Sociale netwerken van personen met een verslavingsproblematiek Drugmisbruik 1 17 maart 2003 Veerle Soyez

Structuur Focus Conceptueel kader De rol van het sociaal netwerk in de etiologie van middelenmisbruik De rol van het sociaal netwerk bij het in stand houden van middelenmisbruik De rol van het sociaal netwerk bij de behandeling van middelenmisbruik

Focus Illegale druggebruikers Afhankelijkheid van middelen Volwassenen verschillen met alcoholici? Afhankelijkheid van middelen Volwassenen Gezin van herkomst centraliteit onderbelichting van broers en zussen plaats van de partners en de eigen kinderen? Hoofdzakelijk behandelfase

Conceptueel kader

Sociale netwerken: Structurele afbakening Indeling volgens aantal netwerkleden Indeling volgens emotioneel-relationele afstand: Kapferer (1973) intieme, effectieve en extensieve zone Boissevain (1974) eerste en tweede intieme zone, effectieve zone, nominale zone en extensieve zone; Erickson (1976, 1984) uitgebreid, beschikbaar en effectief persoonlijk netwerk Hammer (1978) persoonlijk, nominaal en extensief netwerk

Sociale netwerken: Functionele afbakening Zes functies:  affectieve steun  evaluatieve steun  sociale steun  praktische / instrumentele steun  cognitieve steun integratieve steun

Sociale steun (social support) = persoonlijke interacties die ertoe leiden dat een persoon zich gesteund, gewaardeerd en opgenomen voelt in een wederzijdse relatie = a flow of emotional concern, instrumental aid, information and / or appraisal (information relevant to self-evaluation) between people (House, 1981)

Dimensies van sociale steun Structurele dimensie van sociale steun (Strug & Hyman, 1981; Rychtarik et al, 1987) = omvang van de steun van verschillende ondersteunende bronnen Functionele dimensie van sociale steun (Beattie et al., 1981; Huselid et al, 1991; Goehl et al, 1993; Dobkin et al., 2002) = huidige of waargenomen emotionele en instrumentele steun Kwalitatieve dimensie van sociale steun (Brown et al., 1995; Frank et al., 2000; Gordon & Zrull, 1991; Humphreys et al., 1997) = bvb. ondersteuning van niet-gebruikende sociale netwerkleden

Definiëring een sociaal netwerk kan omschreven worden als: al die mensen en groeperingen – te concretiseren in personen – met wie iemand rechtstreekse en min of meer duurzame banden heeft voor de vervulling van zijn dagelijkse levensbehoeften (Baars, 1994; gebaseerd op Hammer (1978), Erickson, (1976,1984), Speck & Attneave, (1973))

De rol van het sociaal netwerk in de etiologie van middelenmisbruik

Ontstaan van verslaving Verschillende bronnen van beïnvloeding in de verschillende stadia van middelengebruik / -misbruik Multi-dimensionele modellen Bio-genetische factoren Sociale omgeving Door de persoon gepercipieerde omgeving Persoonlijkheid Gedrag Binnen elk deelgebied: beïnvloedende factoren – kunnen optreden als risicofactor of als beschermende factor

Beïnvloedende factoren Psychosociale factoren Traumatische ervaringen Ouderlijke deprivatie Separatie Misbruik en mishandeling Ouders en hun verleden Peers Interacties binnen het gezin Percepties binnen het gezin Drug- en alcoholgebruik door andere gezinsleden Religiositeit en waarden

Beïnvloedende factoren (2) De biologisch / genetische factoren Erfelijkheid Andere psychopathologieën (mediërende factoren) Sociale angst (as 1) Anti-sociale persoonlijkheidsstoornis (as 2) Cfr. dubbele diagnose Intelligentie

De rol van het sociaal netwerk bij het in stand houden van middelenmisbruik

Familie: gezinsstructuur Verslaafde is niet geïsoleerd van gezin van herkomst « pseudo-separatie » « Typische » gezinsstructuur Cancrini: verschillende gezinstypes Lange tijd van « niet weten » Reactieve houding tegen middelengebruik, samengaand met beperkt begrip van verslaving

Partner- en Vriendschapsrelaties Partnerrelatie: Vaak gekenmerkt door uitbuiting (actief of passief – vooral seksueel) Partner gekozen als bron van emotionele stabiliteit Vriendschapsrelaties: Meerderheid van de vrienden gebruikt Weinig vrijetijdsactiviteiten Voelen zich meestal niet goed in groep

Versterkende factoren Intergenerationele problematiek Ontbrekende gezinscohesie Sociale steun andere gezinsleden? Ontbreken van erkenning

De rol van het sociaal netwerk bij de behandeling van middelenmisbruik

Behandeling Belang van sociale netwerken bij het in behandeling komen (externe druk) Invloed op retentie (in het programma blijven) Ervaren sociale steun Loyaliteit Eigen noden van sociale netwerkleden Invloed op succes van de behandeling Sterk familie (ouders) -gericht

(Familie)begeleiding vs. (familie)therapie Bij aanvang: vaak ontbreken van een hulpvraag bij significante anderen Context en eigenheid van de gezinnen Nood aan erkenning bij iedereen!  Start = familiebegeleiding, daarna geleidelijke overgang naar therapie

Visie van de verschillende stromingen Systeemtheoretische benadering Psycho-dynamische benadering Contextuele benadering Communicatie-benadering Leertheoretische benadering

Systeemtheoretische benadering Visie: drugmisbruik als oplossing voor vastgelopen ontwikkelingsfase (“leaving home” of loslating komt niet tot stand). Behandeling Structureel-strategisch model van Stanton & Todd Verstoorde hiërarchische verhouding aanpakken (coalitie tussen ouders) Twee basisstrategieën: diversie en compressie

Contextuele benadering Visie: verslaving is een uiting van destructief recht Gericht naar zichzelf Gericht naar onschuldige derden Behandeling Beheersen van het verslavingsgedrag is secundair In gang zetten van de balans van geven en nemen

Vormen van begeleiding Relatie-begeleiding (koppels) Groepsbehandeling voor ouders Concurrente behandeling middelenmisbruikers / ouders Individuele gezinsbehandeling Multiple family therapy (MFT) Behandeling van broers en zussen Sociale netwerkbehandeling

Belang van begeleiding Betrokkenheid van significante anderen is op zich belangrijk – los van evt. familietherapie Mediërende rol van ervaren sociale steun Vooral functionele sociale steun is belangrijk Betrokkenheid van significante anderen (N=174) leidt tot hogere retentie en daarom indirect tot meer succes van de behandeling

Visie cliënten Belangrijke netwerkleden Zeer positief over vrienden Familie Ouders / broers en zussen Vrienden Gemiddeld 5 belangrijke netwerkleden Zeer positief over vrienden Positief Neutraal: gemengd-neutraal; gespleten-neutraal Negatief Link met retentie?

Cliënten: visie op niet-betrokken netwerkleden Pijn, verdriet, kwaadheid Daarnaast ook veel bezorgdheid Vooral stafleden zijn bron van ondersteuning Peer support? Kwaliteit van het contact primeert op kwantiteit

Visie netwerkleden Ouders Broers en zussen Beoordelen kwaliteit relatie in onmiddellijk verband met druggebruik Broers en zussen Meer afstand Veel schuldgevoelens Manier van naar relatie kijken staat in verband met manier van hulp willen bieden (extreem positieve groep; neutrale groep; extreem negatieve groep)

Visie netwerkleden: reïntegratie Vaak zeer tevreden over behandeling Kunnen moeilijk inschatten wat reïntegratie betekent Ontkennen kans op herval Veel (nieuwe) sociale netwerkleden hebben positieve attitude tgo druggebruik (legale drugs) Veel nood aan ondersteuning bij de bewoner, maar voor netwerklid een “zwart gat”

Noden van sociale netwerkleden Voor de behandeling Start van de behandeling Tijdens de behandeling Na het beëindigen van de behandeling

Niet-betrokken sociale netwerkleden Groot wantrouwen Herhaaldelijk pijnlijke gebeurtenissen Zelf geen verantwoordelijkheid hierin Uitgeblust, hebben vaak al heel wat hulp geboden in het verleden Erkennen nood aan sociale ondersteuning, maar emotionele kost is te hoog Zelf heel wat noden

Broers en zussen Staan negatief tov het drugmisbruik, maar positief tov de persoon Goede relatie met ouders Willen goede zoon / dochter zijn Weten meer over drugs dan hun ouders, maar ook geen details Veel steun van vrienden Willen geen “hulpverlening” of “therapie” – wel informatie

Besluit Nood aan Meer betrokkenheid van sociale netwerken tijdens de behandeling Wat met cliënten die geen sociale steun hebben Meer gevarieerd aanbod Inspelen op de noden van netwerkleden (vraaggestuurde zorg) Gecentraliseerd werken (netwerkvorming?)