Eutrofiëring van de Nederlandse kust- en overgangswateren Nutriënten en ecologische effecten Theo Prins, Remi Laane, Hanneke Baretta-Bekker (RIKZ) 27 juni 2007

Eutrofiëring van de Nederlandse kust- en overgangswateren Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Eutrofiëring van de Nederlandse kust- en overgangswateren 27 juni 2007 OSPAR / KRW Effecten eutrofiering Effecten saneringsbeleid Normstelling voor nutrienten Bronnen en maatregelen

OSPAR strategie vastgesteld rond 1990 Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren OSPAR strategie vastgesteld rond 1990 27 juni 2007 Doelstelling: “to combat eutrophication in the maritime area, in order to achieve, by the year 2010, a healthy marine environment where eutrophication does not occur” Maatregel: 50 % reductie van riviervrachten van N en P (t.o.v. 1985) Toetsing aan ecological quality objectives: Nutrientenconcentraties (< 50% boven natuurlijke achtergrond) Algenconcentraties (< 50% boven natuurlijke achtergrond) Specifieke plaagalgen (< grenswaarde) Voorzorgsbeginsel Inspanningsverplichting

Beoordeling volgens OSPAR Comprehensive Procedure Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Beoordeling volgens OSPAR Comprehensive Procedure 27 juni 2007 1e beoordeling (2003) Update (2007) Incl indicatorsoorten Excl indicatorsoorten

KRW Goede ecologische toestand in 2015 Ecologie leidend Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren KRW 27 juni 2007 Goede ecologische toestand in 2015 “geringe afwijking van onverstoorde staat” Ecologie leidend Geen aparte toetsing voor nutriënten DPSIR (bron-effect) Doelstellingen en biologische maatlatten Nationaal ontwikkeld Internationale afstemming via Intercalibratie Concrete maatregelen in stroomgebiedsbeheersplan 2009

KRW en eutrofiering EU Eutrophication Guidance Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren KRW en eutrofiering 27 juni 2007 EU Eutrophication Guidance Voor KRW zoveel mogelijk aansluiten op OSPAR Nadere omschrijving van Goede Ecologische Toestand “Geen secundaire ecologische effecten van verhoogde algengroei” (bijv zuurstofloosheid, sterfte bodemdieren, vis, etc)

Effecten van eutrofiëring in Nederlandse kustwateren Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Effecten van eutrofiëring in Nederlandse kustwateren 27 juni 2007 Vaak genoemde effecten Toxische algenbloeien Schade door Phaeocystis (schuimalg) Zuurstofloosheid Zwarte vlekken in de Waddenzee Maar ook: minder fosfaat. minder vis

Algenbloeien in de Noordzee Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Algenbloeien in de Noordzee 27 juni 2007 Vooral in kustgebieden met rivierinvloed Globaal verband met nutrientenbelasting REVAMP IVM/Brockmann Consult Peters et al. (2005)

Effecten van eutrofiering Nederlandse kustwater Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Effecten van eutrofiering Nederlandse kustwater 27 juni 2007 (DIN wintergemiddeld in uM) (90-percentiel Chlf-a in ug/l) relatie tussen nutriënten en fytoplanktonbloeien Chlorofyl Maximale bloei Phaeocystis Grote natuurlijke variatie Slibconcentraties Weer / NAO Stromingspatronen Noordzee Biologische interacties Nutrienten niet de enige sturende factor

Waargenomen veranderingen Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Waargenomen veranderingen 27 juni 2007 Hollandse kust Noordzee (1985-2005) Sterke vermindering van nutriëntenvrachten naar zee en nutriëntenconcentraties in kustwater Stikstof (DIN) -35% Fosfaat (PO4) -60% 1985-2005: -35% 1985-2005: -60%

Waargenomen veranderingen Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Waargenomen veranderingen 27 juni 2007 Noordwijk 2 Grote natuurlijke variatie overschaduwt effect van nutriëntenreducties

Waargenomen veranderingen Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Waargenomen veranderingen 27 juni 2007 Terschelling 4 Grote natuurlijke variatie overschaduwt effect van nutriëntenreducties

Waargenomen veranderingen Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Waargenomen veranderingen 27 juni 2007 Westelijke Waddenzee (1970-2003) Sterke vermindering nutriëntenvracht en –concentraties Veranderingen vooral in soortensamenstelling (algen, bodemdieren, vogels) Geen duidelijke verandering in biomassa Verandering in voedselweb

Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Conclusies 27 juni 2007 Saneringsbeleid succesvol voor P (-70%), en in mindere mate voor N (-45%) Effect op ecologie in kustzone niet waarneembaar Grote natuurlijke variabiliteit Wel effect in westelijke Waddenzee (30 jaar waarnemingen) Nutriënten niet enige sturende factor Effectiviteit van saneringsbeleid deels onzeker

Secundaire effecten van eutrofiëring (Nederlandse kustwateren) Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Secundaire effecten van eutrofiëring (Nederlandse kustwateren) 27 juni 2007 2000: <6.5 mg/L 1981: <4.0 mg/L 1982: <4.0 mg/L 1983: <4.0 mg/L 1989: 4.0 mg/L 1994: <4.0 mg/L 2003: <4.0 mg/L Aangetoond Weinig goed gedocumenteerde effecten geen effect of geen monitoring? Lokale zuurstofproblemen Oosterschelde (2001) Doggersbank Duitse Bocht Invloed van meteorologie/NAO Nauwelijks overlast door schuim (Belgische studie: recreanten, visserij) Duidelijke problemen in zoete water (nitraat, P) Volkerak-Zoommeer Juni 2007

Afleiding doelstellingen nutriënten voor KRW Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Afleiding doelstellingen nutriënten voor KRW 27 juni 2007 Biologie is leidend Dosis-effect relatie tussen nutriënten en biologisch kwaliteitselement Nutriënten-norm moet leiden tot verwaarloosbare kans op het niet halen van goede toestand (EU Eutrophication Guidance) Gehanteerd als: 90% kans op halen goede toestand

Norm gebaseerd op relatie tussen nutriënten en fytoplankton Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Norm gebaseerd op relatie tussen nutriënten en fytoplankton 27 juni 2007 In Kust- en overgangswateren 5 verschillende watertypen Meren (M31), estuaria (O2): geen statistisch verband tussen nutriënten en fytoplankton K1, K3: kustwateren met redelijk identieke fysische omstandigheden Data aangevuld met gegevens open zee (niet-gestratificeerde delen zuidelijke Noordzee) Monitoring gegevens 1991-2006 Werknorm voor stikstof 35 uM (=0,49 mg/l) (wintergemiddeld bij saliniteit 30)

Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren DPSIR benadering 27 juni 2007 Kwantificeerbare relatie tussen “pressure” (bijv nutriënten) en “state” (bijv chlorofyl, biologische maatlat)

Relatie tussen biologische maatlat en nutriënten-norm Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Relatie tussen biologische maatlat en nutriënten-norm 27 juni 2007 K1, K3, open zee

Huidige beoordeling kust- en overgangswateren Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Huidige beoordeling kust- en overgangswateren 27 juni 2007 Ecologie goed stikstof < norm: Grevelingen, Veerse Meer (vanaf 2005) stikstof +/- norm: Wadden kust (sommige jaren) stikstof > norm: Oosterschelde, Eems-Dollard, Westerschelde, Eems-Dollard kust, Hollandse kust (sommige jaren) Ecologie niet goed stikstof < norm: - stikstof +/- norm: Waddenzee, Wadden kust (sommige jaren) stikstof > norm: Zeeuwse kust, Delta kust, Hollandse kust (sommige jaren) Stikstof concentratie 10-40% te hoog (2000-2005)

Bronnen van stikstof Vrachten naar zuidelijke Noordzee Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Bronnen van stikstof Vrachten naar zuidelijke Noordzee 27 juni 2007 Noordzee stromingspatroon

Herkomst van stikstof 1997-2003 Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Herkomst van stikstof 1997-2003 27 juni 2007 Het Kanaal Atlantische Oceaan NL rivieren Fractie N in fytoplankton Blauw et al., 2006 (WL | Delft Hydraulics)

Bronnen van stikstof Vrachten naar Nederlandse kustwater Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Bronnen van stikstof Vrachten naar Nederlandse kustwater 27 juni 2007

Bronnen van stikstof Vrachten vanuit Nederland Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Bronnen van stikstof Vrachten vanuit Nederland 27 juni 2007 Rijn (D) ca 70% Maas (B) ca 12% NL ca 18%, waarvan: landbouw 65% RWZI 25% atm depo 10%

Afwenteling ook internationaal bijdrage Nederlandse rivieren Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Afwenteling ook internationaal bijdrage Nederlandse rivieren 27 juni 2007 Fractie N in fytoplankton Blauw et al., 2006 (WL | Delft Hydraulics)

Afwenteling ook internationaal Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Afwenteling ook internationaal 27 juni 2007

Van een zoute naar een zoete norm Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Van een zoute naar een zoete norm 27 juni 2007 Doorvertaling van stikstof-norm voor kustwateren naar norm voor bovenstroomse wateren Afhankelijk van aannames: Verband tussen zoutgehalte en nutriënten Natuurlijke achtergrondconcentraties Natuurlijke verwijderingsprocessen in binnenwateren, rivieren, estuaria 1e schatting op basis van jaren 1995-2005 Voor grote rivieren: TN norm = 2-2,5 mg/l

Conclusies Vermesting leidt tot verhoogde algenbloeien in kustwateren Eutrofiëring van de Nederlandse kustwateren Conclusies 27 juni 2007 Vermesting leidt tot verhoogde algenbloeien in kustwateren Alleen incidenteel secundaire effecten van eutrofiering in Nederlandse kustwateren waargenomen Afwenteling naar Belgische en Duitse kustwateren speelt een rol Verdergaande reductie van nutriëntenvrachten Wat is effect van huidige beleid? afspraken maken in internationale stroomgebieden