GLOBALE AANPAK VAN DE WEESBRONPROBLEMATIEK Hoeveel heeft dit stuk opgebracht? Katleen De Wilde, Daan Van der Meersch Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle IVBO - 24 april 2012

Weesbronproblematiek - 6 000 000 € (Algericas (Sp) – 1998)

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit ? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

Problematiek Vele toepassingen van radioactiviteit Strikt gereglementeerd KB van 20/07/01 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen

Problematiek Gebruik radionucliden in 20ste eeuw niet altijd zo strikt gecontroleerd als vandaag Bepaalde toepassingen – die nu verboden zijn – deden zich voor binnen publieke domein: bv. radiumhoudende verf op uurwerken Opsporen van ongewenste radioactieve bronnen (=weesbronnen) in de klassieke afval- en recyclagesectoren  Richtlijn 2003/122/Euratom van 22/12/03 – art. 9.3

Weesbronproblematiek Voorbeeld 1: Algericas (Sp) – 1998  Cs-137 bron in schroot  6 miljoen euro schade Voorbeeld 2: Cs-137 (51 TBq) in puin van afgebroken ziekenhuis  4 doden

Wat werd er reeds gevonden? Problematiek Wat werd er reeds gevonden? Voorwerpen bedekt met luminescente verf Besmette metalen Bliksemafleiders Rookdetectoren Medisch afval (pampers …) « NORM «   materiaal (Naturally Occuring Radioactive Material) – natuurlijke radioactiviteit (vuurvaste stenen, meststoffen,…) Ingekapselde bronnen …

Problematiek Bliksemafleiders Am/Ra/Kr 5 tot 400 µSv/h Radium houdende verf 8 µSv/h Ingekapselde bronnen Luminescente verf

Problematiek Glasvezel (NORM) Mineraal (natuurlijk uranium) 1µSv/h  300µSv/h Medisch Afval 131I, 99mTc Gloeikous (thorium) 3 µSv/h

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

Wat is radioactiviteit? natuurlijk verschijnsel (kosmische straling, uit de grond, rondom ons, wijzelf) op het niveau van de atoomkernen (“kern”) ATOOM : Kern (protonen + neutronen) Elektronen

Wat is radioactiviteit? Onstabiele (radioactieve) kern a Stabiele kern b De kern van een zogenaamd radioactief atoom, is instabiel; de kern zal uit elkaar vallen en hierbij energie produceren… g

Voornaamste soorten straling straling  energie  dosis  schade

Doordringingsvermogen

n Afstand in de lucht α β γ Enkele centimeters Enkele meters Honderden meters

Groot probleem : Radioactiviteit 1) ruikt men niet 2) ziet men niet 3) voelt men niet 4) gevolgen zijn soms later merkbaar Eén belangrijk voordeel: Radioactiviteit kan gemeten worden!!!

Eenheden om de radioactiviteit te meten Het aantal deeltjes grind en zand dat geworpen werd = BECQUERELS 2. Gevolgen, sporen nagelaten op de vriend: = SIEVERT

Sv Sv - Bq Bq Sv is een zeer grote eenheid meestal µSv (microSievert) Bq is een zeer kleine eenheid meestal MBq (megaBequerel)

Bestraling versus besmetting A) Uitwendig + = B) Inwendig

Bestraling versus besmetting

Bescherming tegen bestraling Duur van de blootstelling Hoe korter de blootstellingsduur, hoe kleiner de stralingsdosis. Afstand tot de bron Hoe verder de radioactieve bron verwijderd is, hoe kleiner de dosis. Afscherming en insluiting De afscherming stopt of vermindert de straling. Het insluiten van radioactieve stoffen gaat de verspreiding ervan tegen.

Bescherming tegen uitwendige besmetting Wegwerp overall Overschoenen Handschoenen

Bescherming tegen inwendige besmetting

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

Na veel werk en wachten…. 14/10/2011: Koning ondertekent KB Na veel werk en wachten… 14/10/2011: Koning ondertekent KB 03/11/2011: Richtlijnen van het FANC 25/11/2011: Publicatie 02/12/2011: Publicatie - erratum 01/01/2012: nieuwe regeling van kracht

Koninklijk besluit betreffende het opsporen van radioactieve stoffen in bepaalde materiaal- en afvalstromen, en betreffende het beheer van weesbrongevoelige inrichtingen

Algemene bepalingen HOOFDSTUK 1: Definities Koninklijk besluit HOOFDSTUK 1: Algemene bepalingen Definities Niet van toepassing op ingedeelde inrichtingen (volgens koninklijk besluit van 20 juli 2001)

Identificatie van de weesbrongevoelige inrichtingen Koninklijk besluit HOOFDSTUK 2: Maatregelen na te leven door uitbaters van alle weesbrongevoelige inrichtingen Identificatie van de weesbrongevoelige inrichtingen Bijlage 1

MINIMALE VERPLICHTINGEN Koninklijk besluit Container park Schoothandelaar < 25,000 ton/jaar Sorteercentra … MINIMALE VERPLICHTINGEN Schroothandelaar > 25,000 ton/jaar Afvalverbrandingsoven Smeltoven > 25,000 ton/jaar Stortplaatsen HOOFDSTUK 2 Afdeling 1: Meldings- en informatieplicht Afdeling 2: Vormingsplicht Afdeling 3: Maatregelen betreffende interventies

Lijst van inrichtingen uit te rusten met een meetinstrument Koninklijk besluit HOOFDSTUK 3: Aanvullende maatregelen na te leven door uitbaters van de specifieke weesbrongevoelige inrichtingen vermeld in bijlage 2 Bijlage 2 Lijst van inrichtingen uit te rusten met een meetinstrument

AANVULLENDE MAATREGELEN Koninklijk besluit Schroothandelaar > 25,000 ton/jaar Afvalverbrandingsoven Smeltoven > 25,000 ton/jaar Stortplaatsen AANVULLENDE MAATREGELEN HOOFDSTUK 3 Afdeling 1: Plaatsing en gebruik van meetinstrument (Opm: artikel 15: mogelijkheid tot afwijking) Afdeling 2: Aanvullende informatieplicht

Maatregelen na te leven door erkende deskundige Koninklijk besluit HOOFDSTUK 4: Maatregelen na te leven door erkende deskundige Beschrijving taken erkende deskundige

Minimale kwaliteits- en performantievereisten Koninklijk besluit HOOFDSTUK 5: Minimale kwaliteits- en performantievereisten Afdeling 1: Algemene kwaliteits- en performantievereisten Afdeling 2: Vereisten inzake de installatie, de werking, de kalibratie en de testen Afdeling 3: Vereisten inzake voertuigdetectoren Afdeling 4: Criteria inzake minimale prestatietesten

Informatie gewestelijke administraties Koninklijk besluit HOOFDSTUK 6: Informatie gewestelijke administraties Jaarlijks opvragen van lijst van weesbrongevoelige inrichtingen die meetinstrument moeten installeren door het FANC.

Richtlijnen van het Agentschap Koninklijk besluit HOOFDSTUK 7: Richtlijnen van het Agentschap Verwijzing naar richtlijnen van het FANC

HOOFDSTUK 8: Slotbepalingen Koninklijk besluit HOOFDSTUK 8: Slotbepalingen Art. 38: mogelijkheid om te inspecteren en sanctioneren Art. 39: inwerkingtreding op 1 januari 2012 UITZONDERING bepalingen installatie meetinstrument en minimale vereisten (hoofdstuk 3 en 5) die 24 maanden na publicatie van kracht worden

2. Besluit houdende richtlijnen op te volgen bij de detectie of het aantreffen van een weesbron in weesbrongevoelige inrichtingen in de niet-nucleaire sector

ALLE VERPLICHTINGEN  KB Richtlijnen VROEGER (sinds 4/09/06): Richtlijnen voor het gebruik van een meetpoort voor de detectie van radioactieve stoffen in de niet-nucleaire sector + Technische aanvulling bij de richtlijnen voor het gebruik van een meetpoort voor de detectie van radioactieve stoffen in de niet-nuclearie sector NU (KB + FANC-besluit) ALLE VERPLICHTINGEN  KB ALLE PROCEDURES/STANDAARDDOCUMENTEN  BESLUIT VAN HET FANC

Richtlijnen HOOFDSTUK 1: Maatregelen na te leven door uitbaters van weesbrongevoelige inrichtingen Formulieren Bijlage 1: aangifteformulier interventie (zonder meetinstrument) Bijlage 2: aangifteformulier interventie (met meetinstrument) Bijlage 3: inventaris radioactieve stoffen Bijlage 4: registratieformulier meetinstrument Procedures Bijlage 5: procedure i.g.v detectie van radioactieve stoffen m.b.v. meetinstrument Bijlage 6: opzoeking van een gelokaliseerde bron Bijlage 7: opzoeking van een homogene bron

Maatregelen na te leven door erkende deskundigen Richtlijnen HOOFDSTUK 2: Maatregelen na te leven door erkende deskundigen Bijlage 8: karakterisatie en bepalen van eindbestemming door erkende deskundigen Bijlage 9: verslag van karakterisering van radioactieve stoffen

01/01/2012 HOOFDSTUK 3: Slotbepalingen Richtlijnen HOOFDSTUK 3: Slotbepalingen Alle maatregelen na te leven en nieuwe documenten te gebruiken vanaf: 01/01/2012

3. KB en Richtlijnen van kracht – wat nu?

1e FASE In kaart brengen van 3.Aanpak van het FANC 1e FASE In kaart brengen van Uitbaters van een meetinstrument: lijst via gewestelijke administraties (februari 2012) Alle weesbrongevoelige inrichtingen: lijst via federaties, gemeenten, provincies, … (eerste helft 2012)

3.Aanpak van het FANC 2e FASE Informeren Mailing naar alle uitbaters van geregistreerde meetinstrumenten (eerste helft 2012) Brief naar alle uitbaters die verplicht zullen worden een meetinstrument te plaatsen (eerste helft 2012) Brief naar alle uitbaters van weesbrongevoelige inrichtingen (via federaties, gemeenten…) (tweede helft 2012) Verdeling poster via de federaties en gemeenten (eerste helft 2012)

3e FASE Opleidingen Geplande en reactieve inspecties Optimalisatie

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

Reglement voor de tenlastenneming van de weesbronnen. Verbintenissen van de exploitanten, het FANC en het NIRAS Monitoring non obligatoire à ce jour.

FANC NIRAS De vinder van de weesbron wordt niet meer bestraft “De vervuiler betaalt principe” : Identificatie van de vervuiler Bron werkelijk weesbron ? Financiering door fonds van NIRAS ? Verzamelen informatie over de gevonden bronnen en geven van feedback Financieringsmechansime voor het beheer van weesbronnen Verbintenissen van de exploitanten, het FANC, en het NIRAS Lorsqu’une source orpheline est découverte, l’AFCN va essayer d’identifier le pollueur et de le poursuivre, en application du principe “pollueur-payeur” L’AFCN détermine si la prise en charge de la source orpheline peut être financée ou non par le fonds d’insolvabilité de l’ONDRAF. Ainsi celui qui découvre une source orpheline ne sera plus pénalisé par son civisme. FANC NIRAS

FANC NIRAS Kosten ten laste van het FONDS : Prestaties van het NIRAS, Prestaties van de erkend deskundige, (karakterisatie en verpakking) Transport, Tijdelijke stockage, behandeling, conditionering, stockage, finale berging. Kosten NIET ten laste van het FONDS: Prestaties FANC Prestaties van de uitbater (uitbating van de meetpoort, interventie, detectie en recuperatie van de bron) Gebeurtenissen als gevolg van niet of laattijdige detectie (decontaminatie van installaties en terreinen en het beheer van het radioactief afval) Verzamelen informatie over de gevonden bronnen en geven van feedback Financieringsmechansime voor het beheer van weesbronnen Lorsqu’une source orpheline est découverte, l’AFCN va essayer d’identifier le pollueur et de le poursuivre, en application du principe “pollueur-payeur” L’AFCN détermine si la prise en charge de la source orpheline peut être financée ou non par le fonds d’insolvabilité de l’ONDRAF. Ainsi celui qui découvre une source orpheline ne sera plus pénalisé par son civisme. FANC NIRAS

BELANGRIJK!! Om van deze financiering te kunnen genieten: VOORAF: REGISTRATIE VAN UW INRICHTING ALS WEESBRONGEVOELIGE INRICHTING BIJ HET FANC (via formulier A van de beleidsovereenkomst) BIJ ALARM: Alarmmeldingsformulier (met vraag voor tussenkomst fonds) binnen de 24 uur naar het FANC Het FANC beslist binnen de maand na de alarmmelding of de bron als weesbron kan aanvaard worden en als de tenlastenneming door NIRAS kan gebeuren.

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

Kaderleden/Bestuurders Intervenanten met meetinstrument Opleidingen Kaderleden/Bestuurders Intervenanten met meetinstrument Opleidingen door FANC Opleiding bij uitbaters van meetinstrumenten? Intervenanten zonder meetinstrument Personeel van weesbrongevoelige inrichtingen Per intercommunale? Te organiseren binnen elke inrichting?

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

RISICO’S VOOR PERSONEEL EN SITE Vele toepassingen van radioactiviteit Natuurlijke radioactiviteit Kosmische straling Radon Natuurlijke straling van bouwmaterialen (beton, mineralen, baksteen) Interne straling

RISICO’S VOOR PERSONEEL EN SITE Gemiddelde dosis voor de Belg: ~ 4,5 mSv/jaar Dosislimiet voor personen van het publiek: 1 mSv/jaar Dosislimiet voor beroepshalve blootgestelde personen: 20 mSv/jaar industrieel 1% radon 32% Medisch 43% intern 7% kosmisch 8% aardse 9%

RISICO’S VOOR PERSONEEL EN SITE Directe, deterministsiche effecten alléén bij hoge dosis (boven bepaalde drempeldosis): Bv. Stralingsziekte Late, stochastische effecten OOK bij lage dosissen en des te waarschijnlijker naarmate meer dosis Verhoging kankerrisico  in functie van de leeftijd: jonger = stralingsgevoeliger!  in functie van geslacht: vrouwen zijn gevoeliger dan mannen Andere (cataract, hart- & vaatziekten, genetische effecten) Effecten op de ongeboren vrucht.  Aangeboren afwijkingen, daling IQ, abortus, kankerrisico,…

RISICO’S VOOR PERSONEEL EN SITE Activiteit Mortaliteits-risico per jaar Roken (10 cigs/dag) 1 / 200 Auto ongeval 1 / 800 Trein ongeval 1 / 6000 Chemische industrie 1 / 12000 Blootstelling aan 1 mSv 1/ 20000 Ongeval thuis 1 / 26000 Ongeval op het werk 1 / 43500 Geraakt door bliksem 1 / 10000000 Vrijkomen straling door naburige energiecentrale

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

Verantwoordelijkheid van het management Er wordt een radioactieve bron ontdekt dankzij een meettoestel of door de aanwezigheid van het symbool voor radioactiviteit …. Welke risico’s lopen mijn medewerkers en collega’s? Welke voorzorgsmaatregelen moeten er genomen worden?

Verantwoordelijkheid van het management: Beschikbaarheid meetapparatuur!

Verantwoordelijkheid van het management: registratie meetpoort Formulier: zie http://www.fanc.fgov.be (professionelen – uitbaters van meetpoorten) Te versturen naar radioactivity@fanc.fgov.be

Formulier: zie http://www.fanc.fgov.be Verantwoordelijkheid van het management: registratie weesbrongevoelige inrichting Formulier: zie http://www.fanc.fgov.be (professionelen – weesbrongevoelige inrichtingen) Te versturen naar radioactivity@fanc.fgov.be Indien men meerdere sites heeft, dient elke site – indien zij weesbrongevoelige stromen behandelt – geregistreerd te worden

Verantwoordelijkheid van het management: bescherming personeel Voorzien van persoonlijke veiligheidsmiddelen: handschoenen, mondmaskers, … Alle maatregelen treffen om bestraling en besmetting (inwendig en uitwendig) te voorkomen: Tijd beperken, afstand vergroten, afscherming Niet eten, drinken, roken tijdens de werkzaamheden Handschoenen dragen

Verantwoordelijkheid van het management: werkprocedures opstellen Waakzaamheidsprocedure: voorbeeld zie website Reactieprocedure bij het vinden van een bron: flowcharts zie website

Verantwoordelijkheid van het management: opleiding personeel Voor de tewerkstelling, de nodige info geven aan alle personen die blootgesteld kunnen worden aan ioniserende stralingen: Informatie over de aard van de radioactiviteit Risicoperceptie Waakzaamheid Kennis van werkprocedure stralingsbeschermingsmiddelen Aanstellen van de personen die een interventie mogen uitvoeren Voor deze personen een opleiding voorzien die volgende punten omvat: Basiskennis radioactiviteit en principes stralingsbescherming Werking meetapparatuur Correcte interpretatie van de meetgegevens Kennis van de richtlijnen van het FANC

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO Gebeurtenis (09 – 11 september 2011) : Notificatie op 14 september 2011 door ASN, AVC en exploitant van een besmetting die gedetecteerd werd door een meetpoort bij een vervoer van stof afkomstig van Duferco aan de ingang van een klassieke industriële site in Frankrijk Oorzaak: een Cs-137 bron is terechtgekomen in de elektrische oven bestemd voor de smelting van schroot (geschatte activiteit: 1Ci - 37 GBq)

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO 14 september 2011 : Onmiddellijk onderzoek op de site ingevolge de melding met als hoofdlijnen: - Was er een risico voor het personeel van Duferco? - Was er een risico op besmetting van het leefmilieu? - Zijn de installaties besmet en welke installaties/ producten werden getroffen?

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO Stillegging van de installaties 14 september 2011 (vervolg) : Overeengekomen acties / gemaakte vaststellingen: - Was er een risico voor het personeel van Duferco?  Het personeel van Duferco werd naar het IRE gestuurd voor bijkomende gezondheidsonderzoeken + recuperatie en meting van de kledij/werktuigen - Was er een risico op besmetting van het leefmilieu?  A priori niet - Zijn de installaties besmet en welke installaties/producten werden getroffen?  Er werd een dosisdebiet gemeten bij contact van het geproduceerd stof en het systeem voor de extractie van stof uit de oven Stillegging van de installaties

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO Rechtstreekse gevolgen: Personeel van Duferco : geen enkele impact Leefmilieu : bemonstering van het leefmilieu uitgevoerd  geen enkel spoor van besmetting Installaties: de stofdeeltjes en het systeem voor de extractie van stof uit de oven zijn besmet

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO Opvolging (meerdere inspecties): Overeengekomen/ uitgevoerde acties: - Controle van alle mogelijk besmette uitrusting /producten - Opslag in geïsoleerde zone van de besmette producten - Decontaminatie van de (mogelijk besmette) installaties  Actieplan waardoor een heropstart van de installaties kan bepaald worden

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO 15/09/2011 : Besluit m.b.t. exploitatieverbod  Extractie van residueel stof  Schoonmaak van de installaties 07/10/2011 : Besluit m.b.t. koude herstart  Herstart stofextractiesysteem  Mobilisatie en extractie van niet-toegankelijk residueel stof 10/10/2011 : Besluit m.b.t. warme herstart  Heropstart van de productie  Geproduceerd stof continu opgeslagen tot het besmettingsniveau voldoende laag is  Max. 1 Bq/g

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO Huidige situatie: Eindfase van de decontaminatiewerken Er werd ~ 600 T besmet stof, tussen 0 en 700 Bq/g, geproduceerd Huidige opvolging: Beheer van het einde van de werken (FANC – AVC – Tecnubel – Duferco) Overleg FANC/AVC/NIRAS/Duferco m.b.t. het beheer van het geproduceerd besmet stof

BESMETTINGSINCIDENT BIJ DUFERCO Economische gevolgen: 1°) Korte termijn: technische werkloosheid (1 maand) 2°) Middellange termijn: decontaminatie (4 maanden) 3°) Lange termijn: Evacuatie radioactief afval (> 10 Bq/g) : (jaren)

PROGRAMMA Problematiek Wat is radioactiviteit? Globale aanpak van het FANC Regelgeving: KB en richtlijnen - opvolging Financiering Opleiding Risico’s voor personeel en site Verantwoordelijkheid van het management Voorbeeld uit de praktijk: Duferco

Voor alle informatie radioactivity@fanc.fgov.be Daan Van der Meersch 02/289 20 29 Daan.vandermeersch@fanc.fgov.be Katleen De Wilde 02/289 20 39 Katleen.dewilde@fanc.fgov.be

VRAGEN??