Milieugeografie bij de lerarenopleiding aardrijkskunde van Windesheim Mark Koers Janien Oelen Marloes Uitdewilligen Theo Peenstra

Opzet van de module Zes weken met twee bijeenkomsten per week Boek Van Natuurlandschap tot risicomaatschappij als leidraad van de module Uiteenlopende voorkennis Eerste hoofdstuk gaat over bevolkingsgroei Verschillen met mindmap over milieu per onderwerp Boek is niet speciaal bedoeld voor onderwijs Sommige onderwerpen zijn erg complex Het boek is niet “compleet” / maar hoe bereik je diepgang Niet compleet boek: Amerikaanse handboeken mee.

Voorkennistoets Voorwaarde tot toegang Digitale Leeromgeving Natuurlijke omgeving, Milieu, Eindige en oneindige hulpbronnen, Vervuiling, uitputting en aantasting, Compartimenten, Duurzaamheid, Ecosysteem, Externe en interne dynamiek, Biodiversiteit, Broeikaseffect, Ozonlaag, Zure regen, Milieugebruiksruimte Niet compleet boek: Amerikaanse handboeken mee. Natuurlijke omgeving, Milieu, Eindige en oneindige hulpbronnen, Vervuiling, uitputting en aantasting, Compartimenten, Duurzaamheid, Ecosysteem, Externe en interne dynamiek, Biodiversiteit, Broeikaseffect, Ozonlaag, Zure regen, Milieugebruiksruimte

Insteek bevolkingsgroei Achtergronden milieubeweging Houdingen van leerlingen “ www.storyofstuff.com ” Achtergronden milieubeweging: Malthus, Club van Rome, Bruntland, An Inconvenient Truth Houdingen van leerlingen: Onverschilligheid; deze jongere vindt dat milieuproblemen worden overdreven en dat milieumaatregelen niet zo nodig zijn Pluk de dag; deze groep denkt: “Je leeft maar een keer, en daar kun je maar beter van genieten”. Vermijden; deze jongere schuift min of meer de problemen van zich af. Hij wil niet nog meer over milieuproblemen horen, want dat maakt hem nog angstiger Bezorgdheid; deze groep maakt zich ernstig zorgen over ons milieu en probeert zoveel mogelijk milieuvriendelijk gedrag te laten zien. Hoop; deze categorie heeft een positief toekomstbeeld. Deze groep verwacht dat milieuproblemen met technische ingrepen op te lossen zijn.

Verschillen met mind map Boek legt nadruk op uitputting en minder op vervuiling Schaalfactoren bij milieuproblemen Factoren uit Jared Diamond’s Collapse / Ondergang Powerpointpresentatie

Factoren bij de ineenstorting van culturen Schade die mensen onopzettelijk toebrengen aan hun omgeving Klimaatverandering Vijandige buren Minder steun van bevriende buren Hoe gaat een cultuur om met haar problemen?

De stand van zaken nu (2008) Grondstof Economisch winbare voorraad in 2006 Technisch winbare voorraad in 2006 Winning per jaar (2006-2008) Economisch / technisch winbare voorraad op in … zilver 270.000 ton 570.000 ton 19.500 ton 2020 / 2035 goud 42.000 ton 90.000 2.500 ton 2023 / 2042 lood 67 mln ton 140 mln ton 3,36 mln ton 2026 / 2048 olie 1.200 mrd vaten 3.860 mrd vaten 31 mrd vaten 2045 / 2131 uranium 4.590.000 ton 14.400.000 66.815 ton 2073 / 2220 ijzer 160 mrd ton 370 mrd ton 1,69 mrd ton 2101 / 2225 Voorraden van grondstoffen. Bron: www.minerals.usgs.gov en www.usmarkets.nl.

Boek niet voor onderwijs Opdrachten bij ieder hoofdstuk in Digitale Leeromgeving Kleine ontwerpopdrachten over milieuthema’s Voorspellen is lastig Er is veel onzeker Vertalen naar leerlingenniveau is lastig Lees hoofdstuk 3 http://www.peakoil.nl/over-peakoil/ over Peakoil. Schrijf een tekst van ongeveer 300 woorden het opraken van fossiele brandstoffen. Maak voor leerlingen een reële inschatting van dit probleem. Gebruik figuren en tabellen. Ga niet uit van voorkennis van begrippen.

Complexe onderwerpen Mystery versterkt broeikaseffect Albedo van verschillende soorten aardoppervlak. Verse sneeuw of ijs 80-95% Wolken 40-90% Woestijnzand 30-50% Grondaarde 5-30% Grasland 25-30% Bos 10-20% Water 10-60%

Bos weerkaatst minder licht dan weide en zet meer licht om in warmte. Er komt door de verbranding van fossiele brandstoffen meer CO2 in de atmosfeer. Bos weerkaatst minder licht dan weide en zet meer licht om in warmte. Verdamping kost energie. Als het warmer wordt, is er meer verdamping. Bij 0°C smelt ijs. Gletsjers, zeeijs en poolkappen worden kleiner. Als er meer CO2 in de atmosfeer komt, wordt het warmer. In gebieden met bevroren grond (toendra’s) zit veel moerasgas (methaan) opgesloten. Stof in de lucht zorgt voor opname of weerkaatsing van licht. Er is meer ”wit” stof dan ”zwart” stof. Een warmere atmosfeer zorgt voor warmer zee- en oceaanwater. Water dat wordt verwarmd, zet uit. De zeespiegel stijgt. De hoeveelheid waterdamp die in de lucht kan zitten is beperkt. Het teveel aan waterdamp condenseert tot waterdruppeltjes (wolken) CO2 is een belangrijk broeikasgas. Als lucht warmer wordt, kan ze meer waterdamp bevatten. Methaan is een belangrijk broeikasgas. Water weerkaatst minder zonlicht dan ijs. Wolken zijn vanuit de ruimte gezien wit en weerkaatsen veel zonlicht. CO2 lost op in water. Hoe kouder het water, hoe meer (gas) er in kan oplossen. Stof in de lucht speelt een belangrijke rol bij de vorming van wolken. Hoe meer stof, hoe fijner de waterdruppels, hoe witter de wolk. Wolken houden goed warmte vast in de atmosfeer. Door de industrialisatie is er de afgelopen 100 jaar meer stof in de lucht gekomen. Bomen nemen CO2 op uit de atmosfeer en leggen deze vast in hout. Het wordt warmer. Extreem koude lucht bevat vrijwel geen waterdamp. Waterdamp sublimeert dan tot ijskristallen (sneeuw). In Europa en de VS vindt meer bosaanplant dan boskap plaats. IJs beweegt! Langzaam maar zeker kan het zich over een groter oppervlakte verspreiden. Landijs ontstaat uit sneeuw. Hoe meer sneeuw, hoe dikker het ijs. Het wordt kouder. In de tropen vindt meer meer boskap dan bosaanplant plaats. De gekapte bossen maken plaats voor weidegrond en akkers. Door grotere temperatuur-verschillen ontstaan grotere luchtdrukverschillen. Daardoor ontstaat meer wind en sneller transport van regenwolken. Waterdamp is een belangrijk broeikasgas.

Complexe onderwerpen Rampen Wat gebeurde er op ….. ? 13 mei 2000 11 september 2001 26 december 2004 29 augustus 2005 26-27 oktober 2005 Opdracht toepassing begrippen uit het boek op “erkende” rampen

Verdieping Essay over deelonderwerpen Afvalscheiding Ozonlaag Kernenergie Verzuring Fijn stof Viswijzer Genetische Manilulatie Biobrandstoffen Nederland en het water Duurzaam bouwen Cradle to cradle Biologische landbouw Watertekorten

En verder Ervaringen van studenten Beoordeling Inzetbaarheid in VO

Genoemde bronnen Boeken Diamond, J: Ondergang, waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? Utrecht, 2005. (ISBN13 9789027427397) Dietz, T, F. de Hertog & H. van der Wusten: Van Natuurlandschap tot risicomaatschappij, De geografie van de relatie tussen mens en milieu. Amsterdamm, 2008. (ISBN13 978-90-5356-798-2) Keller, E.A, & D.B. Botkin: Essential Environmental Science, Hoboken, 2008. (ISBN13 978-0-471-70411-9) Witgott, J & S. Brennan: Environment, the science behind te stories. San Francisco, 2008. (ISBN10 0-8053-9573-3) Internet: Edward Burtynsky: www.edwardburtynski.com Story of Stuff: www.storyofstuff.com