VOEDING BIJ DIABETES Dimitri Declercq Diëtist - diabeteseducator

INHOUD Doelstellingen Voedingsadvies Voeding bij diabetes Wat bij hypoglycemie 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

DOELSTELLINGEN BEHANDELING GLYCEMIE GLYCEMIE Koolhydraten Insuline of OAD Activiteit 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

DOELSTELLINGEN QOL ‡ Normoglycemie ‡ Normale bloeddruk ‡ Normale waarden voor serumlipiden ‡ Goede verhouding lichaamsgewicht/lengte ‡ Preventie complicaties op lange termijn ‡ Bereiken van een goede groeicurve ‡ Normale schoolprestaties, hobby en de uitbouw van een carrière QOL 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

DOELSTELLINGEN DM2 patiënten (n = 241) R/ 62 standaard voedingsadvies 85 1 consult bij diëtist(e) 94 1 consult bij diëtist(e) + 2 opvolgconsulten HbA1c standaard advies 1 consult bij diëtist(e) 1 consult + 2 opvolgconsulten bij diëtist(e) Franz et al. J Am Diet 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be Assoc 95;95:1009

VOEDINGSADVIES ‡ Preventie diabetes type 2 „ gezonde eetgewoontes ‡ Preventie of vertragen van de ontwikkeling van de complicaties op lange termijn „ macro- als microvasculaire complicaties ‡ Rekening houden met de gebruiken van het individu ‡ Plezier houden in het eten, enkel beperken waar nodig ‡ Specifieke situaties: jongeren, zwangerschap, … 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDINGSADVIES diabetesdieet ‡ Diabetes type 1 ≠ Diabetes type 2 ‡ Kinderen/jongeren ≠ volwassenen diabetesdieet 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDINGSADVIES ‡ Vroeger vs nu: „ koolhydraatrijk „ gebruik van voedingsmiddelen met sucrose is toegelaten „ beperking van de inname van bepaalde vetzuren „ specifieke aanbevelingen per type „ bijna alle groenten kunnen vrij worden gebruikt. 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDINGSADVIES: voedingsaanbevelingen Eiwitten 8 - 11 energie% (max. 20 energie%) ‡ Vetten 30 - 35 energie% ‡ „ VV max. 10 energie% „ EOV > 10 energie% „ MOV 5,3 - 10 energie% ‡ (n-3) vetzuren 1,3 - 2,0 energie% ‡ LNA > 1 energie% ‡ DHA&EPA > 0,3 energie% ‡ (n-6) vetzuren 4 - 8 energie% ‡ LA > 2 energie% ‡ AA - „ Transvetzuren < 1 energie% „ Cholesterol < 300 mg cholesterol Koolhydraten min. 55 energie% ‡ „ Sucrose max. 10 energie% Voedingsvezel min. 30 gram ‡ 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: KOOLHYDRATEN Suikers: Monosachariden Glucose, galactose en fructose Disachariden Sucrose, lactose en Polyolen trehalose Sorbitol en mannitol Oligosachariden: Malto-oligosachariden Maltodextrines Andere Raffinose, stachyose, oligosachariden fructo-oligosachariden Polysachariden: Zetmeel Amylose, amylopectine, gemodificeerd zetmeel Niet-zetmeel Cellulose, hemicellulose, pectine en polysachariden hydrocolloïden 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: KOOLHYDRATEN ‡ Enkele benamingen op een rijtje: „ bietsuiker = sacharose = sucrose; „ vruchtensuiker = fructose; „ druivensuiker = glucose = dextrose; „ andere verteerbare suikers: suikerstropen; „ niet verteerbare suikers (voedingsvezels): Polydextrose, oligofructose, raftilose, inuline, …. 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: KOOLHYDRATEN Beschikbare koolhydraten: ƒ niet altijd makkelijk te bepalen; ƒ voedingsmiddelentabellen geven verschillende cijfers; ƒ voorbeeld: uien (verteerbare kh /per 100 gr) Nevo - 1984: 10,0 gr Nubel - 1992: 5,8 gr Nubel - 2004: 1,5 gr 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

? VOEDING BIJ DIABETEN: KOOLHYDRATEN 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: KOOLHYDRATEN ‡ De hoeveelheid koolhydraten: „ in koolhydraatporties, koolhydraatruilwaarden of grammen koolhydraten „ doel: de patiënt inzicht laten verwerven in porties en koolhydraatgehaltes, (steeds gebaseerd op gemiddelde waarden (NUBEL - NEVO) 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: KOOLHYDRATEN 1 koolhydraatruilwaarde of 1 koolhydraatportie of 1 broodwaarde = de hoeveelheid koolhydraten in 1 snede brood (30 gram) = 12 - 15 gram koolhydraten => 12,5 gram = 2 - 3 klontjes suiker 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: KOOLHYDRATEN © nutri

VOEDING BIJ DIABETEN: DIEETPRODUCTEN ‡ overbodig ?? ‡ duur ?? ‡ vetrijk ?? ‡ ongezond ?? ‡ kankerverwekkend ?? ‡ … 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: DIEETPRODUCTEN ‡ Sacharose vervangen door fructose? „ zoetkracht 1,3 - 1,5 van sacharose; „ lage glycemische beïnvloeding: Glycemische respons = 19 (sacharose = 65); „ stijging triglyceriden; „ energetische waarde idem. ‡ Intensieve zoetstoffen „ aspartaam, acesulfaam k, sacharine, cyclamaten, thaumatine, sucralose, … ‡ Geen invloed op glycemie; ‡ Te verwaarlozen energetische waarde; ‡ Veilig binnen de ADI waarden; ‡ Zoetkracht verschillend maar veel groter dan sacharose. 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: DIEETPRODUCTEN Zonder invloed op glycemie ADI mg/kg LG aspartaam 50 acesulfaam k 9 cyclamaat 11 sacharine 2.5 ADI = aanvaardbare dagelijkse inname 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: DIEETPRODUCTEN zoetstoffen in light- max.1 ADI2 maximaal per maximaal per maximaal per maximaal aantal maximaal aantal maximaal aantal liter frisdrank EG dag (mg): dag (mg): dag (mg): liter light- liter light- light-frisdrank per dag kinderen 4-8 jaar kinderen 8-12 volwasse- nen frisdrank per dag frisdrank per dag voor volwassenen (65 (25 kg) jaar (30-50 kg) (65 kg) voor kinderen 4-8 voor kinderen 8- kg) jaar (25 kg)* 12 jaar (30-50 kg) Acesulfaam_K 350 15 375 450-750 975 1.1 (4 glazen) 1.3-2.1 (5 tot 8 2.8 (11 glazen) glazen) Aspartaam 600 40 1000 1200-2000 2600 1.7 (7 glazen) 2.0-3.3 (8 tot 13 4.3 (17 glazen) glazen) Cyclamaat 250 7 175 210-350 455 0.7 (3 glazen) 0.8-1.4 (3 tot 6 1.8 (7 glazen) glazen) Saccharine 80 5 125 150-250 325 1.6 (6 glazen) 1.9-3.1 (8 tot 12 4.1 (16 glazen) glazen) Sucralose 300 15 400 480-800 1040 1,3 (5 glazen) 1,6-2,7 (6 tot 11 3,5 (14 glazen) glazen) 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be * 1 glas is ongeveer 0,25 liter, een blikje is 0.33 liter 1 maximale gebruiks-doses (mg/l) EG-richtlijn 1994) 2 (mg/kg lg/d)(JECFA)

VOEDING BIJ DIABETEN: DIEETPRODUCTEN ‡ Bulkzoetstoffen „ Lactitol, Xylitol, maltitol, isomalt, … ‡ Invloed op glycemie uiterst beperkt; ‡ Energetische waarde: ongeveer 2,4 kcal/g polyolen; ‡ Veilig, geen ADI waarden; ‡ Laxerend effect; ‡ Zoetkracht onderling verschillend maar kleiner dan suiker. 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: VETTEN POLY-ONVERZADIGDE (MOV) ONVERZADIGDE lijnzaad-, koolzaad-, noten-, maïs-, saffloer-, soja-, zonnebloemolie, visvetten VETZUREN MONO-ONVERZADIGDE (EOV) arachide-, olijfolie VERZADIGDE VERZADIGDE VETZUREN (VV) Dierlijk: melkvetten, boter, room, reuzel, vetten van vlees/vleeswaren, kaas gehard visvet in harde margarines/minarines Plantaardig: harde plantaardige margarines/ minarines, kokosvet & kokosolie, palmvet & palmolie Combinatie: harde margarines & minarines, koekjes, frituursnacks, zoutjes, gebak & chocolade, ... 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: VETTEN ‡ Verhoogd risico op hart- en vaatziekten (2 - 6x) „ lage inname van verzadigde vetzuren; „ lage inname van cholesterol; „ goede inname van essentiële vetzuren; „ matig gebruik van zout; „ matig gebruik van alcohol; „ voeding rijk aan groenten, fruit, noten, volle granen, vis, gevogelte; „ activiteit stimuleren; „ gewichtsdaling; „ normale glycecmie. 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: EIWITTEN ‡ Bij een normale nierfunctie => aanbevelingen ‡ Aanpassing: „ microalbuminurie ‡ 0,8 - 1,0 gr / kg LG/ dag „ macroalbuminurie ‡ 0,8 gr /kg LG / dag => daling uitscheiding van albumine en positieve beïnvloeding van glomerulaire filtratie snelheid 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: ALCOHOL ‡ Alcohol: Aandachtspunten: ‡ Alcoholische dranken brengen extra calorieën aan ‡ In combinatie met de maaltijd ‡ Glucoseverlagend effect van alcohol kan 8 tot 12 uur duren ‡ Spreid de alcoholinname ‡ Gebruik alcoholische dranken met een laag suikergehalte ‡ Beperk het gebruik tot enkele glaasjes ‡ Geniet maar met mate: ƒ 2 glazen voor de man en 1 glas voor de vrouw 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: ALCOHOL Type alcohol Aantal calorieën Alcoholgehalte Gram koolhydraten 1 glas blond bier 90 kcal 5% 6 (200ml) 1 glas rode wijn 84 kcal 12% 0,2 (120ml) 1 glas witte wijn 84 kcal 11% 0,72 (120ml) 1 glas sherry 116 kcal 16% 1,4 (100ml) 1 glas likeur 107 kcal Verschillend 10 - 22 (35ml) 1 glas jenever 50 kcal 38% (35ml) 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: ALCOHOL Type alcohol Aantal calorieën Alcoholgehalte Gram koolhydraten 1 glas champagne 112 kcal 12% ± 1,5 (150ml) 1 glas cognac 115 kcal 40% 0,5 (50ml) 1 glas pastis 67 kcal 45% (25ml) 1 glas whisky 120 kcal 40% (50ml) 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: ALCOHOL ‡ Bieren: „ Genre: pils, Carlsberg, Geuze Lambic, Dortmunder, Kriek Lambic, Vieux-temps ‡ Koolhydraten: 3 à 4 gram/100 ml; ‡ Energie: 40 à 60 kcal/100ml; ‡ Alcohol: 4,5 à 5,5%. „ Tafelbier: ‡ Koolhydraten: 0,9 gram/100 ml; ‡ Energie: 12 kcal/100ml; ‡ Alcohol: 1,4%. 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN Diabetes Diabetes VS type 1 type 2 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: Diabetes type 1 ‡ de beste insulinetherapie voor de patiënt; ‡ de insuline moet aan de koolhydraatinname worden aangepast en niet omgekeerd; ‡ bij 2 injectiesystemen is er een spreiding van vaste koolhydraatgehaltes over de dag ‡ bij geplande activiteit wordt insuline aangepast, indien ongepland dienen er extra koolhydraten te worden ingenomen. 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: Diabetes type 2 ‡ aanpassen levensstijl „ gewichtscontrole „ gezonde voeding „ verhogen fysieke activiteit „ spreiding van de koolhydraten over de dag „ matige alcoholinname 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

VOEDING BIJ DIABETEN: hypoglycemie glycemie < 60 - 70 mg/dl 1. zo vlug mogelijk 15 g snelwerkende koolhydraten = 15 g druivensuiker (glucose) 15 g sacharose opgelost! 150 ml gesuikerde frisdrank bij voorkeur Cola 2. glycemiecontrole na 15 minuten „ indien glycemie < 60 mg/dl : voorgaande herhalen „ indien glycemie 70 - 110mg/dl ‡ maaltijd binnen 30 min = normale hoeveelheid Kh in de maaltijd nemen ‡ maaltijd 45 - 120 min later = snack met Kh (1-2 KhW) 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be

BEDANKT! 08 maart 2007 © nutri info@nutri.be