Executieve functies bij kinderen met dyscalculie Lic. Frauke De Weerdt Promotor: Prof. Dr. Annemie Desoete Copromotor: Prof. Dr. Herbert Roeyers Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Overzicht presentatie PROBLEEMSTELLING Dyscalculie Executieve functies Executieve functies en dyscalculie 2. ONDERZOEKSDESIGN Onderzoekshypotheses Instrumenten 3. VOORLOPIGE RESULTATEN Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

1. PROBLEEMSTELLING: Dyscalculie Definitie dyscalculie (DC): Beperking in rekenvaardigheden Prevalentie: 2 - 8% (Geary, 2004; Petermann & Lemke, 2005) Belang van ernst-, exclusie- en hardnekkigheidcriterium Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

1. PROBLEEMSTELLING: Dyscalculie Verklaringsmodellen dyscalculie: Subitizeren (o.a. Landerl, Bevan & Butterworth, 2004) Rekenprocedures (o.a. Rouselle & Noël, 2007) Visuospatiale vaardigheden (o.a. Geary, 2004) Semantisch geheugen (o.a. Landerl et al., 2003) Mentale getalrepresentatie (o.a. Jordan, Hanich & Kaplan, 2003) Executieve functies (o.a. Passolunghi & Siegel, 2004) Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

1. PROBLEEMSTELLING: Dyscalculie Subtypes dyscalculie (Stock, Desoete, & Roeyers, 2007) Getallenkennis dc Procedurele dc Visuospatiale leerstoornis Semantisch geheugen dc Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

1. PROBLEEMSTELLING: Dyscalculie Comorbiditeit = Samen voorkomen van twee of meer stoornissen bij eenzelfde persoon (Neale & Kendler, 1995). Comorbiditeit DC & DL: DC en DL: Tussen 30-40% (Light & De Fries, 1995; Lyytinen et al., 2005) DC en DO: 50 % (Shalev, 2000;2004) Weinig ‘zuivere’ vormen van dyscalculie Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

1. PROBLEEMSTELLING: Executieve functies Definitie executieve functies Geen consensus (Brocki & Bohlin, 2004) Geheel van cognitieve processen nodig om doelgericht gedrag uit te voeren (Anderson, 2002; Brocki & Bohlin, 2004; Friedman et al., 2006). Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Overzicht voornaamste EF-modellen Baddeley & Hitch (1974); Baddeley (2000) WERKGEHEUGEN: fonologische lus visuospatiaal schetsblok centraal executief episodische buffer Barkley (1999) INHIBITIE Pennington & Ozonoff (1996) Inhibitie, werkgeheugen, verbal fluency, shifting, planning Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

1. PROBLEEMSTELLING: Executieve functies bij dyscalculie Sig. ≠ tussen personen met/zonder DC voor werkgeheugen (bv. Geary, Hoard, Byrd-Craven, & DeSoto, 2004; Swanson, 2006) Sig. ≠ tussen personen met/zonder DC voor inhibitie, meer bepaald interferentie (bv. Bull & Scerif, 2001) MAAR: Overige executieve functies: nauwelijks onderzoek Weinig onderzoek naar inhibitie en werkgeheugen samen Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Maten voor executieve functies inhibitie werkgeheugen switching Stop Signal task Stroop task D-KEFS inhibtion D-KEFS inh. + switch Digit span forward Digit span backward Visual matrix Block span task Maze span task Listening completion Listening span Counting span Dual task RAN of alfanum. Stim. D-KEFS verbal fluency letters RAS letters & Numbers RAS letters, Numb.,colors Bull & Scerif (2001) X* X Passolunghi & Siegel (2001) Geary, Hoard, Byrd-Craven & DeSoto (2004) Landerl, Bevan & Butterworth (2004) Passolunghi & Siegel (2004) Swanson (2006) Geary, Hoard, Byrd-Craven, Nugent & Numtee (2007)   Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Modaliteiten EF bij dyscalculie Evidentie modaliteitspecificiteit DC: sig. zwakker op rekengerelateerd domein (bv. Bull & Scerif, 2001; Passolungi & Siegel, 2004) Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

2. ONDERZOEKSDESIGN STUDIE 1 Onderzoekshypotheses Deficit in EF Kinderen met DC vallen uit op werkgeheugen en inhibitie (Landerl et al., 2004; Passolunghi , & Siegel, 2001). Modaliteitspecificiteit Kinderen met DC vallen vaker uit op rekengerelateerde EF-maten (Bull & Scerif, 2001). Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Rekrutering via scholen en RC’s Steekproef Rekrutering via scholen en RC’s TIQ ≥ 85 Klinische groep: voldaan aan exclusie-, ernst-, discrepantie- criteria Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Steekproef Dyscalculie (N=26) Controle (N=25) Leeftijd in maanden 118.69 (10.82) 112.76 (10.35) TIQ 99.46 (8.18) 111.04 (11.44) M:V 13:13 12:13 Naam presentatie – Naam maker en/of presentator - 12/09/2005 Faculteit Naam Faculteit – Dienst of Vakgroep (optioneel)

Instrumenten Leerkrachten VvGK (Oosterlaan et al., 2000) BRIEF (Gioia et al.,2000) SVS (Cornoldi et al., 2003) Ouders BRIEF (Gioia et al., 2000) Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Kinderen: Testmoment 1 (80’) Pen en papier test spellen (20’) PI-dictee (Geelhoed & Reitsma, 2000) Pen en papier rekentests (60’) TTR (de Vos, 1992): Rekenfeiten LVS – meetkunde (Dudal, 1998) KRT-R (Baudonck et al., 2006) Getallenkennis en hoofdrekenen Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Testmoment 2 (75’): Pen en papier test lezen (20’) Een Minuut Test (Brus & Voeten, 1999): Bestaande woorden Klepel (van den Bos, Spelberg, Scheepstra & de Vries, 1994) Nonsenswoorden AVI (Verhoeven,1995) Bestaande zinnen Intelligentietest (45’) Verkorte versie WISC-IIINL (Wechsler et al., 2002; Grégoire, 2000) Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Hoeveelheid Stroop (Bull & Scerif,2001) Testmoment 3 (120’): Inhibitie: Stop Signal (Lohan, 1994) Hoeveelheid Stroop (Bull & Scerif,2001) Letter Stroop (Rubinsten & Henik, 2006) Kleur-woord Stroop (Stroop, 1935) Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Inhibitie: Stop Signal Baseline conditie: 500 ms 500 ms max. 2000 ms Experimentele conditie: 25 % van de trials met auditief signaal. 500 ms 500 ms max. 2000 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Inhibitie: Hoeveelheid Stroop Baseline conditie 1: Snelheid van benoemen: cijfers 500 ms 500 ms max. 5000 ms Baseline conditie 2: Snelheid van benoemen: hoeveelheden 500 ms 500 ms max. 5000 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Inhibitie: Hoeveelheid Stroop Congruente conditie 500 ms 500 ms max.5000 ms Incongruente conditie 500 ms 500 ms max. 5000 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Inhibitie: Letter Stroop Baseline conditie: snelheid van benoemen letters 500 ms 500 ms max.5000 ms Congruente conditie 500 ms 500 ms max. 5000 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Inhibitie: Letter Stroop Incongruente conditie 500 ms 500 ms max.5000 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Inhibitie: Stroop Kleur-Woord Baseline conditie 1: leessnelheid kleuren 500 ms 500 ms max.5000 ms Baseline conditie 2: snelheid van benoemen: kleuren 500 ms 500 ms max. 5000 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Inhibitie: Stroop Kleur-Woord Congruente conditie 500 ms 500 ms max.5000 ms Incongruente conditie 500 ms 500 ms max. 5000 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3 fouten of meer/span: taak afgebroken Testmoment 3 (120’): Werkgeheugen: Spantaken 6 trials/span 3 fouten of meer/span: taak afgebroken Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Fonologische lus (FL): Testmoment 3 (120’): Fonologische lus (FL): Digit Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001) Word Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001) Visuospatiaal schetsblok (VSSP): Block recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001) Centraal executief (CE): Listening Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001) Spatial Span (AWMA, Alloway, 2007) Backward Digit Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001) Backward Word Recall Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

FL: Digit Recall (DR) 500 ms 500 ms 1000 ms/digit; 1000 ms between digits of same trial Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

FL: Word Recall (WR) 500 ms 500 ms 1000 ms/word; 1000 ms between words of same trial Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

VSSP: Block Recall (BR) 500 ms 500 ms 1000 ms/block; 1000 ms between blocks of same trial Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

CE: Listening span (LS) 500 ms 500 ms 2000 ms 500 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

CE: Spatial Span (Spsp) 500 ms 500 ms 2000 ms unlimited 500 ms 500 ms Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

CE: Backward Digit Recall (BDR) 500 ms 500 ms 1000 ms/digit; 1000 ms between digits of same trial Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

CE: Backward Word Recall (BWR) 500 ms 500 ms 1000 ms/word; 1000 ms between words of same trial Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Inhibitie Manova: Factoren: Geslacht Dyscalculie of controle Afhankelijke variabelen: RT interferentie Stroop Hoeveelheden RT interferentie Stroop Kleur-Woord Multivariaat niveau: F(2,29)=63.40, p ≤.001. Power=.89 Univariaat niveau: Enkel leerstoornis en interferentie Stroop K-W sig: F(1,30)=4.69, p ≤ .05. Power=.55. Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Inhibitie Multivariaat niveau: F(2,29)=63.40, p ≤.001. Power=.89 Stroop kleur-woord Stroop hoeveelheden Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Werkgeheugen: FL en VSSP Manova: Factoren: Dc of controle Geslacht Afhankelijke variabelen: Percentage juiste antwoorden op DR Percentage juiste antwoorden op BR Multivariaat niveau: F(2,37)=5242.13, p≤.001. Power=1.00 Univariaat niveau: Enkel leerstoornis en BR sig: F(1,38)=6.912, p ≤ .01. Power=.73 Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Werkgeheugen: FL en VSSP Multivariaat niveau: F(2,37)=5242.13, p≤.001. Power=1.00 Percentage juist DR Percentage juist BR Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Werkgeheugen: Centraal executief Manova: Factor: Dc of controle Afhankelijke variabelen: Percentage juiste antwoorden op BDR Percentage juiste antwoorden op BWR Percentage juiste antwoorden op LS Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Multivariaat niveau: F(3,37)=1640.98, p≤.001. Power=1.00 Univariaat niveau: BWR: F(1,39)=4.63,p ≤.05, power=.55 LS: F(1,39)=3.047,p=.055, power=.49 BDR: F(1,39)=3.05, p= .09. Power=.40 Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Multivariaat niveau: F(3,37)=1640.98, p≤.001. Power=1.00 Percentage juiste antwoorden Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

DC of controle en hoogst bereikte span op DR U=187; p=ns Mann-Whitney U tests DC of controle en hoogst bereikte span op DR U=187; p=ns DC of controle en hoogst bereikte span op WR U=167; p ≤.01 DC of controle en hoogst bereikte span op BR U=154;p ≤.01 DC of controle en hoogst bereikte span op LS U=198.5; p=.07 DC of controle en hoogst bereikte span op BDR U=209; p=ns DC of controle en hoogst bereikte span op BWR U=217; p=.ns Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

Mean rankings werkgeheugentaken Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009

3. VOORLOPIGE RESULTATEN Correlaties met score op TTR, KRT-R en PI-dictee zscoreKRT zscorePI zscoreTTR pctotjwsb pctotjdsb pctotjls pctotjcorsi pctotjwsf totjdsf 1 ,735(**) - ,710(**) ,825(**) ,535(**) ,451(**) ,410(*) ,313 ,396(*) ,431(**) ,582(**) ,253 ,520(**) ,478(**) ,279 ,354(*) ,374(*) ,281 ,297 ,245 ,449(**) ,262 ,129 ,058 -,011 ,314(*) ,235 -,006 ,055 ,376(*) ,265 ,319 ,492(**) ,566(**) ,385(*) ,228 ,443(**) Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009