Persoonlijkheidspsychologie Eerste bijeenkomst Hs 8 Persoonlijkheidspsychologie Docent: Caroline Heijmans

Programma Introductie Moodboards Beantwoorden ‘kennisvragen’ Hoe zitten we zelf in elkaar (resultaten van de tests) De definitie van persoonlijkheid Verduidelijking aan de hand van de theorie Evaluatie van de les © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Leerdoelen Na het bestuderen van de theorie en het afronden van deze les: kun je de definitie van persoonlijkheid uitleggen; kun je uitleggen hoe patronen in persoonlijkheid ontstaan; kun je de invloed van biologische processen op de vorming van persoonlijkheid beschrijven; kun je de invloed van omgeving op de vorming van persoonlijkheid beschrijven kun je persoonlijkheidstrekken beschrijven in adjectieven. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Antwoorden op de kennisvragen Freud Onbewuste is bron van alle impulsen, drijfveren en conflicten in de persoonlijkheidsontwikkeling van de mens Proces van verbanning van onacceptabele gedachten en gevoelens uit het onbewuste De behoefte zich aan te passen, te leren, te groeien en uit te blinken Zelfactualisatie Eigen voorbeeld © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Van de oudheid… Aristoteles Ethica Nicomachea Claudius Galen hipocrates © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Tot heden Na jaren 60 – gedragsmetingen en voorspelbaarheid Intuïtie Voelen Denken beseffen Carl Jung 4 gedragsstijlen (1921) Trait-descriptive adjectives Marston © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Inleiding Each person is, in certain respects, like all others, like some other persons, and like no other person. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

De uitslag van de testen Enneagram Mini Big 5 Jung Persoonlijkheidstest MBTI © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment. Trait = (stabiel) persoonskenmerk. Karaktertrekken die de verschillen tussen mensen beschrijven. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment Processen in de persoonlijkheid, bijvoorbeeld het informatieverwerkingsproces © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid? Personality is the set of traits and mechanisms within the individual that are organized and relatively enduring and that influence his or her interactions with, and adaptations to, the intrapsychic, physical and social environment. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

schematisch © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Aangeboren (nature)? © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Aangeleerd (nurture)? opvoeding binnen gezin druk van leeftijdsgenoten in puberteit volgorde van geboorte etc. Bronfenbrenner © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Maar ook de situatie… Persoonlijkheid versus situatie Onderzoek naar voorspellende waarde persoonlijkheidsvragenlijsten (Guion, 1965) situatie waarin mensen zich bevinden bepalend voor gedrag = situationisme (!) © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Reciproque determinisme (Bandura) cognitie omgeving gedrag voortdurende interactie tussen gedrag, cognitie en omgeving (=reciproque determinisme) © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Verschillende theorieën Wat wil je ontdekken? Snel beeld van huidige persoonlijkheidskenmerken? temperamenten, trekken of typen Manier om iemand te begrijpen als ontwikkelend en veranderend wezen? psychodynamische, humanistische of sociaal-cognitieve persoonlijkheidstheorieën Hoe individuen elkaar begrijpen? impliciete persoonlijkheidstheorieën Overal op de wereld hetzelfde? crosscultureel onderzoek © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Hoe wordt persoonlijkheid gevormd? standaardinstellingen van uniek patroon van motieven emoties percepties in combinatie met de aangeleerde schema’s collectieve term voor eigenschappen die ons maken tot wie we zijn ingebed in context van cultuur, sociale relaties en ontwikkelingsniveau © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Waardoor wordt persoonlijkheid gevormd? Biologie Bijv. voordeel van agressie Effecten van nurture/nature Nurture: 50% omgeving die ons vormt (volgens principes van behavioristische conditionering en cognitief leren) Nature: 50% genen karakter en psychische processen mentale filters (kernelementen van de persoonlijkheid) Bijv. dimensie introvert-extravert © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Soorten theorieën Beschrijvende peroonlijkheidstheorieën nadruk op de betrekkelijk stabiele persoonlijkheidskenmerken of karaktertrekken Procestheorieën Psychodynamische, Humanistische, Sociaal-cognitieve verklaren de persoonlijkheid in termen van interne persoonlijkheidsprocessen: motivatie perceptie leren en ontwikkeling op basis van bewuste en onbewuste processen Beide nodig voor een volledige verklaring van persoonlijkheid © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Hart: sanguïnisch – opgewekt (sterk, warm bloed) Temperament wordt bepaald door de verhouding tussen de vier humores (lichaamssappen): Hart: sanguïnisch – opgewekt (sterk, warm bloed) Lever: cholerisch – woede (overvloed aan gele gal) Milt: melancholisch – gedeprimeerd (overvloed aan zwarte gal Hersenen: flegmatisch – koel, afstandelijk, traag, weinig emotioneel (overvloed aan slijm) © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Biologische disposities beïnvloeden onze basale persoonlijkheid verhouding van chemische stoffen in de hersenen (neurotransmitters) waarschijnlijk in genen vastgelegd temperament lijkt stabiel (bijv. als baby responsief en prikkelbaar -> later verlegen/introvert) Maar: erfelijkheid en omgeving beïnvloeden elkaar; doordat in eerste instantie aangeboren eigenschappen in de loop der jaren worden versterkt of verzwakt. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

stabiele persoonlijkheidskenmerken bevinden zich in het individu vormen in verschillende omstandigheden de leidraad voor gedachten en handelingen product van verborgen processen manier waarop onze motieven, emoties en cognities gewoonlijk in gedrag tot uiting komen Meerdimensionale structuur Basis: temperament Invloed: psychologische processen in de persoon © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Allport - lexicografische hypothese Welke termen gebruiken mensen om hun persoonlijkheid te beschrijven? 20.000 termen (te veel: wetenschap is spaarzaam en zoekt meestal naar simpele verklaringen) Factoranalyse: Cattel (1930) - 16 basispersoonlijkheidseigenschappen Eysenk (1947) - 2 en later 3 tegenwoordig - 5 © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Ook in andere culturen toepasbaar Erfelijkheid (Loehlin, 1992) Openess to experience Conscientiousness Extraversion Agreeableness Neuroticism Ook in andere culturen toepasbaar Erfelijkheid (Loehlin, 1992) Extraversie: .36 Agreeableness: .28 Conscientiousness: .28 Neuroticism: .31 Openess to experience: .46 © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Big 5 © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Veiligheid! Stel dat je iemand voor het eerst tegenkomt. Wat wil je van hem/haar weten? Aardig? Betrouwbaar? Stabiel? Evolutionair gezien: adaptatie en overleving biologische verankering Personeelsselectie goede verkoper = hoog op extraversie, vriendelijkheid en openess goede manager = hoog op contiousness en extraversie, maar laag op neuroticism Test: NEO Personality Inventory Partnerkeuze: dominantie vriendelijkheid stabiliteit © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

3 procestheorieën 1. Psychodynamische aandacht op motieven vanuit het onderbewuste, en op blijvende invloed van ervaringen uit de vroegste jeugd op onze geestelijke gezondheid 2. Humanistische accent op het bewuste en de huidige subjectieve realiteit op onze overtuigingen en de manier waarop we onszelf zien in relatie tot anderen 3. Sociaal-cognitieve Onze persoonlijkheid is beïnvloed door leren, perceptie en sociale interactie © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Freud (1856-1939) Grondlegger van de psychoanalyse “Onbewuste is bron van alle impulsen, drijfveren en conflicten in de persoonlijkheidsontwikkeling van een mens” Angsten, fobieën en depressies verklaard uit het onderbewuste Onbewuste motiveert ook gezonde mensen tot handelen Drijfveren: Eros en Thanatos © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Psychodynamische persoonlijkheidstheorie Psychoseksuele ontwikkelingsstadia Fixatie Theorie van de persoonlijkheid = ideeën over drijfveren + ontwikkelingsstadia © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Id, superego, ego, afweermechanismen Volgens theorie voortdurende strijd tussen id en superego, met ego als bemiddelende rol Ego heeft arsenaal aan afweermechanismen, waarmee het de conflicten tussen de impulsen van het id en de eisen van het superego kan oplossen: Verdringing Projectie Ontkenning Rationalisatie Regressie Sublimatie etc. © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Kritiek op Freud niet op duidelijke, operationele wijze geformuleerd -> groot deel van theorieën kan niet wetenschappelijk worden getoetst. Verklaring voor verleden (retrospectief), geen voorspelling voor toekomst Wel aandacht voor vrouwen maar weergave van vrouwbeeld in zijn tijd Onbewuste geest minder slim dan Freud meende onbewuste reageert reflexmatig, soms op basis van geconditioneerde responsen (ondersteund door neurowetenschappelijk onderzoek naar emoties) © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Neo-Freudianen Jung collectieve onderbewuste (archetypen) Persoonlijkheid bestaat uit bepaalde voorkeuren bij tegenstellingen (introvert <-> extravert) Erikson en Adler Meer nadruk op sociale variabelen Persoonlijkheid kan zich gedurende het gehele leven ontwikkelen © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Humanistische theorieën nadruk op menselijk potentieel en geestelijke gezondheid persoonlijkheid gedreven door behoefte zich aan te passen, te leren, te groeien en uit te blinken centraal onderdeel: positieve motivatie liefde achting Zelfactualisatie Psychische stoornis veroorzaakt door ongezonde situatie; niet door ongezonde individuen © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Maslow zelfactualiserende persoonlijkheden behoeften in hiërarchie (piramide) onvervulde behoefte (deficiëntie), bijv. aan liefde leidt tot onevenwichtigheid © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Carl Rogers Volledig functionerende persoon Zelfbeeld is positief + in overeenstemming met de realiteit Belang van percepties en gevoelens Fenomenale veld Maakt deel uit van onze persoonlijkheid als een soort filter van onze ervaringen Bevat interpretaties van zowel de externe als de interne wereld Bevat het ‘zelf’, de humanistische versie van het freudiaanse ego © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Carl Rogers (2) voorwaardelijke versus onvoorwaardelijke relaties kritiek: te vaag : Wat wordt precies bedoeld met zelfactualisatie (aangeboren neiging of cultuurbepaald?) te weinig aandacht voor omgevingsfactoren niet wetenschappelijk toetsbaar © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Positieve psychologie Dezelfde doelen als Humanistische collega’s, maar meer aandacht voor wetenschappelijke grondslag van theorieën. Seligman ‘Learned helplessness’ Csikszentmihalyi ‘flow’ © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Sociaal-cognitieve theorieën (Bandura) Nadruk op sociaal leren (rolmodellen) Verwachtingen over de wijze waarop onze handelingen ons beloningen of straffen zouden kunnen opleveren Verwachtingen niet afkomstig van directe ervaring maar door waar te nemen wat er met anderen gebeurt  indirect leren (d.w.z. via anderen) © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Reciproque determinisme Bandura is ook de man van ‘self-efficacy’ Volgens Bandura is persoonlijkheid een verzameling van aangeleerde gedragspatronen Maar persoonlijkheid is meer -> Inzicht in de gehele mens betekent inzicht in de voortdurende interactie tussen gedrag, cognitie en omgeving (=reciproque determinisme) © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

De persoon in een sociaal systeem Family Systems Theory (Systeemtheorie, Familieopstellingen) analyse van het gehele gezin persoonlijkheid wordt gevormd door de manieren waarop mensen met elkaar omgaan (eerst in gezin, later met leeftijdgenoten) gericht op interactie, manier waarop gezinsleden/leeftijdgenootjes elkaar beïnvloeden © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

De persoon in een sociaal systeem(2) Invloed van cultuur Crosscultureel onderzoek (bijv. individualisme vs collectivisme) Invloed van sekse Mannen en vrouwen beoordelen zelfde situatie anders en geven blijk van verschillende voorkeuren © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Fundamentele attributiefout Gedrag vertalen naar karaktertrekken zonder rekening te houden met de situatie © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl

Test jezelf https://testmoz.com/80065 © drs. Caroline Heijmans - info@ator-opleidingen.nl