HOE OMGAAN MET OORLOGSTRAUMA’S Studiedag Lokaal Diversiteitsbeleid Francine Dal, Rode Kruis-Franse Gemeenschap 14 Oktober, Leuven

Inleiding Relatie tussen het gebeuren, het sociale en het psychische Bedreigingen Vrees, angsten Destructie Traumatisme Verlies Rouw Menaces/crainte :Si le jeune vit sous une menace constante, l’angoisse naît et devient également chronique. Ex. un jeune garçon de 6 ans rescapé de la guerre en Bosnie : il raconte qu’il avait du sortir de sa maison avec ses parents entre deux rangées de personnes tués dont son grand-père. Des policiers les encadraient et étaient menaçant. A la vue d’un uniforme, il se fait tout petit et se cache. Un enfant rwandais lorsqu’on sonne à sa porte, il va se cacher dans une armoire Il est important de différencier la crainte, l’angoisse, l’anxiété et la peur La crainte : sentiment qui naît du fait que l’on envisage quelqu’un ou quelque chose comme dangereux. A la base de la crainte, il y a une atteinte probable ou certaine L’angoisse : c’est une crainte démesurée sans objet précis et qui perturbe la vie psychique de l’individu L’anxiété : c’et une expérience active moins intense, plus durable, plus diffuse, avec des manifestations moins marquées que l’angoisse La peur : elle est considérée comme normale car toujours liée à une cause réelle Les conséquences peuvent être multiples : Le jeune intègre l’angoisse Il s’isole Emoussement des affects hypervigilance Irritabilité, agressivité …. Il est primordial que les soignants reconnaissent ces angoisses et les lient aux évènements vécus. Les symptômes deviennent des réactions normales à des situations anormales ce qui permet au sujet de relier ces symptômes à un vécu ( Importance de la psychoéducation). Destruction / traumatisme Ex. : un jeune qui a survécu au génocide du Rwanda, qui a vu sa maman être violée,…… En général Les sentiments de sécurité ont disparu. Le jeune ne se sent plus protégé. Rôle de l’intentionalité du tueur, du bourreau Perte de la maison, de la famille, des amis, des odeurs…. Le sens de la vie est attaqué d’autant plus quand la destruction est opérée par un membre de la communauté (ex génocide au Rwanda, guerre en Bosnie) Durant la fuite mais également durant la procédure, aussi longtemps que la personne ne se sent pas en sécurité physique et psychique, les personnes traumatisés ne vont pas avoir accès à leurs sentiments de tristesse, ne vont pas pouvoir faire le deuil de leurs pertes multiples : Jean-Claude Métraux parle de deuils congelés[1] Conséquences au niveau familial Problèmes de communication Troubles de l’attachement (ex enfants nés suite à des viols, appelés au Rwanda les enfants de la honte) Rejet Honte et sentiments de culpabilité Ex. Murat est un garçon de 12 ans, ayant vécu la guerre de Tchétchénie. Après des mois de silence, il peut raconter qu’il n’ose pas téléphoner à sa maman, celle-ci ayant été violé devant ses yeux par des soldats. Il ne sait plus comment lui parler et elle ne sait plus lui parler. Perte /deuil [1] Jean-Claude Métraux, Deuils collectifs et création sociale, La Dispute, p. 147. 14 Oktober, Leuven

Trauma (psychologisch perspectief) Symptomen : Herbeleven Vermijden Overgevoelig Sociale pathologie, geassociëerd met veelvoudig verlies Neurobiologie Op het moment van gevaar, vrijkomen van hormonen >stress Activatie van die delen in de hersenen die belangrijk zijn bij het analyseren van situaties. Activatie van het autonoom zenuwstelsel dat tekenen van alarm doorseint: FIGHT/FLIGHT/FREEZE L’évènement traumatique : Le sujet a vécu, a été témoin ou a été confronté ou on « entendu »à un ou plusieurs éléments durant lesquels des individus ont pu mourir ou être gravement blessés ou ont été menacé de mort ou de grave blessure ou durant lesquels sont intégrité physique ou celle d’autrui a pu être menacée La réaction du sujet à l’évènement s’et traduite par une peur intense, un sentiment d’impuissance ou d’horreur. Les évènements traumatiques typiques sont par exemple Agression physique, agression sexuelle, séquestration, torture, combat militaire Accident grave, catastrophe naturelle Etre témoin d’un évènement traumatique Il est à noter qu’un état de stress postraumatique peut se développer des années après les faits. Ex. un jeune développe des cauchemars, des reviviscence de ce qu’il a vécu dans son pays alors qu’il a quitté son pays depuis de nombreuses années et qu’il avait un parcours sans problèmes. Un incident banale, un altercation avec son professeur lui a rappeler ce qu’il avait vécu durant son passé d’enfant associé aux forces et groupes armés. Lenore Ter distingue les traumatismes de type I, II Type I : un évènement traumatique unique présentant un commencement net et une fin Ex. un incendie, une agression. Les conséquences peuvent être à long terme Type II : l’évènement s’est répété, il a été présent constamment ou il a menacé de se reproduire durant une longue période de temps Ex. Un abus sexuel, la torture 14 Oktober, Leuven

Trauma (psychologisch perspectief) Trauma en geheugen Autobiografisch geheugen bestaat uit: « cold memory » = kennis over levensgebeurtenissen, algemeen en specifiek « hot memory » = plaats waar de gebeurtenissen uit het zintuiglijk/emotioneel circuit zijn opgeslagen Hot memory = niet-beschrijvend geheugen Amygdala Automatisch getriggerd door stimuli uit de omgeving Zintuiglijke perceptie (geur, kleur, voelen), emotionele en fysiologische perceptie (ademhaling snel/traag) 14 Oktober, Leuven

Trauma (psychologisch perspectief) Cold memory = beschrijvende geheugen Hippocampus Bewust te raadplegen Kennis over een gebeurtenis in een bepaalde context, gesitueerd in de ruimte en de tijd Chronologische rapportering MEER STRESS, MEER AMYGDALA, MINDER HIPPOCAMPUS 14 Oktober, Leuven

Trauma (psychologisch perspectief) Beïnvloedende factoren (Pfefferbaum, 1997) Fysieke en emotionele nabijheid Geslacht Leeftijd en ontwikkelingsniveau Familiale invloed en sociale steun Socio-economische en culturele factoren Cumulatieve stress/geschiedenis van de persoon kwetsbaarbeid en veerkracht 14 Oktober, Leuven

WIE: Vluchteling – trauma (psychologisch perspectief Hoe herkennen Belang van de tijd: korte en lange termijn Korte termijn: Verschillende verdedigingsmechanismen Passief : lijden: SYMPTOMEN Actief: aanvallen: acties binnen de externe realiteit om zich aan te passen aan de noden Slaapproblemen Afscheiden van de buitenwereld Afstompen van gevoelens Onmogelijkheid zich te richten naar de toekomst 14 Oktober, Leuven

Trauma (psychologisch perspectief Korte termijn (gevolg) Angst Wantrouwen Flashbacks Aandachts- en concentratieproblemen Somatisatie 14 Oktober, Leuven

Trauma (psychologisch perspectief Lange termijn : Conflict tussen het willen vertellen en het niet willen vertellen ( totale ontkenning, dissociatie, hysterie, depressie en zelfmoord) Verhoogde alertheid Angst in alle vormen Vermijdingsgedrag Herbeleving van het trauma (dromen, beelden, gevoelens) Relatieproblemen, seksuele problemen Depressie en zelfmoord Schaamte, schuldgevoelens en verwijten Woede, wraak 14 Oktober, Leuven

Seksueel misbruik (psychologisch perspectief) Fysieke gevolgen Lichamelijke verwondingen SOA Spontane of geplande abortus Onvruchtbaarheid Seksueel disfunctioneren Geboorte Overlijden Psychologische gevolgen Posttraumatische stress (herbeleving, vermijding, geheugenproblemen,….) Slaapproblemen (nachtmerries, inslaapproblemen,…) Woede, irritatie Angst Droefheid, depressieve gevoelens Hyperalertheid Schaamte, zelfhaat, schuldgevoelens Zichzelf terugtrekken Psychosomatisatie Psychiatrische problemen (depersonnalisatie,..) 14 Oktober, Leuven

Seksueel misbruik (psychologische perspectieven) Sociale gevolgen Stigmatisatie door de gemeenschap Verwerping Gedeeltelijke of volledige afstand, scheiding, verbreken van de verloving Emotionele en fysieke mishandeling Isolement Wraakwens van de familie Zich slecht voelen in contact met kinderen en de vrouw kan de taken niet meer vervullen die ze normaal doet 14 Oktober, Leuven

Trauma (psychologisch perspectief) Risico’s die de kans op schadelijke gevolgen vergroten. Intensiteit van de gebeurtenis Geen kans om te ontsnappen/ oncontroleerbare factoren Onvoorspelbaarheid Lichamelijke verwonding Geplaatst in een rol van medeplichtige Intenties van de auteurs BOVENAL: afwezigheid of te weinig veiligheid of te weinig onmiddellijke steun 14 Oktober, Leuven

Algemene situatie Stapeling van problemen Aculturatie en integratieproblemen Nauwelijks sociaal netwerk Discriminatie Situatie in de opvang en o.a. langdurige onzekerheid…. 14 Oktober, Leuven

Andere belangrijke factoren Vertrekken? Vertrekken In urgentie Voorbereid Met of zonder familie Vertrekken is tijdelijk, migratie= strategie om te overleven. Vertrek hangt samen met verlies en een mandaat tegenover de achterblijvende familie. 14 Oktober, Leuven

Andere belangrijke factoren Verlies: Ten gevolge van de migratie, veelvoudig verlies: huis, familie, zintuiglijke ervaringen (de geuren,…) Verlies van referentiepunten: als ouder, vader, binnen de samenleving (vrouwen), situatie « tussen de twee » Schuldgevoelens: De anderen zijn nog steeds in gevaar of leven nog in onzekerheid 14 Oktober, Leuven

Vluchtelingen - (psychologische perspectieven Gevolgen Geen gevoel van veiligheid Deuil congelés (Métraux) : tendens zich af te sluiten van het verleden en hierdoor van hun cultuur De ervaringen, herinneringen zijn niet meer toegankelijk door het plaatsen van een « traumatisch scherm » tussen heden en verleden Geassocieerd met rouw Traumatische gebeurtenissen Verlies van hoop en dromen in het land van bestemming Associatie met het verlies Verlies van een wereldbeeld en zingeving aan het leven 14 Oktober, Leuven

Psychosociale aanpak Sociale en communautaire krachten = globale psychologische hulp voor personen die lijden en die steunt op Sociale en communautaire krachten culturele gegevens en krachten Individuele gegevens en krachten 14 Oktober, Leuven

Herkennen van stressignalen In houdingen In lichamelijke klachten In stemmingen en emoties In gedrag 14 Oktober, Leuven

Stressfactoren Migratie Acculturatie Geweldservaringen Sociale omstandigheden Statusverlies Verlies van naasten …. 14 Oktober, Leuven

Trauma: psychosociale opvang Een veilige plaats Erkennen van het onrecht (de oorlog, het geweld maar ook de landurige procedure) en dit veroordelen Brug tussen heden en verleden: rol van herinneringen Het recht om niet te spreken; respecteren van stilte Onderscheid in tijd en ruimte Symptomen: normale reactie op een abnormale situatie Welke zin geven aan het leven 14 Oktober, Leuven

Belang van contacten (hier en met de familie in land van herkomst) De persoon helpen terug de controle over zijn leven te krijgen. Betekenis geven aan de ervaring, zelfs als het pijnlijk is Herstellen van een normaal leven, waaronder voor de kinderen naar school gaan Hun veerkrachten benadrukken : zijn leven verderzetten, een kans bieden om een rol te spelen voor anderen 14 Oktober, Leuven

Doorverwijzen Naar waar ? Belang van overleg en dus netwerking Psycho educatief: normale reactie op abnormaal gebeuren Gebruik maken van metaforen Rol van de cultuur Gevaar van te medicaliseren en « psychiatriseren » Metaforen: De ontwortelde boom: probleem van acculturatie; een boom kan qeer sterk worden met goede voeding en zijn wortels kunnen om obstakels heen groeien De berg: het werken aan problemen valt te vergelijken met een bergbeklimming De weegschaal= balansmodel Rugzak met problemen pan met kokend water: spanningen hopen zich op Communicerende vaten bij slaapproblemen. Overdag wil men neit denken aan problemen en slaagt men erin ze re vermijden maar ‘s nachts lopen de problemen over in de vorm van nachtmerries Het huis dat moet gesteund worden bij depressie= medicatie kan tijdelijk noodzakelijk zijn Afrika: Onderscheid tussen verschillende werelden De wereld van de oningewijden (mensen) De wereld van de voorouders De onzichtbare wereld = de heilige wereld (Deze wereld wordt maar zichtbaar in het gedrag dat ze doen ontstaan bij de mensen, vb. Geesten, djinns, enz) 14 Oktober, Leuven

Hulpmiddelen Uitbouwen van een netwerk Intervisie Teamwerking ……. 14 Oktober, Leuven