School en middelengebruik Sven Todts FOD Justitie Dienst Gezondheidszorg Gevangenissen sven.todts@telenet.be

Overzicht: Welke kennis mag verwacht worden? [Epidemiologie bij Vlaamse scholieren] De rol van de jeugdarts Componenten van een drugbeleid op school Enkele voorbeelden

Welke kennis mag verwacht worden? Casus 1: Een moeder heeft horen zeggen dat haar 18-jarige zoon met cannabis experimenteert. Ze vraagt zich af op welke tekenen ze kan letten om dit te bevestigen. Ze heeft gehoord dat ze bij de apotheker drugtesten kan krijgen.

Welke kennis mag verwacht worden? Casus 2: In een inrichting voor bijzondere jeugdzorg doen zich in één week tijd drie verschillende incidenten voor, waarbij in totaal vijf jongeren bewusteloos werden teruggevonden. Er wordt gefluisterd over een geheimzinnige fles waaruit ze alle gedronken hadden. Waaraan denkt U?

Verwachte kennis (1) Kennis van de effecten van de belangrijkste drugs Aandacht: cannabis, XTC-achtigen (dancing drugs) Tips: Druglijn Early Warning System (FOD Volksgezondheid BWDD) Boeken: Drugskenner (G. Dom) 100 vragen en antwoorden over drugs (Wolf e.a. 1998)

Welke kennis mag verwacht worden? Casus 3: Een leraar heeft gehoord dat enkele leerlingen af en toe “basen”. Hij vraagt zich af of dat kwaad kan. Wat is basen? Kan dat kwaad?

Welke kennis mag verwacht worden? Casus 4: Een leerling zit op maandagochtend ziek in de les. Hij voelt zich katerig, heeft lichte koorts en is gedeprimeerd. Hij zegt ‘s zaterdags een “Mitsubishi” te hebben gebruikt. Wat denkt U daarvan? Moeten er maatregelen genomen worden?

Verwachte kennis (2) Basiskennis van drugjargon (regionaal verschillend). Belangrijk: jongeren zelf vaak slecht op de hoogte, niet altijd “juist” gebruik van jargon. Tip: Druglijn Tip: vraag bij de betrokkene naar de betekenis van jargon dat je niet begrijpt

Welke kennis mag verwacht worden? Casus 5: Een jongen met antecedenten van cannabisgebruik gedraagt zich al enkele weken erg vervelend op school. Klasgenoten bevestigen dat hij meer en meer cannabis rookt. Plots begint hij een leraar uit te schelden, slaat wartaal uit en beweert te gehoorzamen aan een hogere macht. De directeur beslist hem na dit zoveelste incident op staande voet buiten te zetten. Hij vraagt U om de ouders mee te zien en te bevestigen dat het gedrag uitgelokt is door de cannabis, die overigens in zijn boekentas aangetroffen wordt.

Welke kennis mag verwacht worden? Casus 6: Een meisje van zeventien geeft toe al meer dan een jaar “speed” te snuiven. Ze voelde zich meer en meer opgejaagd, sliep slecht, en was al meer dan 15 % lichaamsgewicht verloren. Alhoewel ze nu al een drietal maanden gestopt is, komt ze maar geen gewicht bij. Ze blijft ook erg emotioneel. Haar drughulpverlener zegt dat ze geduld moet hebben. Ze vraagt U wat ze nog kan doen.

Welke kennis mag verwacht worden? Casus 7: Een sportieve jongen van 19 jaar heeft op een fuif cocaïne gebased. Een uurtje na het inademen van de hete dampen kampt hij met een aanhoudende pijn achter het borstbeen. De jongen transpireert hevig. Zijn bloeddruk is 16/8, zijn pols 100/min, regelmatig. Zijn vrienden zeggen dat dit een vervelend effect is van basen, dat wel meer voorkomt.

Verwachte kennis (3) Druggebruik verhindert geen andere pathologie: behoud een open instelling tav symptomen Alarmtekens blijven herkennen

Kennis over drugs Pathologie van druggebruik: weinig beschikbare overzichten. “Somatische aspecten van illegaal druggebruik” in Handboek Verslaving (Bohn Stafleu, 2003) via sven.todts@telenet.be

Druggebruik bij Vlaamse scholieren Casus 7: Oudervergadering op school: “We horen elk jaar meer over drugs bij jongeren: de helft van de jongeren gebruikt regelmatig drugs, en het wordt nu duidelijk dat de nieuwe wet dit alleen erger maakt. Er wordt jonger en jonger gebruikt. Wat vindt U daar als expert van, dokter?”

Druggebruik bij Vlaamse scholieren Periode Scholen Leerlingen begin 1999 104 47.657 1999-2000 164 82.375 2000-2001 74 38.992 2001-2002 75 35.310 2002-2003 21 9.115 2003-2004 67 38.029 Totaal 505 251.478

VAD 2003-2004 Totaal 38.000 leerlingen bevraagd in ASO, TSO of BSO 59 nieuwe scholen + 7 scholen deden eerder mee Cijfers: representatief staal van 1500 leerlingen Verklaring grafieken “Nooit” = nooit “niet meer” = niet in het laatste jaar “soms” = minder dan één keer per week in voorbije jaar “regelmatig” = minstens wekelijks in voorbije jaar

VAD: 2003-2004: middelen

VAD: 2003-2004: cannabis

VAD 2003-2004: andere illegale drugs

VAD 2003-2004 illegale drugs per onderwijsvorm

VAD 2003-2004: alcohol

VAD 2003-2004: tabak

VAD 2003-2004: tabak per onderwijsvorm

Hoe vaak op plaats waar drugs gebruikt worden?

Conclusies: Druggebruik is een realiteit Vooral alcohol, tabak en cannabis Contact met/verkrijgbaarheid andere illegale drugs: experimenteel gebruik van ATC (XTC, speed), LSD,… Regelmatig harddruggebruik bij Vlaamse scholieren is zeldzaam.

Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie Implementatie in schoolwerkplan

Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie Implementatie in schoolwerkplan

Aandachtsgebied : Aanleiding Met welke motivatie wil men een DOS ontwikkelen? Reflectie (nav werk andere scholen, politie,…): bvb school vindt het haar taak aan preventie te doen Probleemsituatie Leerlingenbevraging Werkgroep: directie, leraren, CLB, ouders, leerlingen??, externen (politie, drugpreventie): verzamelen zoveel mogelijk materiaal, naar consensus werken

Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie Implementatie in schoolplan

Aandachtsgebied : Handelingskader Welke visies op middelengebruik heeft de school ? Zijn die realistisch? Welke visies hebben betrokkenen? Wat zijn de doelen van een drugbeleid? Zijn er tussendoelen, werkdoelen, is er consensus over de doelen?

Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie Implementatie in schoolplan

Aandachtsgebied : Het plan Casus 8: Een achttienjarige leerling wordt van school gestuurd na het dealen van drugs. De directeur beroept zich daarbij op het schoolreglement. De leerling werpt op dat hij dat document nooit ondertekend heeft.

Aandachtsgebied : Het plan Casus 9: Een zestienjarige is al voor de tweede maal betrapt op het roken van cannabis in de fietskelder. Na overleg met CLB en klastitularis wordt er beslist de betrokkene een begeleidingscontract te laten tekenen. Dit bevat de verplichting zich aan te melden bij gespecialiseerd centrum X.

Aandachtsgebied : Het plan Casus 10: Een veertienjarig meisje contacteert de groene leraar/vertrouwensleerkracht. Ze bekent een relatie te hebben met een twintigjarige dealer en ook zelf drugs te spuiten. Ze wil wel hulp, maar haar strenge ouders mogen zeker van niks weten.

Aandachtsgebied : Het Plan Casus 11: De directie vraagt U om een nieuwe leerling te zien en een advies te geven over diens mogelijkheden om school te lopen. Het gaat om een leerling die weggestuurd werd uit een vorige school: uit het meegestuurde tuchtdossier blijkt volgens de directeur dat er een ernstig drugprobleem was.

Aandachtsgebied : Het Plan Afbakening van het drugbeleid, uitschrijven van de visies Afbakenen verantwoordelijkheden Verwijzing naar middelengebruik in schoolreglement: gebruik van leerlingen, maar wat met gebruik van leraars? Gebruik van begeleidingscontracten

Schoolreglement en contract: Verplicht (Besluit Vlaamse Regering 13/3/1990) Handtekening één ouder, door leerling bij meerderjarigheid Roken, alcohol: waar/waar-wanneer niet (klasfuiven, buitenschoolse activiteiten) Orde- en tuchtsancties: schorsingen, definitieve uitsluiting Tuchtdossiers: niet overdraagbaar naar andere school Definitieve uitsluiting: begeleidingsplicht

Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie Implementatie in schoolwerkplan

Aandachtsgebied : Opvoeding Casus 12: In een drugpreventieproject worden lagere schoolkinderen door een geuniformeerde politieman voorgelicht over drugs. Als afsluiting van de lessenreeks bezoeken ze een gevangenis waar een ex-gebruiker vertelt over hoe het zo ver is kunnen komen. De leerlingen zijn na dit gesprek duidelijk onder de indruk.

Aandachtsgebied : Opvoeding Casus 13: In school X zijn er weinig of geen ontspanningsmogelijkheden tijdens de middagpauze. Anderzijds is er een aantrekkelijk alternatief: het café op de hoek biedt een verlaagd tarief op drank aan van twaalf tot twee. Via strooibriefjes worden de leerlingen op dit aanbod attent gemaakt.

Aandachtsgebied : Opvoeding Positief schoolklimaat Coherent curriculum rond drugs Ontwikkelen sociale vaardigheden Stimuleren van een waardenbesef

Aandachtsgebied: Opvoeding Leerlingenbevraging van VAD kan hier een grote hulp zijn: - motieven om te gebruiken/niet te gebruiken - de school als leer- en leefomgeving - meningen over roken en alcohol tijdens activiteiten - relatie met leerkrachten

Zijn leerlingen het eens met regels over drugs?

Mate waarin andere middagactiviteiten gewenst zijn

Motieven druggebruik

Aandachtsgebied : Opvoeding Drugpreventie moet aansluiten bij de psychologische mogelijkheden en leefwereld van betrokkenen Doelstellingen op verschillende niveaus: kennis, attitude, vaardigheden Leerkracht is de spil van het pedagogisch proces Preventie stopt niet aan de deur van klaslokaal: schoolcultuur, schoolleven Preventie stopt niet aan schoolpoort: betrekken ouders

Preventiepaketten VAD: DOS discussietekst – draaiboek – begeleidersmap De Sleutel: Contactsleutels De Sleutel: Het gat in de haag (kleuteronderwijs) Hebben allemaal een ‘VLOR-kwaliteitslabel’ Geen label: DARE/MEGA/Donna

Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie Implementatie in schoolplan

Aandachtsgebied: Interventies Casus 14: Er is een ernstig vermoeden dat een vrouwelijke leerling regelmatig en op redelijke schaal dealt. De directie bespreekt een plan: Zij zal de locker en boekentas van leerling onderzoeken De (vrouwelijke) schoolarts zal de leerling zich laten uitkleden, om ook daar naar drugs te zoeken. De directeur eist van de leerling ook een drugtest. De leerling verklaart zich akkoord.

Aandachtsgebied: Interventies Casus 15: Enkele jonge gebruikers worden op heterdaad betrapt. Eén geeft spontaan een kleine hoeveelheid cannabis af. Betrokkene twee wordt verplicht zijn zakken leeg te maken en de drugs af te geven. De directeur wil hen nog een tweede kans geven en besluit de drugs door het toilet te spoelen.

Interventies: beroepsgeheim Art 458 is van openbare orde: geldt voor artsen, maar bij uitbreiding ook voor CLB-medewerkers, leraars, directie. Directies: vanuit ambtsgeheim - een discretieplicht (geen wet, geen zwijgrecht) - een aangifteplicht (evt. tuchtsancties) Groene leerkracht:art 458??? vs 422bis (schuldig verzuim) “Juridische handvatten drugproblemen op school” (VAD)

CLB: taken in verband met drugs Begeleiden van de school bij oplossen van drugproblemen Uitklaren van de vraag/verwachtingen Uitklaren van de taken van alle betrokkenen Informatie ter beschikking stellen Werken aan een langetermijnplanning Uitbouwen vorming

CLB: valkuilen Men vraagt een onmiddellijke oplossing voor een probleem (trukendoos van de specialist) Verwachtingen school zijn niet die van de deskundigen/ CLB School geeft verantwoordelijkheid uit handen: doorspelen joker aan CLB Slechte bereikbaarheid Te snelle doorverwijzing naar gespecialiseerde sector School kiest enkel voor die deskundigen die schoolvisie bevestigen

Strategieën om valkuilen te vermijden: pro-activiteit Opzetten van een werkgroep Opzetten van bijscholing (ouderavonden, pedagogische studiedagen, vaardigheidstraining) Begeleiden van (groene) leerkrachten Uitbouwen van een vertrouwensrelatie Aanwezigheidspolitiek uitbouwen op school

Vertrouwenspersonen bij drugproblemen (VAD)

Aandachtsgebied Interventies: Fouilles Geen enkele vorm toegelaten voor privé-personen Mits toestemming? Omstreden voor minderjarigen. Vragen zakken leeg te maken: eerst waarschuwen wat gevolgen kunnen zijn, best toelating ouders en een getuige Schoolkastje, schoolbank: grijze zone. Wellicht kan dit wel.

Aandachtsgebied 5 Interventies: Drugtesten Enkel wettelijk afdwingbaar bij doping en in verkeer Gemakkelijk te vervalsen Ernstige schendingen privacy mogelijk Zegt niks over gebruik op school (bvb cannabis: twee tot drie weken in urine)

Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie Implementatie schoolwerkplan

Implementatie in schoolwerkplan Ontwikkelen langetermijnplanning: garanderen continuïteit – vermijden preventiemoeheid Beleid moet dynamisch blijven: regelmatige evaluatie, leren uit incidenten, fouten, af en toe nieuwe wetgeving Vaak invloed op andere thema’s: agressie, spijbelen, pesten