Onderzoek op het gebied van meertaligheid bij de Fryske Akademy Titelpagina mei titel fan Presintaasje.

Overzicht Basisinformatie Context Vragen en twijfels Onderzoek twee- en drietaligheid Europese dimensie Conclusies Een overzicht van de presentatie De rode draad

Basisideeën Traditioneel ideaal: eentalige mens eentalige maatschappij Babylon versus Pinksteren Discussies over meertaligheid, over taal en dialect, over immigrantentalen en nationale talen hebben vaak als vertrekpunt twee niet expliciet gemaakte premissen, ten eerste dat een mens het mest gelukkig wordt als hij of zij van de wieg tot het graf met één taal alle persoonlijke en maatschappelijke communicatietaken kan vervullen. De tweede presmisse is, dat een natiestaat het meest gelukkig en succesvol is als alle maatschappelijke communicatiefuncties met één, nationale standaardtaal vervuld kunnen worden. De oudtestamentische meertaligheid van Babylon wordt negatief aangeduid met ‘spraakverwarring’. Het nieuwe testament brengt de verwondering over de rijkdom van de meertaligheid met het Pinksterfeest. Het is dan ook altijd een uitstekend keuze geweest van het Kristlik Frysk Selskip om juist op Pinksteren samen te komen om de verwondering over de rijkdom van de Friese taal te vieren.

Basisinformatie 6.000 talen 600 beschreven talen 192 VN-lidstaten 65% wereldbevolking meertalig EU: 27 lidstaten; 23 officiële talen 10% EU-burgers (48 miljoen) meertalig Raad van Europa: 47 lidstaten De wereld kent naar schatting 6.000 verschillende talen. De meeste talen zijn alleen in mondeling gebruik. Tot nu toe is pas 10% van alle talen beschreven in grammatika’s en woordenboeken. Taalgeleerden beweren, dat de 90% van de talen die alleen mondeling gebruikt worden, in deze eeuw met uitsterven bedreigd zijn. In onze moderne maatschappij zijn het schrift, de codificatie en standaardisatie van spelling, woordenschat, grammatika noodzakelijke voorwaarden voor het leren en het doorgeven van de taal aan de volgende generaties. Er is dus nog veel werk te doen voor een organisatie als de Foundation for Endangered Languages. Het traditionele ideaalbeeld van één natie-staat met één nationale standaardtaal is onmogelijk met slechts 192 VN-lidstaten. Begrijp me goed, ik pleit er niet voor, dat elk taalgebied afzonderlijk lid zou moeten worden van de VN. De taalwerkelijkheid leert dat 65% van de wereldbevolking dagelijks meerdere talen gebruikt in de communicatie. Met één blik op de talenkaart van Europa kun je zien, dat in de Europese Unie naast de 23 officiële talen nog tenminste 40 minderheidstalen gesproken worden. In de 47 lidstaten van de Raad van Europa worden zeker 100 verschillende talen gesproken. Dat lijkt veel, maar op de wereldschaal is dat eigenlijk nog maar weinig.

Vragen en twijfels Tweetalig opvoeden is (te) ingewikkeld, Meertalig opleiden is (te) moeilijk, Kinderen kunnen beter alleen Nederlands leren, ‘daar kom je verder mee’, ‘Twee- of meertalig opgeleide kinderen krijgen een taalachterstand in het Nederlands’. Zoals aangetoond, meertaligheid van het individu en van de maatschappij is veel algemener dan mensen veronderstellen. Door de toenemende mobiliteit zijn er veel meer meertalige gezinnen dan 100 jaar geleden. Jonge ouders die beide van huis uit verschillende talen spreken, twijfelen of zij hun kinderen in één taal of in twee talen moeten opvoeden. Er zijn allerlei argumenten en quasi-redeneringen over het opvoeden in één of in twee talen. Deze redeneringen zijn ook gebaseerd op het idee, dat de hersenen van een mens eigenlijk maar één taal kunnen bevatten. Een tweede of derde taal zou de eerste taal in de hersenen verdringen. Dat is door de wetenschap ook lang gedacht. Toch is het in de wetenschap al meer dan vijftig jaar gemeengoed om meertaligheid als vanzelfsprekend te beschouwen en niet beschouwen als een te grote belasting van de hersenen van het kind. J.A. Meijers zei het in ongeveer 1960 zo: “Het leren van twee talen is voor het kind geen dubbele inspanning. Alles gaat volstrekt natuurlijk, aanvankelijk zonder het bewustzijn van enig veschil. Later worden beide talen duidelijk onderscheiden. Als ze dan beide talen aaridg goed kennen, bepalen de omstandigheden welke taal ze gebruiken.”

De ‘oude’ theorie, tot in de jaren 50, was gebaseerd op de gedachte dat meertaligheid niet goed kón zijn voor de ontwikkeling van het kind. Immers de talen zaten elkaar in het hoofd van het kind in de weg! Deze theorie is in de jaren 1970 – 1980 verruild voor een andere theorie.

Door nieuw onderzoek kwam men tot heel andere conclusies! Namelijk: de mens kent een algemeen centraal taalvermogen. Deze taalcompetentie kan zo geactiveerd worden, dat de mens op basis van één en hetzelfde taalvermogen meerdere talen leert te gebruiken. Meertaligheid werkt juist versterkend ! Het bevordert : Taalflexibiliteit Abstracte denken Taalkundig

Friese Context West-Germaanse taal Unieke minderheidstaal Fryslân heeft 642,000 inwoners 55% heeft het Fries als moedertaal Fries is sterk als tweede taal Fries behoort tot de Germaanse taalfamilie, is het meest verwant met het Engels en het Schots. Het Fries is een unieke minderheidstaal, d.w.z. en taal die slechts in één regio gesproken wordt, net zo als het Welsh in Wales, het Bretons in Bretagne, het Friulisch in Italië, het Vörö in Estland en het Sorbisch in Duitsland. Deze talen noemen wij minderheidstaal, omdat zij gesproken worden door een minderheid in de betreffende staat. Dat zegt op zichzelf niets over de omvang van de taalgroep. Het Catalaans bijvoorbeeld wordt gesproken door 7 à 10 miljoen mensen in Spanje, het zuiden van Frankrijk, in Andorra en in één grotere plaats op het eiland Sardinië. Deze taal is dus groter dan Deens, Fins, Litouws en Maltees die toevallig staatstalen zijn. Andere typen minderheidstalen zijn bijvoorbeeld het Duits in Denemarken, België, Hongarije en Italië: minderheidstaal in één of meer landen, maar staatstaal in Duitsland, Oostenrijk, Liechtenstein en één van de staatstalen in Zwitserland. Andere voorbeelden van een cross-border languages zijn Deens in Duitsland, Sloveens in Italië en in Oostenrijk, Hongaars in Slovakije en in Roemenië. Ik ga nu even niet in op de non-territoriale talen of diapsora talen zoals het Jiddisch en het Roma of Sinti. It belied fan de EU is der op rjochte om net allinnich alle talen fan Europa in stan te halden, mar ek it kultureel- en taalferskaat heech yn it faandel fan de EU. M+2 stiet foar ien memmetaal + twa oare talen foar de gemiddelde Europeeske burger

De Friese taal in Fryslân (1995) Deze staat van taalbeheersing heeft betrekking op de hele bevolking van Fryslân, alle 640.000 inwoners. Als 55% van de inwoners Fries als moedertaal heeft, betekent deze staat van taalbeheersing, dat het Fries door heel veel inwoners als tweede taal erbij geleerd is en wordt. Dat is in Europa een heel goed voorbeeld van inclusief denken en handelen. De invoering van Fries als schoolvak en heel vaak ook mede als voertaal in het basisonderwijs sinds 1980 heeft in elk geval als resultaat gehad, dat het Fries niet meer alleen door moedertaalsprekers gebruikt, beleefd en gewaardeerd en overgedragen wordt. De “vederlichte” verplichting heeft wel degelijk tot gevolg gehad, dat de Friese taal en cultuur veel breder gedragen wordt dan voor 1980. Het Fries is nu veel meer “fan ús allegeare”.

Praktijk onderwijs Fries Basisonderwijs meestal één les per week methode ‘Studio F’ schoolradio en schooltelevisie Fries als voertaal neemt toe Voortgezet onderwijs Fries als vak in onderbouw (vaak 1e jaar) Fries als examenvak (mondjesmaat) Weinig Fries als voertaal Fuortset underwiis, it ferskaat : In tal skoaalen underbou In tal examefak Somminge bruke it allinich mar as fiertaal Uteinlik hat it Frysk in de measte gefallen noch in frij swakke posysje yn Fryslan… Wêr komt dat no fan…… ->

Onderzoek Fryske Akademy Onderwijs effectiviteit Twee- en drietalig onderwijs Europese dimensie

Onderwijs effectiviteit Taal- en rekenachterstanden in Fryslân in onderwijsmaanden (Van Ruijven, 2001) Al faker wie beweerd dat de rissultaten fan Fryske skoallebern efter bleaunen by de gemiddelde nederlandske bern. Der hat mei namme myn kollega Bernie van Ruijven fierder undersiik nei dien… Van Ruijven hat oantoand dat der yndie in achterstan is by Fryske bern, dat wurd hjir yn in diagram sjen litten. Yn groep 4 is dat foar taal ungefear in heale moanne en foar rekkenjen ungefear 1,5 moanne. Dat rint op tot yn groep 8

Uitkomsten onderzoek effectiviteit Friese taal- en rekenachterstanden door achterblijvende leervorderingen Naast individueel niveau, ook verklarende factoren op schoolniveau Non-effect van de taalachtergrond Kwaliteitsprobleem in de bovenbouw De verschillen in taalprestaties zijn alleen toe te schrijven aan kenmerken op individueel niveau, waarvan de aanleg de belangrijkste voorspeller is. Bij de verschillen in de rekenprestaties is aanleg ook de belangrijkste voorspeller, maar spelen ook een paar schoolkenmerken een rol. Het gaat hierbij om de didactische vaardigheden, de leerlingenzorg en de daadwerkelijk tijdsbesteding aan het vak rekenen. Maar …. !!! De meertalige situaasje of de taal fan it bern (yn dit gefal meast Frysk) spile as ferklarende faktor gjin rol !!! Anders gezegd: de kwaliteit van het Friese basisonderwijs is op deze drie kenmerken minder goed (onder de norm).

Fryske Taal Analyze Remediearring en Screening Proseduere F-TARSP Fryske Taal Analyze Remediearring en Screening Proseduere Logopedysk taalynstrumint Grammatikale ûntwikkeling jonge Frysktalige bern Fryske bewurking fan TARSP (Schlichting, 2005; 1e dr 1987) Profylkaart oersjoch ferrin taalûntwikkeling Help by opstellen fan behannelplan

Oars: F-TARSP: normearre foar 1;9-4;3 jier hat 5 leeftydsgroepen  Friese Lexiconlijst (Lutje Spelberg & Schlichting, yn tarieding) foar bern fan 15 o/m 27 moanne

Profylkaart 7 Grammatikale Ûntwikkelingsfazen Sinstruktueren (3) Rijen: 7 Grammatikale Ûntwikkelingsfazen Kolommen: Sinstruktueren (3) Wurdkloften Ferbiningswurden Foarnamwurden Wurdstruktuer

Drietalig onderwijs (1) Verdeling in voertaal: groep 1-6: 50% Fries, 50% Nederlands groep 7-8: 40% Fries, 40% Nederlands, 20% Engels Fries, Nederlands en Engels als voertaal bij andere vakken Bewuste en consequente deling voertalen Interactief taalonderwijs

Drietalig onderwijs (2) Uitkomsten van het onderzoek: Goede prestaties voor het Fries Prestaties Nederlands in groep 8 op hetzelfde nivo en op landelijk nivo Prestaties Engels hoger, maar niet significant Zelfvertrouwen gebruik Engels hoger, maar niet significant In vergelijking met de conrtrole groep Wat levert dit op ?! Gratis meertaligheid !!!!

Drietalig onderwijs (3) Ambities basisonderwijs: 2012 - 50 drietalige basisscholen (= 10%) 2030 – 250 drietalige basisscholen (= 50%) Early English Andere ambities: Drietalig voortgezet onderwijs In lerarenopleiding Fries en Engels voertaal In vergelijking met de conrtrole groep Wat levert dit op ?! Gratis meertaligheid !!!!

Europese dimensie EU-beleid: moedertaal + 2 EU-commissaris Leonard Orban: “Fryslân goed voorbeeld” Mercator: Europees Kenniscentrum Meertaligheid en Taalleren Network of Schools & Network of Teacher Training Institutes De drietalige school past heel goed in het Europese beleid dat streeft naar taalbeheersing van moedertaal + 2, d.w.z. dat elke EU-burger in de toekomst naast zijn moedertaal en vadertaal tenminste twee andere Europese talen beheerst op gebruiksniveau. In april jl. was Eurocommissaris Leonard Orban op bezoek in Fryslân. Hij toonde zich niet alleen zeer geïnteresseerd in alle aspecten van de Friese taalplanning, maar was vooral erg onder de indruk van de opzet en uitwerking van het drietalig onderwijs. Een goed voorbeeld voor andere lidstaten en regio’s in Europa. De Fryske Akademy is de initiatiefnemer van het Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren. Het centrum past uitstekend in het streven van Fryslân en Leeuwarden om te komen tot Leeuwarden kennisstad 2015. Samen met de hogescholen wordt ingezet op een zestal kennisthema’s. Eén van deze thema’s is meertaligheid. Dit kenniscentrum bouwt voort op het langjarige Europese project Mercator Education, dat indertijd op initiatief van het Europees Parlement is opgericht. Het gaat om documentatie en informatie, wetenschappelijk onderzoek en het bieden van een platform aan Europese partners. Wij werken samen met internationale instituten zoals de universiteit van Wales in Aberystwyth, van Boedapest van Eskilstula in Zweden, maar ook met de Raad van Europa Wat Fryslân betreft is het de doelstelling om meartalich Fryslân naar Europa te brengen en het Europees beleid en de praktijk van elders naar Fryslân. Dat is ook typisch het bouwen aan het Europa van morgen. Het Netwurk of Schools bestaat uit 60 twee- en drietalige scholen in twintig verschillende regio’s. Nieuwe ontwikkeling is om dit Network uit te breiden met een parallel Network of Teacher Trainings Institutes in europa: pabo’s en lerarenopleidingen die mede verantwoordelijk zijn voor het meertalig onderijs in hun eigen gebied. De twintig drietalige scholen in Fryslan zijn lid van dit NoS. Lidmaatskap is gewoan frij. Ien kear per feans jier in nijsbrief. Utjouwers fan learmaterialen! Wurd meast brukt foar ideeen (faak tige lytskalig) en utwikselingen

Kaart fan NOS De rode stippen op deze kaart van Europa geven aan waar momenteel twee- of drietalige scholen gevestigd zijn in het Network of Schools. Mercator breidt de activiteiten nu uit in de richting van de nieuwe EU-lidstaten en Mercator werkt bovendien aan een Network of Teacher Trainings Institutes in Europa, de Pabo’s en lerarenopleidingen die in de betreffende regio’s de opleiding tot meertalige leerkrachten verzorgen.

Aandachtspunten Jonge leeftijd Taal input Ontwikkeling moedertaal Structuur Doorgaande leerlijn Wat komt der no nei foaren, wat binne de oandachtspunten ûnder oaren by internationaal onderzoek ?!?: Jonge leeftijd, ook internationaal zien wij een beweging naar het zo jong mogelijk aanbieden van meerdere talen, op sommige plaatsen in Europa gebeurt dit al op drie-jarige leeftijd! Taal input….. Zo veel mogelijk en zo goed mogelijk de taal aanbieden, spylje, sjonge, foarleze Ontwikkeling van de moedertaal is juist erg belangrijk bij het leren (verwerven) van het Nederlands. In positive hâlding fan de learkrêft t.o.f. de oare taal net-Nederlânske taal is dan ek tige en geunstich foar de ûntwikkeling fan beide talen. learkreften binne faak net sa posityf oer meartalichheid, útsein as it giet om krêftige talen sa as it Frânsk as Ingelsk. Mar hoe moat it dan yn gemingde houlikken! ?!?!? Elts syn eigen taal sprekke! De struktuer is in wichtich punt. Dúdlikheid en by foarkar ferskillende minsken foar ferskillende talen, as dat net kin dúdlikheid yn it momint, yn dagen of deidielen bygelyks

Conclusies Meertaligheid is een voordeel Europees burgerschap Duidelijk taalbeleid Gestructureerd taalrijk aanbod Onderzoek, projecten en medisch… Taalflexibiliteit Abstracte denken Taalkundig Betere prestaties Europees burgerschap (M+2 is by ús faak 2M +2) Dudlik taalbelied , op it gemeentlik nivo mar ek foar de skoallen sels! Gestructereerd en taalryk anbod is tige wichtig (der kin de Sangles rige as in goed foarbyld neamt wurde ) En no hawwe it steeds han oer it jongerein, hoe’t sy fia ús opfieding en ús oplieding sa goed mooglik terjochte komme … En wy hawwe sjoen dat undersiik en de ferskate projecten ús underfinings bevestigje ! Mar no ek efkes it âlderein, wy wolle wy ek graach goed terjochte komme .. Derom is it ek sa mooi dat wy ek noch op resultaten fan de medische wittenskap wize kinne omtrint meartalichheid…., dizze haww oantoant dat……….

Uit ‘Neuropsychologia, Febr 2007: Spreken tweede taal stelt dementie uit! Het spreken van een tweede taal kweekt ‘cognitieve reserves’ die het optreden van dementie uitstellen. Er zijn nog geen medicijnen op de markt die net zo gunstig werken als tweetaligheid. It sprekken fan in twadde taal mooglike dementie in poas buten de doar hald!!! Mear as fjouwer jier !!! No, is dat net in moaie útsmyter!! Meartalichheid bringt ús op alle fronten in foardiel !!! …..

Fryske Akademy www.fryske-akademy.nl Tankewol Fryske Akademy www.fryske-akademy.nl