ZORG AAN HUIS Een optimale keuze ? Voor zorgvragers en zorgverleners ? Gisteren, vandaag en morgen ? Anne Dedry Beleidsmanager Zorg en Wonen Landelijke Thuiszorg 31 maart 2009

Zorg aan huis - een optimale keuze ? Alvast de wens en de verwachting van de zorgbehoevenden Statement “’ik wil later – als ik oud en ziek ben – liefst thuis verzorgd worden” Bron : CBGS en KUL 2003 – visie bevolking zorgverzekering

Conclusies uit onderzoek 91 % van valide personen uit onderzoek verklaart dit (25 – 64 jaar) 82 % wil dit realiseren met mantelzorg, en liefst zolang mogelijk zonder professionele hulp 42 % van beroepsactieve Vlamingen vindt dat professionele thuiszorg de 1ste prioriteit moet zijn van het overheidsbeleid, terwijl dit voor residentiële zorg 28 % is

een overtuigende stem van de komende generatie zorgvragers in een pleidooi voor thuiszorg zet men deze wens / de behoefte aan dit soort zorg om in de realiteit ? JA !!

De macht van het getal (in AC) Waar wonen de senioren in Vlaanderen ? In absolute cijfers 65 – 74 jaar 75 – 84 jaar 85+ Thuis 581.741 350.622 66.361 ROB / RVT 9.239 23.249 25.762 TOTAAL 590.980 373.871 92.123 Bron : B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

De macht van het getal (in %) In percentages 65 – 74 jaar 75 – 84 jaar 85+ Alleenwonend 20,4 35,0 40,3 Met partner 62,0 44,5 15,3 Met andere generaties 16,0 14,3 16,4 (98,4) (93,8) (72,0) Collectief (RVT / ROB) 1,6 6,2 28,0 TOTAAL 100 Bron : B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen, 2007, cijfers rijksregister 2004

Welke hulp schakelt men thuis bij voorkeur in ? (in %) Langer dan 1 maand zorgnood In percentages Hulp bij huishoudelijke taken Hulp bij persoonsverzorging Alleen mantelzorgers 23 25 Alleen professionele zorgverleners 9 Combinatie van beiden 49 37 Weet niet 19 15 Bron : CBGS-enquête “Zorg in Vlaanderen”, 2003, burgers 25 – 64 jaar

Commentaar Combinatie van professionele hulp en mantelzorgers heeft de grootste zorgvoorkeur, zowel voor huishoudelijke taken als voor persoonsverzorging Alleen mantelzorgers als zorgvoorkeur scoort hoog Hoe ouder de zorgbehoevende, hoe meer voorkeur naar uitsluitend mantelzorgers bij huishoudelijke hulp Hoe ouder de zorgbehoevende, hoe meer voorkeur naar alleen professionele hulp voor verzorging

Welke hulp krijgt men thuis van wie ? (in %) Formele zorg - 25 % van 65+ doet beroep op huishoudelijke hulp, thuisverpleging en/of warme maaltijden - koploper Europa - maar ook koploper in combinatie professionele zorg en mantelzorg Bron : CBGS-enquête “Zorg in Vlaanderen”, 2003, burgers 25 – 64 jaar B. Cantillon, Ouderen in Vlaanderen, 2009

Welke hulp krijgt men thuis van wie ? (in %) Formele en informele zorg In percentages Hulp bij huishoudelijke taken Hulp bij persoonsverzorging Alleen mantelzorgers 57 78 Alleen professionele zorgverleners 3 8 Combinatie van beiden 22 2 Geen antwoord 18 12 Bron : CBGS-enquête “Zorg in Vlaanderen”, 2003, burgers 25 – 64 jaar B. Cantillon, Ouderen in Vlaanderen, 2009

Commentaar Men combineert formele met informele zorg, maar doet zolang mogelijk beroep op mantelzorgers Realiteit hulp van mantelzorgers = hoger dan de zorgvoorkeur Mede te maken met ingesteldheid van mantelzorger, inschakelen van hulp tot wanneer men de zorg niet langer aankan !! Onthouden : mantelzorger = niet alleen belangrijke actor in de thuiszorg, maar vaak jarenlang de motor van de thuiszorg Bron : A. Dedry, onderzoek 2001, “profiel van de mantelzorger” B. Cantillon, 2009

Aandeel zorgbehoevendheid in thuissituatie via 1 indicator van professionele hulp In percentages 65 – 74 jaar 75 – 84 jaar 85+ Thuiswonend 98,4 93,8 72,0 Hulp van gezinszorg 3,8 16,5 31,0 ROB / RVT) 1,6 6,2 28,0 ! Gezinszorg is meer dan louter poetshulp, dus behoorlijke graad zorgbehoevendheid. Bron : Gezondheidsenquête 2004, Wetenschappelijk Instituut VGZ

Commentaar In de leeftijdscohorten zien we een stijgend aandeel thuiswonenden die bij zorgbehoevendheid kiezen voor een vorm van professionele thuiszorg (al dan niet in combinatie met mantelzorg) 65-jarige heeft gemiddeld nog 18 jaar te leven ½ van die 18 jaar = zorgbehoevend Vanaf 75 jaar is meerderheid zorgbehoevend Zelfs bij 85+ hoger % gezinszorg thuis dan bewoner van collectieve woonvorm

Besluit ZORG AAN HUIS : een optimale keuze voor zorgvragers ??? Open vraag Alvast een duidelijke EERSTE KEUZE Wordt door zorgvragers ervaren als KWALITATIEF BESTE KEUZE Statement : de scores “kwaliteit van leven” liggen hoger bij personen die thuis leven en verzorgd worden dan bij diegene die in een instelling verblijven Bron : Qualidem eindrapport, 1999 - 2002

ZORG AAN HUIS : een optimale keuze voor zorgverleners ???

Welke problemen komen zorgverleners vandaag in de thuiszorg het vaakst tegen ? Top 7 van de problematieken (niet in volgorde van numeriek belang) Fysieke aandoeningen bij 65+ chronische pijn, long- en borstkanker, cerebrovasculaire ziekten, hartinsufficiëntie, … Valincidenten - 28 tot 35 % van 65-plussers valt minstens 1 keer per jaar - 32 tot 42 % bij 75-plussers Bron : B. Cantillon, ibidem www.valpreventie.be

TOP 7 Psychische aandoeningen (vnl. depressies en alcoholmisbruik) - 27 % van de Belgen heeft ooit min. 1 mentale stoornis doorgemaakt - 13 % lijdt aan ernstige mentale ziekte - 7 zelfdodingen per dag in België !! - amper 33 % zoekt professionele hulp - amper 25 % krijgt aangepaste hulp Implicaties thuiszorg  rol mantelzorg ! Bron : Tijdschrift voor geneeskunde, 2004 VVI, Solidaire gezondheidszorg, 2008

TOP 7 Dementie en Alzheimer prevalentie volgens leeftijd in % (5 landen, excl. België) 30 – 64 j. 65 – 74 j. 74 – 85 j. 85+ j. 0,26 1,95 8,59 14,6 België – raming : 9 % van de 65-plussers Bron : Hofman, Rorca e.a., 1991 Stichting Welzijnszorg Antwerpen, 1994

TOP 7 Sociaal isolement en eenzaamheid - binnen Europa = Vlaanderen middenmoot qua sociale participatie - lage sociale participatie = slechtere subjectieve gezondheid en minder goede ervaring van levenskwaliteit - 65-plussers die nog gezond en actief zijn, gaan er qua sociale participatie op vooruit (voorbije decennia) - knelpuntengroep = 65+ met (mobiliteits)beperkingen, met slechte gezondheid, laag opgeleid, alleenstaand - gevaar op sociale isolatie bij knelpuntengroep, verhoogt met ouder worden Bron : B. Cantillon, ibidem

TOP 7 Armoede - inkomen van Vlaams gepensioneerden ligt 32 % lager dan beroepsactieven België - Belgische pensioenen behoren tot de laagste in Europa - België 13 % - Vlaanderen 11.4 % (*) Verhoogd armoederisico in Vlaanderen bij ouderen 23,1 % - Huishoudelijk budget gezondheidszorg * jong huishouden = 3 % * 75 jaar = 14 % (*) % personen met een equivalent inkomen < 60 % van het mediaan nationaal equivalent inkomen. Bron : www.armoede.be/jaarboek2008 B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen en Europa. Tussen vermogen en afhankelijkheid, 2009 VVI, ibidem

TOP 7 Armoede - de bijdrage die patiënt zelf betaalt, is voorbije 5 jaar toegenomen met 41 % - relatieve inkomensarmoede onder ouderen in België bij hoogste in EU - vermarkting en commercialisering gezondheidszorg – toenemende ongelijkheden en financiële toegankelijkheidsproblemen Bron : www.armoede.be/jaarboek2008 B. Cantillon e.a., Ouderen in Vlaanderen en Europa. Tussen vermogen en afhankelijkheid, 2009 VVI, ibidem

TOP 7 Onaangepaste woning - Frappante cijfers – Vlaanderen - 80 % van de woningen in Vlaanderen is niet toegankelijk voor een rolstoel - 2/3 van de woningen heeft trappen of drempels in en rond de woning die bij toenemende mobiliteitsproblemen voor moeilijkheden zorgt - in 17 % van de woningen zijn er hindernissen om van woonkamer naar toilet te gaan Bron : Wonen in Vlaanderen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement RWO-Woonbeleid, 2007

Meest voorkomende knelpunten Toegankelijkheid - drempels en trappen in en om het huis - woon- en slaapgedeelte op verschillende verdiepingen Veiligheid - trap zonder leuning, gladde bodem in douche - aparte kachels Technische uitrusting - douche met opstap - enkel een bad Bron : Onderzoek Levenslang Wonen, Ons Zorgnetwerk, 2008 – 859 enquêtes

Cliënteel Woningaanpassing – Landelijke Thuiszorg Meer dan 2/3 = 65+ 43 % = 75+ 40 % heeft latente functiebeperking (verminderde mobiliteit, ouderdomsverschijnselen) 60 % heeft manifeste functiebeperkingen (hulpmiddelen om zich te verplaatsen, handicap, VAPH-dossiers) 17 % van de woningen hebben geen basiscomfort : geen stromend water binnen, geen toilet binnen, geen badkamer

De geschetste problemen die zorgverleners tegenkomen = uitdagingen voor de thuiszorgsector Top 7 van de cliëntenproblematieken maakt duidelijk dat - de totale mens / zorgbehoevende EN zijn OMGEVING / CONTEXT moeten gevat worden - d.w.z. hulp op maat, toegankelijk en betaalbaar, rekeninghoudend met staat woning, mobiliteit, stad en platteland, aanwezigheid mantelzorg, enz. …  Uitgaan van wat cliënt nodig heeft, niet wat wij als aanbieders als tekort ervaren  Als zorgverlener openstaan voor nieuwe noden

“De eerste vrouw die 150 jaar wordt, is nu al geboren !” = Samenvatting met statement Dit impliceert : nood aan visie op thuiszorg Thuiszorg moet een radicale keuze voor sociale innovatie zijn = vernieuwingen die evenwicht vinden tussen technologische, demografische en sociologische evoluties

Visie : belangrijkste ijkpunt Thuiszorg heeft een belangrijke meerwaarde in de vermaatschappelijking van zorg De visie delen dat zorg een onderdeel is van de samenleving en dat je ervoor moet zorgen dat de samenleving veilig genoeg is voor mensen met een beperking om er volwaardig aan deel te nemen, betekent dat thuiszorg alle kansen verdient om zich volwaardig te ontplooien. Empowerment van de burger begint bij goede zorg aan huis.

Gisteren, vandaag en morgen 1975 – 2005 : thuiszorg : kwantitatieve groei Thuiszorg = beter uitgebouwd in Vlaanderen dan in Wallonië en Brussel, maar geen voortrekker in Europa Vooral differentiatie (aanvullende thuiszorg – zie verder) Residentiële zorg : even sterk geëvolueerd Het klassieke thuiszorgaanbod van gisteren is niet meer !

De belangrijkste evoluties zijn LANGS VRAAG ZIJDE Zolang mogelijk thuis Ook bij de 4de levensfase (vergrijzing van de vergrijzing) Zorgvoorkeuren : 1) mantelzorg 2) combinatie mantelzorg met professionele thuiszorg 7 problematieken die mens EN omgeving / context omvatten Vaak combinatie van problematieken = ketenzorg

De belangrijkste evoluties zijn LANGS AANBOD ZIJDE Er is groei, zowel in thuiszorg als in residentiele zorg, maar naast mekaar Vermarkting / commercialisering van de zorg, vb. dienstencheques Verbreding van zorg, vb. groene zorg Intrede technologie, vb. domotica Professionalisering van (georganiseerd) vrijwilligerswerk, vb. gastgezinnen, dagoppas, nachtopvang Mantelzorg : * van intergenerationele solidariteit naar selectieve solidariteit * fenomeen van ontgroening –> inkrimping solidariteit tussen actieven en niet-actieven Aandacht voor omgeving cliënt, vb. woningaanpassing, klus- en groendienst, levenslang wonen, woonzorgteams

Valstrik ? Groei naast mekaar = gefragmenteerde zorg = ongelijke geografische spreiding Commercialisering = minder kwaliteit ? = minder toegankelijkheid ? = meer financiële drempels ? = mattheüseffect ? Georganiseerd vrijwilligerswerk en verbreding = kwaliteitsgarantie ? = geen continuïteit (projectmatig) ? = beperkt aanbod, niet gelijk verspreid in Vlaanderen ? = van niche-cliënteel ?

Valstrik ? Mantelzorg = achteruitgang ? = in frequentie en intensiteit ? Technologie = zorg met 2 snelheden ? = financiële toegankelijkheid ?

Springplank ? Opportuniteit = de evoluties in aanbodzijde verstandig en met visie verbinden met evoluties in vraagzijde De evoluties als ijkpunten zien om de thuiszorg te herpositioneren

De thuiszorg van morgen staat voor Dwarsverbindingen met andere sectoren 1.1. Expertise uitwisselen waardoor 1 + 1 = 3 vb. verwenzorg TZ – RVT groene zorg TZ – landbouw 1.2. Kennis overdragen / ervaring uitwisselen vb. gluren bij de buren TZ Vlaanderen – Nederland (verwenzorg / domotica / UIT-bureau)

De thuiszorg van morgen staat voor Het belang van de “context van de cliënt” in de organisatie van de thuiszorg integreren 2.1. Als dienstverlener de uitzichten van de hulpverlening verruimen - veiligheid woning, aanpassen woning aan beperkingen, kangoeroewonen, levenslang wonen  ergotherapie  onaangepaste woningen / armoede / valincidenten - huisbezoeken ergocoach  ondersteuning mantelzorg  valincidenten / fysieke aandoeningen - huisbezoeken comfortzorgcoach  ontschotting – kennis PDL intramuraal naar thuiszorg  zware fysieke zorgsituaties - experimenten / projecten opzetten tot over de grens  gluren bij de buren  domotica t.v.v. fysieke aandoeningen / sociaal isolement

De thuiszorg van morgen staat voor Het belang van de “context van de cliënt” in de organisatie van de thuiszorg integreren 2.2. Verdieping kennis eerstelijnswerkers : evolutie van polyvalent verzorgende naar werken met specifieke doelgroepen en referentie-verzorgenden - psychiatrische thuiszorg - dementie - kansarmoede - vereenzaming - verwenzorg - comfortzorg - check woning

De thuiszorg van morgen staat voor De opportuniteit van de vermarkting benutten door toepassing van subsidiariteit waar mogelijk - dienstencheques huishoudelijke hulp bij minst zorgbehoevende cliënt - wegwerken van wachtlijsten poetsdienst en gezinszorg voor 65+ * 43 dagen wachttijd voor gezinszorg * 114 dagen wachttijd voor poetshulp - zorg met vaart – direct inspelen – noodstartequipe - hiertoe toeleiding hulpvraag bij dienst herzien – helikopterview om afstemming nood en antwoord te optimaliseren, vb. zorgwijzers – 070/22 88 78

De thuiszorg van morgen staat voor Ondersteuning en opwaardering van de mantelzorger in de 21ste eeuw 4.1. De mantelzorger zelf - zorgvoorkeur van zorgbehoevende respecteren - onbetaalbaarheid 100 % professionele zorg - financiële steun zorgverzekering / gemeenten / e.a. - verenigingen zoals Ons Zorgnetwerk om mantelzorgers te informeren en te ondersteunen - alert inspelen op nieuwe mantelzorger en nieuwe noden * activiteitsgraad vrouwen * gewijzigde familie- en gezinsstructuren * niet meer onder 1 kerktoren wonen * de nieuwe man – mantelzorger * nood aan adempauzes en respijtzorg * …

De thuiszorg van morgen staat voor Ondersteuning en opwaardering van de mantelzorger in de 21ste eeuw 4.2. Creatieve randvoorwaarden - uitvinden en integreren van ondersteunende formules, complementair aan mantelzorg (respijtzorg) : * oppas (dag / nacht) * gastgezinnen * groene zorg * PAS vanuit RVT * centra voor kortverblijf * dagverzorgingscentra - goede en betaalbare professionele thuisverzorgers die opgeleid worden met aandacht voor mantelzorger “partners in de zorg” - via innovatieve ondersteuning * comfortzorgcoach * ergocoach * psychiatrische thuiszorgcoach * …

BESLUIT ZORG AAN HUIS voor zorgvragers en zorgverleners Een noodzakelijke keuze - wensen van zorgvragers - de macht van het getal en de vergrijzing - de top 7 problematiek Een duurzame keuze - subsidiariteit - betaalbaarheid zorg in de toekomst - maximale inzet mantelzorg Een toekomstgerichte keuze - de uitdagingen waar we voor staan - de evoluties aanbodzijde - de vernieuwingen - houdt rekening met context van de cliënt