8 oktober 2003 TCLM 1 Waar situeert zich de analyse van de fraude in de jaarrekening?

8 oktober 2003 TCLM 2 Inhoudstafel Aanbeveling van het IBR inzake fraude en illegale activiteiten (5 juni 1998) Aanbeveling van het IBR inzake fraude en illegale activiteiten (5 juni 1998) –Wat is een boekhoudkundige fraude ? –Verantwoordelijkheid van de revisor ? –Te volgen procedure in geval van ontdekking

8 oktober 2003 TCLM 3 Inhoudstafel Bepalingen van het boekhoudrecht betreffende deze « schaduwzones » Bepalingen van het boekhoudrecht betreffende deze « schaduwzones » Algemene principes te respecteren inzake waardering Algemene principes te respecteren inzake waardering Studiegeval: de onderneming Manipulo NV Studiegeval: de onderneming Manipulo NV

8 oktober 2003 TCLM 4 Aanbeveling van het Instituut Boekhoudkundige fraude : opzettelijke, misleidende weergave van financiële informatie door één of meerdere personen deel uitmakend van het personeel of de directie door middel van manipulatie, aanmaak of aanpassing van documenten of bestanden, vervreemden van activa, inschrijving van fictieve operaties, valse waarderingen, etc. Boekhoudkundige fraude : opzettelijke, misleidende weergave van financiële informatie door één of meerdere personen deel uitmakend van het personeel of de directie door middel van manipulatie, aanmaak of aanpassing van documenten of bestanden, vervreemden van activa, inschrijving van fictieve operaties, valse waarderingen, etc.

8 oktober 2003 TCLM 5 Notie boekhoudkundige fraude Onderscheidt zich van de vergissing door het bestaan van een opzettelijk karakter al of niet in samenwerking met een derde. Onderscheidt zich van de vergissing door het bestaan van een opzettelijk karakter al of niet in samenwerking met een derde. In het algemeen vormt ze een inbreuk op de wet van 17 juli 1975 en het koninklijk besluit van 30 januari In het algemeen vormt ze een inbreuk op de wet van 17 juli 1975 en het koninklijk besluit van 30 januari 2001.

8 oktober 2003 TCLM 6 Verantwoordelijkheid van de revisor De preventie van fraude maakt de verantwoordelijkheid uit van de beleidsorganen van de onderneming. De preventie van fraude maakt de verantwoordelijkheid uit van de beleidsorganen van de onderneming. Het objectief van de revisor is zich een oordeel te vormen over de jaarrekening, maar hij garandeert niet dat het systeem fraude voorkomt. Het objectief van de revisor is zich een oordeel te vormen over de jaarrekening, maar hij garandeert niet dat het systeem fraude voorkomt. Hij organiseert zijn controles in die mate dat hij een redelijke zekerheid bekomt om vergissingen en fraudes te ontdekken. Hij organiseert zijn controles in die mate dat hij een redelijke zekerheid bekomt om vergissingen en fraudes te ontdekken.

8 oktober 2003 TCLM 7 BLIJK GEVEN VAN PROFESSIONEEL SCEPTICISME BLIJK GEVEN VAN PROFESSIONEEL SCEPTICISME

8 oktober 2003 TCLM 8 Te volgen procedure ingeval van aanwijzing van fraude (of fouten) Bijkomende onderzoeken uitvoeren Bijkomende onderzoeken uitvoeren Overleg van het probleem met de ondernemings- leiding Overleg van het probleem met de ondernemings- leiding Onderbouwen van de vaststellingen Onderbouwen van de vaststellingen Vaststellen van de belangrijkheid van de manipulaties i.f.v. het algemeen objectief van het getrouw beeld. Vaststellen van de belangrijkheid van de manipulaties i.f.v. het algemeen objectief van het getrouw beeld. Impact onderzoeken op de jaarrekening en eventueel het commissarisverslag Impact onderzoeken op de jaarrekening en eventueel het commissarisverslag De revisor is gehouden door zijn beroepsgeheim De revisor is gehouden door zijn beroepsgeheim

8 oktober 2003 TCLM 9 Schaduwzones van het boekhoudrecht Historische waarde <> Marktwaarde Historische waarde <> Marktwaarde Monetaire elementen <> Niet monetaire elementen Monetaire elementen <> Niet monetaire elementen Duurzaam karakter of niet, vb: WV Duurzaam karakter of niet, vb: WV Voorzichtige inschatting, Vb: Geproduceerde immateriële vaste aktiva Voorzichtige inschatting, Vb: Geproduceerde immateriële vaste aktiva

8 oktober 2003 TCLM 10 Algemene principes te respecteren inzake waardering Het komt aan het bestuursorgaan toe de regels vast te stellen die leiden tot het opstellen van de rekeningen. Het komt aan het bestuursorgaan toe de regels vast te stellen die leiden tot het opstellen van de rekeningen. Moeten beantwoorden aan de algemene pricipes inzake voorzichtigheid, oprechtheid en ter goeder trouw Moeten beantwoorden aan de algemene pricipes inzake voorzichtigheid, oprechtheid en ter goeder trouw Principe van scheiding der boekjaren (art 33). Principe van scheiding der boekjaren (art 33). Bestendigheid van de waarderingsregels (art 30 K.B./W.Venn.). Het is evenwel mogelijk hiervan af te wijken: Bestendigheid van de waarderingsregels (art 30 K.B./W.Venn.). Het is evenwel mogelijk hiervan af te wijken:

8 oktober 2003 TCLM 11 Algemene principes te respecteren inzake de waardering De waarderingsregels moeten aangepast worden naar aanleiding van een belangrijke aanpassing van de ondernemings-activiteiten, de structuur van het patrimonium of economische of technologische omstandigheden en wanneer de voorheen toegepaste waarderingsregels niet meer beantwoorden aan het objectief van het getrouw beeld. De waarderingsregels moeten aangepast worden naar aanleiding van een belangrijke aanpassing van de ondernemings-activiteiten, de structuur van het patrimonium of economische of technologische omstandigheden en wanneer de voorheen toegepaste waarderingsregels niet meer beantwoorden aan het objectief van het getrouw beeld.

8 oktober 2003 TCLM 12 Algemene principes te respecteren inzake waardering Iedere aanpassing van de waarderingsregels gaat in het algemeen gepaard met een bijkomende toelichting in de bijlagen van de jaarrekening (cijferimpact) teneinde tegemoet te komen aan het objectief van het getrouw beeld: Iedere aanpassing van de waarderingsregels gaat in het algemeen gepaard met een bijkomende toelichting in de bijlagen van de jaarrekening (cijferimpact) teneinde tegemoet te komen aan het objectief van het getrouw beeld: –Bestellingen in uitvoering; –Herwaarderingsmeerwaarden;

8 oktober 2003 TCLM 13 Case studie : Manipulo NV Familiale onderneming zowel op niveau van de aandeelhoudersstructuur als op niveau van de beleidsorganen; Familiale onderneming zowel op niveau van de aandeelhoudersstructuur als op niveau van de beleidsorganen; Jaar X-1 was bijzonder moeilijk voor de onderneming Jaar X-1 was bijzonder moeilijk voor de onderneming Ondernemingen niet onderworpen aan de révisorale controle Ondernemingen niet onderworpen aan de révisorale controle Jaar X toont volgens hen een zeer goed resultaat, maar… Jaar X toont volgens hen een zeer goed resultaat, maar…

8 oktober 2003 TCLM 14 Vergelijkende ratios Jaar X-1Jaar X Solvabiliteit : -0,72 Solvabiliteit : -0,72 Ratio LT : 42,80 Ratio LT : 42,80 Dekking van de activa : 1.10 Dekking van de activa : 1.10 Nettorentabiliteit: Neg. Nettorentabiliteit: Neg. Toegevoegde waarde : 3,5 mio Toegevoegde waarde : 3,5 mio Cash flow : (0,5) Cash flow : (0,5) Solvabiliteit : 13,87 Ratio LT : 47,01% Dekking van de activa : 0,90 Nettorentabiliteit : 21,16 Toegevoegde waarde : 4,1 mio Cash flow : (0,3)

8 oktober 2003 TCLM 15 Evolutie van het eigen vermogen, de toegevoegde waarde en de cash flow

8 oktober 2003 TCLM 16 Analyse van de verschillende rubrieken 1. De oprichtingskosten (art 58 K.B.) - Principe van de optionele activering; - Problematiek activering herstructureringskosten; - Worden niet mee in aanmerking genomen voor de berekening van het netto actief vatbaar voor berekening van het netto actief vatbaar voor uitkering. uitkering.

8 oktober 2003 TCLM 17 Herstructureringskosten Duidelijk omschreven uitgaven Duidelijk omschreven uitgaven Substantiële wijziging van de structuur Substantiële wijziging van de structuur Gunstige en duurzame invloed op de rentabiliteit van de onderneming Gunstige en duurzame invloed op de rentabiliteit van de onderneming

8 oktober 2003 TCLM 18 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Opricht.kost. : 0 Opricht.kost. : 0 Afschr. : 0 Afschr. : 0 Herstruct. kost : 0 Herstruct. kost : Gerapporteerd Opricht. kost : Afschr. : Herstruct. kost :

8 oktober 2003 TCLM 19 Analyse van de verschillende rubrieken 2. Immateriële vaste activa (art 60 K.B.) - De geproduceerde immateriële vaste activa mogen slechts voor hun vervaardigingsprijs geactiveerd worden als deze niet een voorzichtige inschatting van de gebruikswaarde of het toekomstig rendement voor het bedrijf te boven gaat. - De kosten van onderzoek en ontwikkeling worden niet mee in aanmerking genomen voor de berekening van het netto actief vatbaar voor uitkering (behalve uitzondering te verantwoorden voor de KMO’s).

8 oktober 2003 TCLM 20 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Know How : Know How : Ontwikkel. : 0 Ontwikkel. : Gerapporteerd Know How : Ontwikkel. :

8 oktober 2003 TCLM 21 Vaste activa De ondernemingen kunnen overgaan tot de herwaardering van materiële of financiële vaste activa indien de waarde van de betreffende activa in functie van het nut ervan voor de onderneming een zekere en duurzame meerwaarde vertoont tegenover de boekhoudkundige waarde. Daarenboven moet de uitgedrukte meerwaarde verantwoord zijn door de rentabiliteit van de onderneming. De ondernemingen kunnen overgaan tot de herwaardering van materiële of financiële vaste activa indien de waarde van de betreffende activa in functie van het nut ervan voor de onderneming een zekere en duurzame meerwaarde vertoont tegenover de boekhoudkundige waarde. Daarenboven moet de uitgedrukte meerwaarde verantwoord zijn door de rentabiliteit van de onderneming.

8 oktober 2003 TCLM 22 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Terrein : Terrein : Herw. Terrein : 0 Herw. Terrein : 0 Gebouwen : Gebouwen : Afschr. Geb. : Afschr. Geb. : Werken onr. : 0 Werken onr. : 0 Afschr w/onr. : 0 Afschr w/onr. : Gerapporteerd Terrein : Herw. Terrein : Gebouwen : Afschr. Geb. : Werken onr. : Afschr w/onr. :

8 oktober 2003 TCLM 23 Analyse van de verschillende rubrieken 3. De financiële vaste activa (art 66K.B. /W.Venn.) - Steeds tegen historische waarde en dit ongeacht de onderliggende munt waarin uitgedrukt (niet-monetair onderliggende munt waarin uitgedrukt (niet-monetair element); element); - Maken het voorwerp uit van waardeverminderingen in geval van duurzame minderwaarde verantwoord door de geval van duurzame minderwaarde verantwoord door de situatie, de rentabiliteit of de toekomstperspectieven van situatie, de rentabiliteit of de toekomstperspectieven van het “filiaal”. het “filiaal”. - De “financiële” vorderingen maken het voorwerp uit van een waardevermindering indien de terugbetaling op de een waardevermindering indien de terugbetaling op de vervaldag in ieder geval onzeker is of verloren. vervaldag in ieder geval onzeker is of verloren.

8 oktober 2003 TCLM 24 Analyse van de verschillende rubrieken 3. De financiële vaste activa (art 66 K.B. /W.Venn.) Tevens de nodige aandacht aan besteden indien de mutaties op de geldbeleggingen belangrijk zijn voor een correcte evaluatie per einde boekjaar van de waardering.

8 oktober 2003 TCLM 25 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Participaties : Participaties : Waardev. : Waardev. : Vorder. : Vorder. : Waardev. : 0 Waardev. : 0 Overige FVA : Overige FVA : Gerapporteerd Participaties : Waardev. : 0 Vorder. : Waardev. : 0 Overige FVA :

8 oktober 2003 TCLM 26 Ander voorbeeld van manipulatie Vorder. op B A Inbreng van geld B Kapitaal Schuld t.a.v. A A Financiële vaste activa Terugbetaling van schuld B Schuld t.a.v. A Vorder. op B

8 oktober 2003 TCLM 27 Voorbeeld van manipulatie Financiële vaste activa Financiële vaste activa  Moeten het voorwerp uitmaken van een waardevermindering ingeval van duurzame minderwaarde (Art 66 K.B.) (Art 66 K.B.) Handelsvorderingen  Moeten er het voorwerp van uitmaken indien terugbetaling onzeker is of verloren (Art 68 K.B.)

8 oktober 2003 TCLM 28 Analyse van de verschillende rubrieken 4. De voorraden en bestellingen in uitvoering - Het algemeen principe van lower of cost of marktwaarde is van toepassing op de voorraden; van toepassing op de voorraden; - De keuze van de waarderingsmethode voor de bestellingen in uitvoering is optioneel (art 71 K.B./W.Venn); in uitvoering is optioneel (art 71 K.B./W.Venn); - De « method of completation » geeft een verhouding van gebudgeteerde kosten/reële kosten dewelke vatbaar is voor interpretatie. De wet geeft geen indicatie van een minimumdrempel van afwerking vooraleer een marge gerealiseerd mag worden..

8 oktober 2003 TCLM 29 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Grondstof. : Grondstof. : GIB : GIB : Handelsgoed : Handelsgoed : Te fact. omzet : Te fact. omzet : Gerapporteerd Grondstof. : GIB : Handelsgoed. : Waardev. :

8 oktober 2003 TCLM 30 Analyse van de verschillende rubrieken 5. De vorderingen op ten hoogste één jaar Moeten het voorwerp uitmaken van een waardevermindering ingeval de terugbetaling onzeker is of verloren. Moeten het voorwerp uitmaken van een waardevermindering ingeval de terugbetaling onzeker is of verloren.

8 oktober 2003 TCLM 31 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Vorder. > 1 jaar : Vorder. > 1 jaar : Handelsvord. : Handelsvord. : Waardeverm. : Waardeverm. : Op te stellen FT : 0 Op te stellen FT : 0 Op te stellen CN : Op te stellen CN : Overige vord. : Overige vord. : Gerapporteerd Vorder. > 1 jaar : 0 Handelsvord. : Waardeverm. : Op te stellen FT : Op te stellen CN: 0 Overige vord. :

8 oktober 2003 TCLM 32 Analyse van de verschillende rubrieken 6. De overlopende rekeningen Laat toe om tegemoet te komen aan het algemeen principe van scheiding der boekjaren (art 33 K.B./W.Venn.).

8 oktober 2003 TCLM 33 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Overlopende kost. : Overlopende kost. : Stock adm : 0 Stock adm : Gerapporteerd Overlopende kost : Stock adm :

8 oktober 2003 TCLM 34 Analyse van de verschillende rubrieken 7. De voorzieningen voor risico’s en kosten Dekken verliezen of kosten duidelijk omschreven naar hun aard maar onbepaald inzake hun bedrag (art 50 K.B.). Mogen in principe niet afhangen van het resultaat van het boekjaar.

8 oktober 2003 TCLM 35 Toepassing op de onderneming Manipulo NV Gecorrigeerd Gecorrigeerd Prov. Pensioen : Prov. Pensioen : Prov. Onderh. : Prov. Onderh. : Prov. Herstruct. : Prov. Herstruct. : Prov. Garantie : Prov. Garantie : Prov. Milieu : Prov. Milieu : Gerapporteerd Prov. Pensioen : Prov. Onderh. : 0 Prov. Herstruct. : 0 Prov. Garantie : 0 Prov. Milieu :

8 oktober 2003 TCLM 36 Toepassing op de onderneming Manipulo NV 8. Schulden Gecorrigeerd Gecorrigeerd Verval. sch. : Verval. sch. : Financ.sch. : Financ.sch. : Handelsschuld : Handelsschuld : Belast. en soc. : Belast. en soc. : Overige schuld. : Overige schuld. : Overlopend pas. : Overlopend pas. : Gerapporteerd Verval. sch. : Financ.sch. : Handelsschuld : Belast en soc. : Overige schuld. : Overlopend pas. :