Het ontstaan van de wereld en de mens volgens de Grieken KCV VWO 4

Historische achtergronden: kolonisatie 7e-6e eeuw v.Chr.: politieke en economische onrust: door bevolkingstoename > gebrek aan koren Gevolg: emigratie > stichten nieuwe Griekse steden in Middellandse Zeegebied Handel met nieuwe steden: koren ruilen tegen wijn en olie In 7e eeuw muntgeld ingevoerd in Griekenland

Griekse kolonisatie in het Middellandse Zeegebied (rood = Grieken, geel = Phoeniciërs)

Historische achtergronden: groei welvaart Door handel groei welvaart > rijken en middenklasse rijker Armen steeds armer > politieke onrust Middenklasse kreeg meer invloed in: - leger (wapenrusting aanschaffen) - politiek (volksvergadering) Armen (boeren) eisen meer macht > vastleggen van wetten noodzakelijk

Historische achtergronden: vastleggen van wetten Opstellen wetten mogelijk door invoering alfabet (via handel met Phoeniciërs) Solon stelde in 594 v.Chr. wetten op in Athene: boeren schuldenvrij en in volksvergadering Hervormingen > weg naar democratie Wetten van Gortys in boustrophedon Solon

Democratie: discussievrijheid Maatschappij opener > mogelijkheid te discussiëren over politiek, wetten, vrijheid, gelijkheid Burgers gestimuleerd om meer zelfstandig na te denken > mening vormen Ook meningsvorming over andere onderwerpen: ontstaan wereld, natuur, relatie goden-mensen, situatie na de dood

Ontstaan van wereld en mens Welke benadering? Wetenschappelijk - 19e en 20e eeuw grote ontwikkeling (Charles Darwin: evolutietheorie) Filosofisch - Griekse presocratici / natuurfilosofen Religieus - Griekse mythologie - andere religies (bijv. Christendom) Darwin

Wetenschap Drie onderdelen: Kosmogenese: ontstaan en ontwikkeling van de kosmos/heelal Biogenese: ontwikkeling van leven op de planeet aarde Antropogenese: ontstaan van de mens in de evolutie Oerknal: 13,7-13,8 miljard jaar geleden Ontstaan aarde: 4,6 miljard jaar geleden Ontstaan mens: ca. 4,4 miljoen jaar geleden

Mythologie Mythen: verhalen over goden en helden vertellen over grootse verleden vertellen over ontstaan wereld en goden (kosmogonische en theogonische mythen) verklaren natuurverschijnselen en gebruiken (aetiologische mythen) hangen vaak samen met godsdienstige en maatschappelijke rituelen Homerus: eerste schrijver over mythen (Ilias en Odyssee)

Griekse mythologie: Hesiodus ca. 700 v.Chr. Eerste verklaring over ontstaan wereld Theogonie Verklaring ontstaan mens + vrouw Werken en dagen: Prometheus - Pandora Dante Gabriel Rossetti, Pandora, 19e eeuw. Liverpool

Some mythical accounts of the creation of the world In the tables, descent is indicated by arrows from progenitors to offspring, and siblings are grouped in front of a shaded polygon. According to this source, which some have attributed to Orpheus, Chronos (Time) was the first to exist. Names in this chart: Aether, Chronos, Eros, Nyx. According to Aristophanes (447-386 BC), Chaos, Nyx, Erebus and Tartarus were the first to exist, and an Egg laid by Nyx in Erebus gave birth to Eros, who caused all things to mingle. Names in this chart: BIRDS, Chaos, Egg 1, Erebus, Eros, Nyx, Tartarus [For Erebus and Tartarus see Underworld]

Griekse mythologie: Plato 4e eeuw v.Chr. Filosoof, maar ook mythen in zijn werken Symposium: ontstaan mensen in drie fasen (van bolletjesmensen naar mensen) Miro Kim, The Nature of Love, 2007

Van mythologie naar filosofie in 6e eeuw v.Chr. kritiek op mythologische verklaringen kritiek op godenbeeld en verering van goden vrijheid van meningsuiting door democratie Kritiek op mythologie mogelijk door: ontbreken heilig boek ontbreken centrale organisatie: stadsstaten autonoom tolerantie tegenover andere godsdiensten / ideeën

Filosofie Door tolerantie in 6e eeuw: ontwikkeling filosofie en wetenschap Filosofie = wijsbegeerte (philos – sophia) > streven naar praktische kennis Volgens Immanuel Kant (18e eeuw) drie kernvragen: 1. Wat kunnen we weten? (kentheorie) 2. Wat kunnen we doen? (ethica) 3. Wat kunnen we geloven? (metafysica)

Filosofie bij de Grieken Werkelijkheid: vorm aarde, hemel, natuurverschijnselen Abstracte dingen: goddelijke machten Hoe is de werkelijkheid en waarom is de wereld zo? > wetenschappers en filosofen tegelijk

Leerdoelen Nadenken over de volgende vraagstukken Waar liggen de grenzen tussen mythologie, religie, filosofie en wetenschap? Wat verdient de voorkeur? Is het een beter / betrouwbaarder dan het andere? Wat is de waarheid omtrent het ontstaan van de aarde en de mens? Is er een waarheid? Kennis opdoen over Griekse filosofen, Griekse wereldbeelden

Milete

Milete: natuurfilosofen Ioniërs, veel handelscontacten met o.a. Babyloniërs > grote kennis wiskunde, sterrenkunde Egyptenaren > grote kennis geneeskunde Eerste Griekse filosofen: presocraten > onderzoeken natuurverschijnselen > “natuurfilosofen”

Kosmologie Wereld niet geregeld door goden, maar regelmatige ordening Wereld = kosmos = ordening Natuurverschijnselen niet onvoorspelbaar, maar kenbaar Geen instrumenten, maar studie met blote oog > veronderstellingen Geen experimenten Kosmos = gave, symmetrische wereld > visie globaal ongewijzigd tot in 16e eeuw

Physis Archè Natuur alle voorwerpen en processen in het heelal de aard der dingen Eerste filosofen = fysikoi > onderzoek naar wat iets is en hoe iets ontstaan is (> fysica, fysics) Begin / leidend beginsel Hoe is de wereld ontstaan? Volgens eerste filosofen: begin = oneindige, onpersoonlijke materie Wereld = strijd tusen tegengestelde eigenschappen / elementen

Griekse filosofen Thales van Milete (7e eeuw v.Chr.) Anaximander van Milete (*610 v.Chr.) Anaximenes van Milete (6e eeuw v.Chr.) Pythagoras van Samos (*570 v.Chr.) Heraclitus van Ephesus (ca. 500 v.Chr.) Parmenides van Elea (*520/510 v.Chr.) Zeno van Elea (*ca. 490 v.Chr.) Empedocles van Agrigentum (*492 v.Chr.) Anaxagoras van Smyrna (*500/497 v.Chr.) Democritus van Abdera/Milete (*472-457 v.Chr.)

De wereld van Sofie Geschreven in 1991 door Jostein Gaarder, verfilmd in 1999 Noors meisje Sofie Amundsen ontvangt mysterieuze anonieme lessen in de filosofie: - mythen - natuurfilosofen