Hoofdstuk 10: Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie Economie, een Inleiding Hoofdstuk 10: Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie Tussen perfecte mededinging en monopolie Enerzijds: voorwaarden voor volmaakte mededinging niet voldaan Voorbeeld geen homogeen product Voorbeeld imperfecte informatie Anderzijds: geen monopolie

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

1. Oligopolie met homogene producten Beperkt aantal aanbieders Enerzijds: aanbieders zijn geen prijsnemers Anderzijds: aanbieders kunnen rivalen niet over hoofd zien Hoeveelheid die producent kan aanbieden hangt af van aangeboden hoeveelheden van concurrenten

1. Oligopolie met homogene producten Homogeen oligopolie versus heterogeen oligopolie: Homogeen oligopolie: goederen volledig vervangbaar in ogen van afnemers (perfecte substituten) Heterogeen oligopolie: goederen onderscheiden van ri-valen via productdifferentiatie Eigen vraagfunctie Eigen prijs Beschouw een (homogeen) duopolie (= 2 aanbieders)

1. Oligopolie met homogene producten Beschouw een (homogeen) duopolie (= 2 aanbieders) Inverse marktvraag naar broodjes: Bijhorende totale ontvangstenfunctie: Marginale ontvangsten: Vertrek van situatie van slechts één aanbieder, totale kosten: Marginale en gemiddelde kosten = €2

1. Oligopolie met homogene producten Optimaal productieniveau voor monopolist MO = MK = €4 per stuk Output = 200 broodjes Winst monopolist = €400 Veronderstel: tweede aanbieder treedt toe (met zelfde kostenstructuur als eerste aanbieder) Nieuwe situatie: homogeen duopolie

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten 1. De karteloplossing 2. De prikkel om een afspraak te breken 3. De reactiefunctie en het Cournot-evenwicht Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

Eerste mogelijkheid: de karteloplossing Akkoordje tussen beide ondernemers Opnieuw monopoliesituatie Winstmaximaliserende gezamenlijke output: identiek aan die van monopolie Tenslotte: verdeling winst over beide spelers Dit is coöperatieve oplossing of karteloplossing Garandeert maximale winst voor beide ondernemingen samen

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten 1. De karteloplossing 2. De prikkel om een afspraak te breken 3. De reactiefunctie en het Cournot-evenwicht Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

1.2. De prikkel om een afspraak te breken Tweede mogelijkheid: Individuele monopolist heeft er belang bij zich niet aan afspraak te houden Residuele vraag Vraagfunctie voor onderneming A gegeven output die onderneming B afzet Onderneming B houdt zich aan de afspraak Inverse residuele vraagfunctie:

1.2. De prikkel om een afspraak te breken Winstmaximaliserende output voor duopolist A: Merk op: qA = 150 Door meer te produceren behaalt duopolist A een grotere winst (€225 i.p.v. €200) Weliswaar lagere winstmarge (€1,5 i.p.v. €2) Maar ook (en vooral) meer afzet (150 i.p.v. 100) Duopolist B is slechter af

1.2. De prikkel om een afspraak te breken Belangrijk: Wederzijdse afhankelijkheid of ‘reactie’ van ene duopolist op keuze van andere Evenwicht vereist situatie waarbij veronderstelling die A maakt over gedrag van B, tezelfdertijd optimale keuze is voor B, én vice versa

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten 1. De karteloplossing 2. De prikkel om een afspraak te breken 3. De reactiefunctie en het Cournot-evenwicht Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

1.3. De reactiefunctie en het Cournot-evenwicht Inverse vraagfunctie voor duopolist A voor elke mogelijke waarde van qB: Winstmaximaliserende output voor A:

1.3. De reactiefunctie en het Cournot-evenwicht Analoog: Drukt winstmaximaliserende outputniveau van verkoper B uit als functie van output verkoper A Dit zijn reactiefuncties Cournot-evenwicht grafisch: beschouw Figuur 10.2.: Punt E: wederzijdse consistentie van veronderstellingen Dit is snijpunt van reactiecurven Cournot-evenwicht: niet-coöperatieve oplossing voor homogeen duopolie

1.3. De reactiefunctie en het Cournot-evenwicht Cournot-evenwicht algebraïsch: Marktaanbod = 266 broodjes (A en B identiek) Prijs = €3,34 per stuk Totale winst per onderneming = €178,22 Dit is lager dan €200 (karteloplossing)

1.3. De reactiefunctie en het Cournot-evenwicht In realiteit: twee scenario’s Duopolisten kiezen hun outputniveau simultaan  Cournot-evenwicht Duopolisten kiezen hun outputniveau sequentieel  Stackelberg-evenwicht Leider-volgermodel Eén duopolist heeft meer marktmacht dan andere

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

2. Oligopolie en speltheorie Homogeen duopolie in speltheoretisch kader Spelers: duopolisten Strategie: keuze van winstmaximaliserende output Cel: winst voor elke duopolist Niet-coöperatieve oplossing van Cournot = Nash-evenwicht

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie 1. De resultatenmatrix van het homogeen duopolie 2. Is er een dominante strategie voor de duopolisten? 3. De paradox van Bertrand 4. Het Nash-evenwicht bij het homogeen duopolie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

2.1. De resultatenmatrix van het homogeen duopolie Resultatenmatrix is symmetrisch Observaties: Kartelafspraak: cel (s2,t2) Deze oplossing is echter niet stabiel

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie 1. De resultatenmatrix van het homogeen duopolie 2. Is er een dominante strategie voor de duopolisten? 3. De paradox van Bertrand 4. Het Nash-evenwicht bij het homogeen duopolie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

2.2. Is er een dominante strategie voor de duopolisten? Dominante strategie levert beste resultaat op ongeacht strategie van andere speler Beschouw Tabel 10.1.: Geen dominante strategieën

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie 1. De resultatenmatrix van het homogeen duopolie 2. Is er een dominante strategie voor de duopolisten? 3. De paradox van Bertrand 4. Het Nash-evenwicht bij het homogeen duopolie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

2.3. De paradox van Bertrand Nieuw uitgangspunt: Concurrentie via prijs i.p.v. hoeveelheid Gevolgen voor prijszetting: Lage prijs zetten is dominante strategie Beste strategie ongeacht gedrag van concurrent Finaal leidt dit proces ertoe dat beide ondernemingen prijs laten dalen tot prijs = minimum van gemiddelde kosten Poging om markt te veroveren

2.3. De paradox van Bertrand Indien ondernemingen in homogeen duopolie elkaar beconcurreren via prijs  zelfde uitkomst als perfecte mededinging Bertrand-paradox: resultaat van perfecte mededinging wordt bereikt terwijl slechts twee ondernemingen aanbieden

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie 1. De resultatenmatrix van het homogeen duopolie 2. Is er een dominante strategie voor de duopolisten? 3. De paradox van Bertrand 4. Het Nash-evenwicht bij het homogeen duopolie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

2.4. Het Nash-evenwicht bij het homogeen duopolie Nash-evenwicht: combinatie van strategieën waarbij geen enkele speler zijn strategie wenst te wijzigen, gegeven verwachte strategie van andere spelers Karteluitkomst (s2,t2) is geen Nash-evenwicht Speler A wil veranderen gegeven t2 Speler B wil veranderen gegeven s2 Combinatie (s3,t3) is een Nash-evenwicht

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

3. Productdifferentiatie Paragrafen 1 en 2: Marktmacht Criterium: aantal aanbieders Merk op: Bertrand-paradox: zelfs met slechts twee spelers  uitkomst van perfecte mededinging Paragraaf 3: Criterium: heterogene versus homogene goederen Productdifferentiatie: heterogene goederen Bevredigen dezelfde behoefte maar zijn toch verschillend Verschillen van allerlei aard zijn relevant

3. Productdifferentiatie Monopolistische mededinging Marktvorm met productdifferentiatie Vrije toe- en uittreding: veel ondernemingen actief

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie 1. Monopolistische mededinging 2. Het Hotelling model Zoekkosten en asymmetrische informatie

3.1. Monopolistische mededinging Enerzijds heeft iedere aanbieder eigen deelmarkt voor afzet van zijn product Productdifferentiatie Anderzijds vertoont deze marktvorm ook kenmerken van volmaakte mededinging Veel aanbieders Weinig invloed op marktgebeuren Vrije toe- en uittreding

3.1. Monopolistische mededinging Korte termijn: De winstmaximaliserende output q*: MO = MK MO ≠ GO  Prijs > Marginale kosten bij output q* ~ Winstmaximalisatie door monopolist Echter: ondernemingsvraag heeft betrekking op één variant van goed

3.1. Monopolistische mededinging Lange termijn: Toetreding Bij monopolistische mededinging lokt winst toe-treding van nieuwe ondernemingen uit Individuele vraagcurve naar links Individuele vraagcurve prijselastischer Groot verschil met monopolie Markt van monopolistische mededinging komt tot rust onder volgende voorwaarden: (a) iedere onderneming maximaliseert haar winst; (b) winst van iedere onderneming is nul zodat er geen toe- of uittreding meer is

3.1. Monopolistische mededinging Opmerkingen Prijs Volmaakte mededinging: P = min (GK) = MK Monopolistische mededinging: hogere prijs Productvariëteiten Grotere keuzemogelijkheid bij monopolistische mededinging

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie 1. Monopolistische mededinging 2. Het Hotelling model Zoekkosten en asymmetrische informatie

Monopolistische mededinging 3.2. Het Hotelling model Monopolistische mededinging Geen strategisch gedrag van aanbieders Aanbieder is te klein om markt te beïnvloeden Productdifferentiatie in oligopolistische markten Strategisch gedrag van aanbieders (rekening houden met prijszetting, positionering, …) Weinig aanbieders Het Hotelling model

3.2. Het Hotelling model Model van Hotelling Beschouw Figuur 10.5.: Gaat uit van prijsconcurrentie Paradox van Bertrand? Nee, omwille van productdifferentiatie Beschouw Figuur 10.5.: Twee verkopers van roomijs Eerste staat op 500 meter van linkerzijde Tweede staat op 500 meter van rechterzijde

Stel: afwezigheid van verplaatsingskosten 3.2. Het Hotelling model Stel: afwezigheid van verplaatsingskosten Zonder verplaatsingskosten kijken consumenten enkel naar prijs Bertrand-uitkomst Meer realistisch: aanwezigheid van verplaatsingkosten Productdifferentiatie: afstand Tegengewicht voor prijsconcurrentie Elke ijsventer bezit eigen cliënteel (niche) en kan winst realiseren

Nash-evenwichtsconcept blijft dus relevant 3.2. Het Hotelling model Let wel: Lagere prijs betekent nog steeds uitbreiding van markt- aandeel t.o.v. concurrent Voorbeeld: consument op punt M is indifferent tussen ijsje aan linker- of rechterzijde Nash-evenwichtsconcept blijft dus relevant

Bij prijsconcurrentie is er tendens tot maximale differentiatie 3.2. Het Hotelling model Positionering is (naast prijszetting) ook strategische beslissingsvariabele Prijs én positionering verklaren Bij afwezigheid van prijsconcurrentie is er tendens tot minimale differentiatie (punt M) Product wordt weer homogeen De ijsventers gaan naar elkaar toe om klanten te winnen Bij prijsconcurrentie is er tendens tot maximale differentiatie Bertrand uitkomst vermijden

Onvolmaakte Mededinging en Productdifferentiatie - Inhoudstafel Oligopolie met homogene producten Oligopolie en speltheorie Productdifferentiatie Zoekkosten en asymmetrische informatie

4. Zoekkosten en asymmetrische informatie Zoekkosten u om verkoper te zoeken Opportuniteitskosten van tijd, verplaatsingskosten Perfect concurrentiële markt Zonder zoekkosten Consument koopt product aan prijs = MK Met zoekkosten Consument koopt product aan prijs = MK + u Verder zoeken levert sowieso minstens prijs = MK + u op

4. Zoekkosten en asymmetrische informatie Met zoekkosten: Aanbieders zetten prijs = MK + u Enkel als voldoende kopers effectief zoeken naar laagste prijs, loont het voor verkopers om niet MK + u, maar MK als laagste prijs te zetten

4. Zoekkosten en asymmetrische informatie Asymmetrische informatie (m.b.t. kwaliteit) Kan leiden tot averechtse selectie en missing markets Verzekeringen: Grotere risico’s drijven kleinere risico’s uit verzekeringsmarkt Informatie-asymmetrie in 2 richtingen op arbeidsmarkt Werknemer beter geïnformeerd over eigen productieve kwaliteiten Werkgever kent beter eigen bereidheid tot betalen