Aspecten van farmaceutische zorg Geneesmiddelen bij het levenseinde Aspecten van farmaceutische zorg Marleen Haems KAVA Consciencestraat 41 2018 – Antwerpen Tel: 03/280 15 11 Fax: 03/218 5740 E-mail: Marleen.Haems@kava.be

Wat is farmaceutische zorg? Farmaceutische zorg omvat het verantwoord afleveren van een behandeling met geneesmiddelen, teneinde een specifiek resultaat te bekomen dat de leefkwaliteit van de patiënt bewaart of verbetert. Het is een proces waarbij wordt samengewerkt met andere zorgverstrekkers en met de patiënt, om gezondheids- of geneesmiddelengebonden problemen te voorkomen of te identificeren en op te lossen. APB + OPHACO 2005 MH/Farmaleuven/2005

Wat is farmaceutische zorg? Pharmaceutical Care is the responsible provision of drug therapy for the purpose of achieving definite outcomes that improve the patients’s quality of life Hepler & Strand, 1990 MH/Farmaleuven/2005

Fig 1. Heplers’ pharmaceutical care cycle MH/Farmaleuven/2005

Farmaceutische zorg Palliatie Euthanasie MH/Farmaleuven/2005

The pharmacist has a well-defined role The role of the pharmacist in Palliative Care Europharm Forum position paper - October 2002 A relationship , based on trust, with the patient and his family Pharmacotherapeutic advice Specific preparations Specific products Low treshold and 24/7 service The pharmacist has a well-defined role MH/Farmaleuven/2005

Geneesmiddelen in palliatieve zorg DRP’s Overdosering/onderdosering Bijwerkingen Interacties Keuze van geneesmiddel/galenische vorm Toedieningsprobleem Andere MH/Farmaleuven/2005

Geneesmiddelen in palliatieve zorg Communicatie Voldoende informatie verstrekken aan de patiënt, vb: Is de patiënt/mantelzorg op de hoogte van het verschil tussen immediate- en sustained-release opiaten? Is er sprake van opiaatangst bij de patiënt en/of de familie? Hoe kan dit weggenomen worden? Heeft de patiënt problemen met het slikken? Zo ja, is er een alternative vorm beschikbaar of zelf te bereiden? MH/Farmaleuven/2005

Subcutane toediening Voordelen: Biedt oplossing bij slikproblemen Meerdere geneesmiddelen tegelijk toedienen MH/Farmaleuven/2005

Subcutane toediening Nadelen: Doseringswijziging van één specifiek geneesmiddel wordt moeilijk Er zijn geen betrouwbare gegevens betreffende de chemische stabiliteit van de gewenste combinaties Microbiële houdbaarheid meestal – slechts - 24u Invloed van de verpakking op de stabiliteit bij gebruik van andere verpakking (glas vs medicatiecassette) dan in literatuur besproken? MH/Farmaleuven/2005

Subcutane toediening Waar mogelijk beperken tot maximaal twee geneesmiddelen in één oplossing Dosisaanpassing blijft mogelijk Indien meerdere geneesmiddelen nodig: Combinatie van subcutane toediening met zetpil of orale oplossing Combinatie van 2 pompsystemen MH/Farmaleuven/2005

Complexe magistrale bereidingen oa cytostatica steriele voeding die parenteraal toegediend moet worden alle steriele bereidingen Volgens kwalitatieve normen: Samenwerking! MH/Farmaleuven/2005

Subcutane toediening Case R/ morfine 30mg/24u butylscopolamine 90mg/24u haloperidol 2mg/24u fsa cassette voor subcutane toediening gedurende 1 week Geen gegevens over stabiliteit Geen gegevens over houdbaarheid Bereiding secundum artem: mogelijkheden? Combinatie van drie producten in 1 cassette? MH/Farmaleuven/2005

Subcutane toediening Case (vervolg) Voorstel 1 voor overleg met voorschrijver Morfine + haloperidol combineren Butylscopolamine ovv zetpil of via tweede s.c. pomp Voorstel 2 voor overleg met voorschrijver Morfine + butylscopolamine combineren Haloperidol via orale druppels MH/Farmaleuven/2005

Interacties Continue subcutane infusies Algemene aanbeveling: Chemische stabiliteit Microbiële houdbaarheid Interacties met recipiënt Algemene aanbeveling: Niet meer dan 2 geneesmiddelen in één infuus. Andere geneesmiddelen via alternatieve route (zetpil, oplossing, 2de pompsysteem …) MH/Farmaleuven/2005

Verenigbaar? Morfine + haloperidol ja Morfine + midazolam ja Morfine + levomepromazine via Y-site Morfine + metoclopramide ja Morfine + butylscopolamine ja Morfine + octreotide ja Morfine + ondansetron ja Morfine + dexamethason via Y-site Morfine + midazolam + haloperidol ? Morfine + metoclopramide + midazolam ? Morfine + metoclopramide +midazolam ? Morfine + butylscopolamine +midazolam ? Morfine + butylscopolamine + haloperidol ? Tan LP et al Pharm Weekbl 2004,139:1308-1311 MH/Farmaleuven/2005

Alizapride Atropine Butylscopolamine Dexamethasone Diamorfine Diclofenac Haloperidol Hydromorfone Ketamine Ketorolac Methylprednisolone Metoclopramide Midazolam Morfine Octreotide Piritramide Scopolamine Ranitidine Tramadol Pritramide MH/Farmaleuven/2005 “Palliatieve Zorg – Leidraad pijn- en symptoomcontrole” - Fed Pall Zorg Vlaanderen

Specifieke producten Medische hulpmiddelen: 24u/7 Moeilijk beschikbare producten en materialen http://www.boa-apotheek.be/upload/downloaddocument/11_protocols%20palliatieve%20zorgen.pdf MH/Farmaleuven/2005

Voorbeeld van palliatieve koffer (Antwerpen) Medicatie Atropine 10 amp 0,5 mg 1 ml Buscopan 6 amp 20 mg 1 ml Dormicum 1 amp 15 mg 3 ml Haldol 5 amp 5 mg 1 ml Morfine 10 amp 20 mg 1 ml Primperan 6 amp 10 mg 2 ml Aacidexam 1 amp. 5 mg 1 ml Afsluitdop sonde Uno (groen) Materiaal Afsluitdop sonde Uno (groen) Rectaal sonde CH25 Maagsonde CH14 Microsonde + mandrin Aspiratiesonde CH14 T-Connector Vygon Blaassonde/kort/vrouw CH14 en CH16 Ballonsonde CH14, CH16 en CH18 Tiemansonde CH16 (gebogen puntje) Urinezak met ventiel / opvangzak Urinezakhouder Instillagel 6 ml (enkel per 10 st. Febelco) Janetspuit 50 ml met conische punt MH/Farmaleuven/2005

Palliatieve Koffer Antwerpen (vervolg samenstelling) Materiaal Vlindernaald SC 21 G Vlindernaald SC 23 G Vlindernaald SC 25 G IV catheter 16 G 1 st. IV catheter 20 G 1 st. IV catheter 22 G 1 st. Infuusvloeistof NaCl 0,9% oplos. 500 ml Spuit 30 cc Huberpuntnaald 20 G x 25 mm gebogen Driewegkraantje Discofix Heparineslot Injectieplug (geel) Spuit 10 ml en Spuit 20 ml Verlengleiding – spuitdrijver (dun) 150 cm Batterij 9 V Materiaal Perfusietrousse klassiek met luchtinlaat Connector man-man Farmaciapomp Steriele handschoenen maat 7° en maat 8° Glycerine Swabs Pagavit Wondfolie 10/12 cm Tegaderm Hydrocolloidverband 10/10 cm Comfeel Bloedstelpend verband 7/5 cm Spongostan Opsite flexifix 10 cm / 1 m Stop spuit (rood) combidop dubbel luer lock 9888 Mepitel ster 7.5 cm x 10 cm MH/Farmaleuven/2005

Palliatieve Koffer voorwaarden tot succes Samenstelling gebaseerd op lokaal overleg tussen palliatief netwerk – apothekers – huisartsen Samenstelling regelmatig geactualiseerd Informatie organisatie kennis Evenwicht vraag en aanbod MH/Farmaleuven/2005

Farmaceutische zorg Palliatie Euthanasie MH/Farmaleuven/2005

De apotheker is juridisch verantwoordelijk voor wat hij aflevert Producten In belang van de gezondheid van de patiënt Geen overdosis afleveren Geen producten afleveren die de gezondheid van de patiënt kunnen schaden Communicatie arts-apotheker: vermelding op het voorschrift “in het kader van de wet dd 28/5/2002” MH/Farmaleuven/2005

Bewaking van het euthanaticum Aflevering: aan wie? Quid restant of niet gebruikt product ? wie is voor wat verantwoordelijk? hoelang na afleveren van product? MH/Farmaleuven/2005

Beschikbaarheid van producten? Euthanasie Rekening houden met de omstandigheden door de patiënt gekozen: Thuis sterven = door reguliere zorgverstrekkers begeleid, door huisarts, door huisapotheker, … . Comfort voor patiënt en huisarts: product door huisapotheker te leveren. Beschikbaarheid van producten? MH/Farmaleuven/2005

Conclusie Aspecten van farmaceutische zorg invoegen bij het levenseinde: In functie van het voorkomen en oplossen van problemen die het comfort van de patiënt en zijn familie beïnvloeden In functie van het professionele comfort van de zorgverstrekker MH/Farmaleuven/2005