Adolescenten en maatschappelijke kwetsbaarheid Nicole Vettenburg UGent/vzw Majong Kinderen en jongeren in armoede Kinderrechtencoalitie Gent – Open Forum – 14 juni 2010

Inhoud Enkele gegevens uit de JOP-monitor (jeugdonderzoeksplatform) Wat is maatschappelijke kwetsbaarheid? Ter illustratie: onderzoeksbevindingen mbt onderwijs Gevolgen voor het beleid

1. Enkele gegevens uit de JOP-monitor Algemeen: het gaat goed met de jeugd in Vlaanderen Met een kleine groep gaat het minder goed Sociaal-economische situatie hangt samen met: Het al dan niet verder studeren De keuze voor hogeschool of universiteit Het hebben van werk Zich goed voelen (algemeen welbevinden) Zich onveilig voelen, enz.

2. Wat is maatschappelijke kwetsbaarheid? Korte situering van theoretisch kader Ontwikkeld in 1983 – binnen Onderzoeksgroep Jeugdcriminologie – om delinquentie te verklaren Uitgangspunten & mechanismen zijn breder toepasbaar Empirische ondersteuning in meerdere onderzoeken

Omschrijving: “maatschappelijk kwetsbaarheid” = risico om in contact met maatschappelijke instellingen vooral, en telkens opnieuw, de negatieve aspecten (controle, sancties) te ondergaan en minder te genieten van het positieve aanbod. (Vettenburg, 1989)

Kenmerken: Interactief: Cumulatief: Steeds 2 polen (maatschappelijke instelling èn individu) bij betrokken Cumulatief: Eens gekwetst, kwetsbaarder voor de volgende instelling

Culturele kenmerken > structurele: De culturele kenmerken (bv. Opvoedingsmodel, waardenoriëntatie) van het gezin zijn belangrijker dan de structurele kenmerken (bv. Inkomen, wooncomfort) Belang van sociale binding: zie schema’s, uitgewerkt voor de school Toepasbaar voor elke maatschappelijke instelling (bv. CLB, OCMW, Jeugdwerk, VDAB, enz.)

Cultuur van sociaal zwakke groepen wordt ten onrechte benaderd als cultuurdeficiëntie Maatschappelijke kwetsbaarheid voltrekt zich overheen generaties Maatschappelijke instellingen spelen een actieve rol Gaat om risico, geen fataal traject

3. Ter illustratie: onderzoeksbevindingen mbt onderwijs 1) Een emanciperende gezagsrelatie voorkomt probleemgedrag bij leerlingen 2) Schoolfactoren blijken belangrijker te zijn dan gezinsfactoren 3) De schoolkwetsbaarheid ent zich op de culturele kenmerken van het gezin

1) Een emanciperende gezagsrelatie voorkomt probleemgedrag bij leerlingen Relatiemodellen Macht Gezag manipulerend emanciperend Gedrags- alternatieven beperkt richtend verruimd

2) Schoolfactoren blijken belangrijker te zijn dan gezinsfactoren

maatschappelijke kwetsbaarheid 3) De schoolkwetsbaarheid ent zich op de culturele kenmerken van het gezin maatschappelijke kwetsbaarheid van het gezin Structurele kenmerken Culturele kenmerken v. h. gezin v. h. gezin r = .00 r = .26 schooloptreden

Schoolervaringen spelen sleutelrol in proces van maatschappelijke kwetsbaarehid Relatie leerling-leerkracht: te plaatsen in context van school, onderwijsbeleid, bredere samenleving School: belangrijke preventieve taak in strijd tegen sociale ongelijkheid

4. Gevolgen voor het beleid Overheen verschillende levensdomeinen (welzijn, gezondheid, huisvesting, tewerkstelling, enz.) Doorbreken van maatschappelijk kwetsbaarheidsproces: door cultuur van maatschappelijk kwetsbare groepen te zien als een ‘variant’ i.p.v. ‘deficiëntie’. dit impliceert: cultuur kennen en appreciëren via samenwerking tussen verschillende voorzieningen

Werken vanuit een ‘interactionistische’ benadering evenwicht: draaglast verminderen & draagkracht verhogen Kiezen voor ‘algemene’ preventie Algemene en individuele preventie Preventie staat niet los van curatie Werken naar wenselijke of emancipatorische preventie

Bibliografie Vettenburg, N., Elchardus, M. & Walgrave, L. (red.) (2007). Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 1. Leuven: LannooCampus. Vettenburg, N., Deklerck, J. & Siongers, J. (2010) Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 2. Leuven/Den Haag: Acco. Vettenburg, N. (1988). Schoolervaringen, delinquentie en maatschappelijke kwetsbaarheid, Leuven, Onderzoeksgroep Jeugdcriminologie. Vettenburg, N. & Walgrave, L. (2009). Maatschappelijke kwetsbaarheid op school, Welwijs, 20, 3, 3-8. Goris, P., Burssens, D., Melis, B. & Vettenburg, N. (red.) (2007). Wenselijke preventie stap voor stap. Antwerpen: Garant. www.jeugdonderzoeksplatform www.welwijs.be www.teampreventieontwikkeling.be