Sprookjes in Nederland Overlevering en benaderingswijzen Theo Meder

Meertens Instituut Onderzoek en documentatie van Nederlandse taal en cultuur (onderdeel van de KNAW: de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen)

DOC Volksverhaal Documentatie- en OnderzoeksCentrum Volksverhaal (onderdeel van de afdeling Etnologie) http://www.docvolksverhaal.nl

Mission statement Het DOC Volksverhaal documenteert en onderzoekt volksverhalen en vertelcultuur in Nederland in heden en verleden, in het bijzonder in de mondelinge overlevering.

Documentatie De documentatie behelst het verzamelen, vastleggen, archiveren en via de Nederlandse Volksverhalenbank digitaal ontsluiten van verhalen en vertelgelegenheden

Onderzoek Het onderzoek bestudeert de variabiliteit van volksverhalen en vertelcultuur in de traditie, en richt zich daarbij met name op de functie en betekenis van verhalen en vertellen

Wat is een volksverhaal? Een volksverhaal is een mondelinge vertelling die voor langere of kortere tijd circuleert tussen (groepen) mensen. Volksverhalen maken deel uit van de ‘orale kunst’ (verbal art) van het dagelijkse leven in heden en verleden.

Volksverhaal: genres Sprookjes Sagen Legenden Moppen Broodjeaapverhalen (We hebben geen Nederlandse mythes)

Publicaties (1)

Publicaties (2)

Publicaties (3)

Van Aladdin tot Zwaan Kleef Aan Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties. Ton Dekker, Jurjen van der Kooi & Theo Meder

Kenmerken van het sprookje (1) (eigenlijke sprookje, wondersprookje) Onbepaalde chronotoop (feodaal) Held trekt op avontuur Magie (wekt geen verbazing) Getalsymboliek: drietallen Optimistisch slot

Kenmerken van het sprookje (2) Fictie (i.t.t. sage) Verwoording angsten & wensdromen Promotie, huwelijk (bruidverwerving) Jeugdige held ontworstelt zich aan ouderlijk gezag en weet zijn plek in de wereld te vinden Aparte categorie: kindersprookjes (Roodkapje, Klein Duimpje, Wolf en de Zeven Geitjes)

Overlevering - internationaal Straparola: Le Piacevoli notti (1550-1553) Basile: Pentamerone (1634-1636) Perrault: Contes de ma Mère l’Oie (1697) D’Aulnoy: Les Contes des Fées (1697) Antoine Galland: Les Mille et une Nuits (1704-1717) Grimm: Kinder- und Hausmärchen (1812, 1815)

Overlevering - Lage Landen Middeleeuwse (ridder)romans - Karel ende Elegast, Walewein, Lanceloet, Ferguut, Reinaert Volgen van internationale traditie Soms sprookje in almanak of kluchtboekje

Overlevering, veldwerk (1) Groningen 1804: Het boek van Trijntje Soldaats (opgetekend door Gerrit Arendsz. Arends, 11 jr)

Overlevering, veldwerk (2) Limburg en Friesland 1876-1877, Henri Welters: Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en volksverhalen 1895-1896, Waling Dykstra: Uit Friesland's volksleven van vroeger en later

Overlevering, veldwerk (3) Gerrit Jacob Boekenoogen (1868-1930) (zie Vertelcultuur in Nederland)

Overlevering, veldwerk (4) Cornelis Bakker (1863-1933), arts te Broek in Waterland (Zie Vertelcultuur in Waterland)

Brief van Bakker met voodoo sage

Overlevering, veldwerk (5) E.J. Huizenga-Onnekes (1883‑1956) Het boek van Trijntje Soldaats (uitg. 1928) Het boek van Minne Koning (1930)

Overlevering, veldwerk (6) Zeven provinciale sagenboeken van J.R.W. Sinninghe (1904-1988) Groningen, Overijssel, Drenthe, Utrecht, Holland, Zeeland, Noord-Brabant.

Overlevering, veldwerk (7) Amsterdams verzamel-offensief door J.J. Voskuil (1926-2008) in jaren ‘60 en ‘70 24 verzamelaars 32.000 verhalen

Overlevering, veldwerk (8) A.A. Jaarsma (1914-1991) Ruim 16.000 verhalen Ruim 300 sprookjes

Formulier van Jaarsma met gegevens verteller

Handschrift Jaarsma met optekening sprookje over dankbare bedelaar

Ype Poortinga (1910-1985): zeven delen Fryske folksforhalen

Overlevering, veldwerk (9) De serie Onze Volksverhalen onder redactie van Tjaard de Haan (1919-1983).

Overlevering, veldwerk (10) DOC Volksverhaal Theo Meder Ruben Koman http://www.docvolksverhaal.nl

Internet-enquête 2004 (Meertens) 1. Roodkapje 6. Nieuwe kleren van de keizer 2. Assepoester 7. Repelsteeltje 3. Doornroosje 8. Ali Baba en de veertig rovers 4. Vrouw Holle 9. Hans en Grietje 5. Anansi 10. Meisje met de zwavelstokjes

Sprookjesenquête 2008 (Efteling) 1. Sneeuwwitje 6. Repelsteeltje 2. Assepoester 7. Grimm sprookjes 3. Doornroosje 8. Belle en het Beest 4. Roodkapje 9. Gelaarsde kat 5. Hans en Grietje 10. Klein Duimpje

Benaderingswijzen Germaans-mythologische theorie (Grimms) Psychologische duiding (Freud, Jung, Bettelheim) Antroposofische benadering (Steiner) Structuralisme (Propp) Geografisch-historische methode (Krohn, Aarne) Historisch-sociologische invalshoek (Clerkx) Etnologische / cultuurhistorische invalshoek

ATU (Aarne-Thompson-Uther) The Types of International Folktales (3 delen, 2004) Roodkapje = ATU 333 (Little Red Riding Hood)

Soorten sprookjes in ATU Diersprookjes (fabel) (Vos en raaf) Wondersprookjes (Tafeltje dekje) Religieuze sprookjes (Vliegende Hollander) Novellesprookjes (realistische) (Getemde feeks) Domme duivelsprookjes (Stenen uilenborden) Grappige sprookjes (Dappere kleermakertje) Formulesprookjes (Japanse steenhouwer)

Enzyklopädie des Märchens In 1975 begonnen. Moet 14 banden worden (in 2013 af?)

Nederlandse Volksverhalenbank www.verhalenbank.nl

Centrale begrippen in het volksverhaal-onderzoek: Betekenis en betekenisgeving Variabiliteit Intertekstualiteit Repertoires Toe-eigening en het claimen van verhalen Identiteit, etniciteit Beleving, perceptie Authenticiteit Performance

Betekenis en betekenisgeving

Variabiliteit Hoodwinked! (2005) http://www.youtube.com/watch?v=JpVqRm8G97U

Intertekstualiteit Imme Dros: De wolf die tegen water praatte Teneeter: Roodhapje Muziek: Bart van Dongen http://www.bartvandongen.com/media.php?art=41

Repertoires Het verhaalrepertoire van Anders Bijma (1890-1977) Creatieve verteller vs. Passieve verteller

Toe-eigening en het claimen van verhalen (ook: (proto-) ostension: verhaal bepaalt gedrag) Role playing (foto Elf Fantasy Fair, Haarzuilens 2008)

Identiteit, etniciteit Dochter van Anansi als Roodkapje (Noni Lichtveld: Anansi tussen god en duivel, 1997)

Beleving, perceptie De wolf en het Roodkapje-syndroom

Authenticiteit Jip en Janneke spelen Roodkapje http://www.verhalenbank.nl/

Performance Voordracht Najib Amhali http://www.youtube.com/watch?v=q7F5UF7cUOM

Tijd voor vragen ? http://www.meertens.knaw.nl/medewerkers/theo.meder/sprookjes.htm