Pensioenfondsen en de kredietcrisis Prof. Dr. Olaf Sleijpen Managing Director Institutional Clients, APG Group Lid Directieraad, Cordares Holding Professor of European Economic Policy, University of Maastricht Maastricht, 8 juni 2009

2 Het Nederlandse pensioenstelsel

3 Financiële markten in 2008

4 Aandelenmarkten in 2008

5 Marktwaarde banken

6 Pensioenfondsen en de financiële crisis

7 Dekkingsgraden van enkele grote Nederlandse pensioenfondsen Ultimo 2008Verschil t.o.v. ultimo 2007 ABP90%-50% PfZW92%-56% PMT87%-54% PME90%-45% Bouw103%-35%

8 Beleggingsrendementen van enkele grote pensioenfondsen 2008 (excl. rentehedge) ABP-20%-22% PfZW-20%-26% PMT-21%nb PME-18%-27% Bouw-16%nb

9 Een schok zonder precedent Dekkingsgraad Q ,2% VEV dekkingsgraad Q ,9% Dekkingsgraad bij DNB schok met correlatie 1 tussen schokken 112,3% Gerealiseerde dekkingsgraad Q ,7% Stresstest voor één van de pensioenfondsen die APG Groep bedient

10 De waardering van pensioenverplichtingen RenteWaarde verplichtingen 3%863 4%822 5%784 6%747 Stel dat iemand de toezegging heeft gekregen om over 5 jaar een bedrag van 1000 euro te ontvangen. Wat is de waarde van deze verplichting op de balans van degene die de toezegging heeft gedaan?

11 Dekkingsgraden in perspectief RenteDekkingsgraad (schatting) 3,6% (Swaprente ultimo 2008) 90% 4% (oude vaste rekenrente) 95% 5%110% 6%126%

12 30-jaars swaprente Max: 6,42% Min: 2,52% Gem: 4,5%

13 Het glas is half vol…

14 Herstelplannen Reservetekort –Hersteltermijn van 15 jaren Dekkingstekort –Hersteltermijn van 3 jaren, (tijdelijk) opgerekt naar 5 jaren Herstelplan goed te keuren door DNB op basis van: –Voorgeschreven maximale en minimale waarden voor relevante parameters –Herstel binnen voorgeschreven periode Aanpassingsinstrumenten –Geen of gedeeltelijke indexatie –Premieverhoging –Korten pensioenrechten (ultimum remedium)

15 Vooruitblik Bij spoedig herstel financiële markten: Snel herstel dekkingsgraden Structurele problemen blijven wellicht onopgelost –Intergenerationele solidariteit –Consolidatiebehoefte Eventuele inflatie Bij traag herstel financiële markten: Mogelijk ingrijpende maatregelen (rechtenkorting) Blijvend ondermijnd vertrouwen (lang geen of weinig indexatie) Versobering regelingen en mogelijk verschuiving naar individuele pensioenregelingen