Numismatiek van de Oudheid II Dr. Liesbeth Claes

Overzicht vorig college 1. Geld <-> Munt 2. De productie van munten 3. Muntpublicaties en -databanken 4. Verspreiding muntgebruik in M.Zeegebied 1: Lydische rijk 2: Perzen 3: Griekse Archaïsche tijd: Athena, Aegina, Korinthe; Z-Italië, Sicilië 4: Carthago 5: Etrurië 6: Griekse bonden (3de-2de eeuw vChr.)

De “Griekse” bondmunten Elke bond ‘koinon’ = muntslag De amphiktyoneia van Delphi De Achaeïsche bond  standaard van Aegina De Chalkidische bond De Aitolische bond  standaard van Euboia & Attica

Hellenistische vorsten Macedonia ‘staatsmunten’ 5de-4de eeuw: zilveren munten volgens verschillende standaarden Philippos II -> Thrakische Pangaion gebergte 1) Philippeioi stateres : goud 2) Zilver (12 = 1 goud) 3) Alexander de Grote 1) goud 2) tetradrachmen (10 = 1 goud) 3) Ook postuum verder uitgegeven Stadsmunten blijven !

Hellenistische vorsten Makedonische diadochoi

Hellenistische vorsten 1. Lysimachos (305-281)

Hellenistische vorsten 2. Demetrios Poliorketes (306-283)

Hellenistische vorsten 3. Seleucus I Nicator (358 – 281)

Hellenistische vorsten Staatsmunten & stadsmunten & postume Alexandermunten door elkaar in deze rijken = economisch liberalisme -> geen winst voor centraal bestuur Extra voorbeeld: iemand te Seleucia moet voor een koe 4 tetradrachmes betalen, dan mag hij dit te Seleucia doen met de som van 1 tetradrachme van Seleukos, 2 tetradrachmes van de stad Seleucia, en 1 postume Alexandertetradrachme uit Athene, want alle hebben dezelfde waarde (~ want zelfde Attische muntstandaard, dus elke tetradrachme is 19,42g zilver).

Hellenistische vorsten 4. Ptolemaios I Soter (305-283)  standaard van Fenicië en Cyrene

Hellenistische vorsten 4. Ptolemaios I Soter (305-283) Goud: trichryson en mnaieion Gesloten economisch systeem Extra voorbeeld: Een Atheense toerist te Alexandria die een koe van 4 tetradrachmes wil kopen, zal eerst zijn 4 Atheense tetradrachmes van elk 19,42g zilver moeten omwisselen tegen 4 tetradrachmes van de Ptolemaische voet van 14g, en kan dan hij de koe betalen met deze 4 Ptolemaische tetradrachmes. Hierbij leidt de Atheense toerist een verlies van 4x 4,58g zilver, wat naar de Ptolemaische staatskas vloeit. Later ook bronzen munten, en inflatie van zilvergeld

Hellenistische vorsten

5.Romeinse munten Traditie Numa Pompilius Ramo Secco Aes Rude Griekse en Etruskische munten

 320 vC: Italiaanse traditie Aes Signatum & Aes Grave

 Aes Signatum

 Aes Grave = “As” = 324 gram = 1 libra = 1 Romeinse pond = I

 Aes Grave: waardetekens III Tressis II Dupondius I As = 1 Rom. pond (324g) S Semis °°°° Triens °°° Quadrans °° Sextans ° Uncia ς Simuncia

 Aes Grave: van as tot simuncia

 Aes Grave: goden I As -> Janus S Semis -> Saturnus °°°° Triens -> Minerva °°° Quadrans -> Hercules °° Sextans -> Mercurius ° Uncia -> Roma

 320 vC: Griekse traditie Brons ‘Litra’ Napels -> Rome ROOMAIOON (Gr) of ROMANO(RVM) (lat)

 300 vC: Griekse traditie Zilver Napels ROOMAIOON (Gr) of ROMANO(RVM) (lat) ~ didrachme

 300 vC: Griekse traditie Zilver Napels -> Rome door Pyrrusoorlog (280-276 vC) en ook Apulië en Sicilië ROMA didrachmes en quadrigati = basismunt 2de Punische Oorlog -> devalueert snel

 225 vC: Griekse traditie Goudstater

Introductie DENARIUS (211 vC) Crisis! As en quadrigatus devalueren 2de Punische oorlog => geldtekort Opgravingen te Morgatina (Sicilië) : 211 vC <-> Plinius, Naturalis historia, 33, 13, 42-47 Denarius geïntroduceerd na Pyrrusoorlog: 269 vC

Denarius = 10 assen = I x10 = X = 92% zilver Geslagen Vast type

Denarius onderverdelingen Quinarius = ½ denarius = / of V Sestertius = ¼ denarius = IIS

Victoriati & Goudmunten 211-170 BC - speciaal 72% zilver - LX, XXXX, XX Jupiter – Victoria

Muntslagers: tresviri monetales IIIviri AAAFF = vigintisexviri (Cursus honorum) Tempel Juno Moneta Uitz. Aediles curules of EX SC

Muntmetalencrisis Denarius Brons inflatie -> sestertius standaard 157 BC: massale aanmunting van brons 141 BC: ontwaarding denarius Denarius = 16 asses (ipv 10 asses) = 4 sestertii Brons inflatie -> sestertius standaard “Serrati”

Introductie Aureus Sulla (dictator in 82 vC): 1 aureus = 25 denarii

Typologische evolutie denarius 211 vC: 179 vC:

Typologische evolutie denarius Na 120 vC: Metullius Scipio Cassius Longinus - Lentulus Florus Titurius Sabinus

Typologische evolutie denarius Meer en meer door generaals ‘imperatores’ -> Vooral buiten Rome bij slagveld Bv: Sulla Caesar

Typologische evolutie denarius Late-Republiek Caesar’s portret -> Imperatores en generaals * Brutus * Sextus Pompeius

Typologische evolutie denarius Imperatores en generaals Legermunt M.Antonius Triumviri

Romeinse keizertijd Keizer als autoriteit van de munt -> in zijn naam en titels = muntlegende -> voorzijde: zijn portret (of van familieleden) -> achterzijde: de keizers zijn deugden, daden, ect

Romeinse keizertijd: Aureus & Denarius Lyon = hoofdmuntplaats tot Claudius/Nero Rome = hoofdmuntplaats vanaf Claudius/Nero tot 4de eeuw In Rome: muntverantwoordelijke -> A rationibus, -> vanaf Trajanus: Procurator Monetae

Romeinse keizertijd: brons Sesterius, dupondius, as, en quandrans In autoriteit van keizer, in Rome geslagen Maar op achterzijde SC (of EX SC) => senaat als autoriteit? SC = eerder loyaliteitsteken bij invoering van nieuwe bronslegeringen * Sestertius & Dupondius (en semis) = messing (geel) * As & Quadrans = koper (rood)

Keizerlijke munten (1ste-2de eeuw) Denominaties: - Aureus = 25 denarii = 100 sestertii - Denarius = 4 sestertii = 8 dupondii - Sestertius = 2 dupondii = 4 asses = 8 semisses

Romeinse keizertijd Constante devaluatie van de zilvermunt Augustus: 99,5-97% Nero: daalt ferm (90,3%), ook goudgehalte aureus daalt -> Intrekking ‘oude’ munten’: Bv: Pompeii (79 na Chr) Domitianus: even terug omhoog Trajanus: constante verlaging -> Intrekking van ‘oude’ munten (Dio 68,15,3)

Romeinse keizertijd Introductie Antoninianus Caracalla (AD 215): zilverpercentage: 60 % ° Antoninianus = 2 denarii officiele waarde = 1,5 denarii intristieke waarde (kenmerk stralenkroon of maansikkel)

Romeinse keizertijd Muntateliers buiten Rome Wellicht om soldij voor limessoldaten procurator provinciae

Romeinse keizertijd: Inflatie van de derde eeuw Denarius verdwijnt (wet van Gresham) Verdere devaluatie van Antoninianus -> 3de eeuwse keizers: 40% -> <5% -> Gouden munten verdwijnen -> Bronzen munten zeldzaam, klein, licht gewicht, meestal koper

Romeinse keizertijd ° Follis (nummus) = nieuwe bronsmunt Vanaf 295 Groter dan vorige bronzen munten én qua stijl anders Verdere devaluatie van zilvermunt -> Prijzenedict Diocletianus (301)

Romeinse keizertijd -> Constantijn: New! Solidus & Argenteus Solidus = 60 aurei = 1000 denarii Solidus = ? nummi Follis (330-335) - zonder portret keizer - Personificaties van Roma en Constaninopolis

Romeinse munten opzoeken Standaardcatalogus Republikeinse munten (aes grave, signatum, asses) = Roman Republican coinage van Crawford [RRC] University Library Study Area : CJ909 .C7 1975 Online book via Leidse catalogus

Romeinse munten opzoeken Standaardcatalogi keizerrijk a) Roman Imperial Coinage [RIC] University Library Study Area : CJ969 .R6 1923 b) Coins of the Roman Empire in the British Museum [BMCRE] University Library Study Area: CJ969 .A4 1923

Munten beschrijven & determineren Autoriteit (authority) Atelierplaats (Mint) Datum van de emissie (Issue date) Denominatie (denomination or metal) Massa (gram) – Grootte (size in mm) Stempelstand (dies axis in hours) Voorzijde (Obverse): legend and image Keerzijde (Reverse): legend and image Catalogus (catalogue)

Muntpublicaties zoeken Leidse bibliotheekcatalogus - Gespecialiseerde boeken en artikelen - Boeken over keizers, steden, ect Library ‘donum’ American Numismatic Society, NY http://donum.numismatics.org/

Numismatische tijdschriften American journal of numismatics (AJN) Bollettino di numismatica (BNum) Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte (JNG) Numismatica e antichità classiche (NAC) Numismatic chronicle (NC) Numismatic circular (NCirc) Numismatische Zeitschrift (NZ) Revue belge de numismatique et de sigillographie (RBN) Rivista italiana di numismatica e scienze affini (RIN) Revue numismatique (RN) http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/revue/numi Schweizerische numismatische Rundschau = Revue suisse de numismatique (SNR) http://www.numisuisse.ch/1597/77812.html  www.academia.edu

Databanken museumcollecties Fritzwilliam Museum, University of Cambridge http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/opac/search/searchcm.html British Museum, London http://www.britishmuseum.org/research/search_the_collection_database.aspx Münzkabinett, Berlin http://www.smb.museum/ikmk/filter_timeline.php?lang=en American Numismatic Society, New York http://www.numismatics.org/Collections/CollectionDatabase

Databanken veilinghuizen Wildwinds: www.wildwinds.com Coin Archives: www.coinarchives.com Ancient Coin Search: http://www.acsearch.info