RECHTSVERGELIJKING Prof. M.E. Storme RECHTSVERGELIJKING Prof. M.E. Storme 2006

OVERZICHT VAN TRADITIES EN RECHTSSTELSELS Inleiding Inleiding Tradities van het christelijke Westen Tradities van het christelijke Westen Tradities van de joodse en islamwereld Tradities van de joodse en islamwereld Tradities van Indië Tradities van Indië Tradities van Oost-Azië Tradities van Oost-Azië

Westerse rechtstraditie Algemene historische inleiding Algemene historische inleiding Continentale (romaans-germaanse) Continentale (romaans-germaanse) Scandinavische Scandinavische Byzantijns-orthodoxe Byzantijns-orthodoxe Anglo-amerikaanse Anglo-amerikaanse Gemengde anglo-continentale Gemengde anglo-continentale

(Westen) Algemene inleiding Belangrijkste fazen Erfgoed van de oudheid Erfgoed van de oudheid Vroege Middeleeuwen Vroege Middeleeuwen Hoge/Late Middeleeuwen Hoge/Late Middeleeuwen Moderne Tijden Moderne Tijden 19e eeuw 19e eeuw Nieuwe breuklijn ca ? Nieuwe breuklijn ca ?

Erfgoed van de oudheid (1-2) Athene: polis / burgerschap naast familie / nomocratie - wetten van mensen / ethiek en persoon Athene: polis / burgerschap naast familie / nomocratie - wetten van mensen / ethiek en persoon Jeruzalem: ethiek en profeten / een zin van de geschiedenis (eschatologie) Jeruzalem: ethiek en profeten / een zin van de geschiedenis (eschatologie) Rome Rome Christendom Christendom

Erfgoed van de oudheid (3) Rome Res iudicata / litis contestatio Res iudicata / litis contestatio Recht = procedurele remedie Recht = procedurele remedie Formula-proces: praetor / iudex Formula-proces: praetor / iudex Rechtsbronnen: lex, ius honorarium (edictum), responsa = consilia Rechtsbronnen: lex, ius honorarium (edictum), responsa = consilia Laatromeins: keizerlijke decreta & rescripta, keizerlijke edicta Laatromeins: keizerlijke decreta & rescripta, keizerlijke edicta Corpus iuris van Iustinianus Corpus iuris van Iustinianus

Erfgoed oudheid (4) Christendom Belijdenisgeschriften (orthodoxie) Belijdenisgeschriften (orthodoxie) Ecclesia vivit lege romana Ecclesia vivit lege romana Scheiding kerk-staat: leer van de twee zwaarden Scheiding kerk-staat: leer van de twee zwaarden

Anthropologica van het Westen Westerse verwantschapsstructuren: Westerse verwantschapsstructuren: - Bilaterale verwantschap - Exogamie - Monogamie - Belang van het paar man/vrouw Begrip van « eer » Begrip van « eer » Individuele eigendom Individuele eigendom Niet-familiale loyaliteiten Niet-familiale loyaliteiten

Vroege Middeleeuwen Romeins volksrecht en germaans volksrecht - personaliteitsbeginsel Romeins volksrecht en germaans volksrecht - personaliteitsbeginsel Romeinse structuur leeft voor in de kerk Romeinse structuur leeft voor in de kerk - scheiding kerk-staat - bisdommen en abdijen Alle recht is privaatrecht Alle recht is privaatrecht - familiale verhoudingen - persoonlijke reciproke verhoudingen; feodaliteit Weinig formalisering weinig geschreven recht Weinig formalisering weinig geschreven recht

Hoge Middeleeuwen Grote toename van recht Grote toename van recht Ontwikkeling canoniek recht Ontwikkeling canoniek recht Ontwikkeling seculier geleerd recht Ontwikkeling seculier geleerd recht Ontwikkeling professionele rechtbanken Ontwikkeling professionele rechtbanken Handelsrecht, Gewoonterecht, Statuten Handelsrecht, Gewoonterecht, Statuten Grote charters (constitutionele documenten) Grote charters (constitutionele documenten)

Hoge Middeleeuwen (2) canoniek recht Bronnen (romeins, canones en decretalen, rechtspraak) Bronnen (romeins, canones en decretalen, rechtspraak) Gregoriaanse hervormingen Gregoriaanse hervormingen Bijbelglossen (Rashi); Glossatoren (zie verder) Bijbelglossen (Rashi); Glossatoren (zie verder) Systematisering: Decretum Gratiani Systematisering: Decretum Gratiani Romeins-canonieke procedure Romeins-canonieke procedure Verstrenging familierecht Verstrenging familierecht

Hoge Middeleeuwen (3) geleerd recht Uitgangspunt: de teksten van de oudheid Uitgangspunt: de teksten van de oudheid De glossatoren: De glossatoren: - Redenen - Methode De commentatoren of Consiliatoren De commentatoren of Consiliatoren - Redenen: rechtspraktijk - Methode: systematisering (scholastiek) > Mos italicus Receptie Receptie

Moderne tijden Reformatie en contrareformatie Reformatie en contrareformatie Staatsopvattingen (centrale monarchie; republiek en parlementaire oligarchie Staatsopvattingen (centrale monarchie; republiek en parlementaire oligarchie Staat krijgt monopolie op Staat krijgt monopolie op - Legitiem geweld - Wetgeving en uitleg van wetten Opkomst kapitalisme, natuurwetenschap, « Verlichting » (radicale en gematigde) Opkomst kapitalisme, natuurwetenschap, « Verlichting » (radicale en gematigde)

Moderne tijden 2: 19e eeuw Ontwikkelingen w.b. de overheid: Ontwikkelingen w.b. de overheid: - Opstellen van grondwetten - Legitimatie door verkiezingen; uitbreiding kiesrecht - Trias politica Verhouding staat-maatschappij: klassieke driedeling (burgerlijk evenwicht): Verhouding staat-maatschappij: klassieke driedeling (burgerlijk evenwicht): - Staat: monopolie wetgeving én rechtspraak - Markt: vrijheid van handel en nijverheid - Civil society: fundamentele vrijheden van drukpers, godsdienst, vereniging Radicale tendensen (1792, 1917) Radicale tendensen (1792, 1917)

Continentale subtraditie Moderne tijden wetgeving & rechtspraak Moderne tijden wetgeving & rechtspraak Modenre tijden: rechtsleer en maatschappij Modenre tijden: rechtsleer en maatschappij - Humanisme - Usus modernus - Van laatscholastiek naar nieuw natuurrecht - Mercantilisme en kapitalisme - Verlicht despotisme

Continentale subtraditie 19e en 20e eeuw - het kader 19e en 20e eeuw - het kader - Constitutionalisme: trias politica - Verhouding wetgever-rechter - Verhouding wetgever-uitvoerende macht - Verhouding Staat-Markt-Civil Society

Continentale subtraditie 19e eeuw - de methode en inhoud 19e eeuw - de methode en inhoud - Rechtswissenschaft & Begriffsjurisprudenz - Codificatie als vervanging van het recht - De continentale rechter - Recht als systeem

Continentale subtraditie 20e eeuw - methode 20e eeuw - methode - welk wetenschapsmodel ? - gewijzigde rol van de rechter 20e eeuw - maatschappelijk kader 20e eeuw - maatschappelijk kader - algemeen stemrecht - totalitarisme en sociaal-democratie - juridisering - strijd om het laatste woord (toetsing van wetten; mensenrechten)

Frankrijk Politieke geschiedenis Politieke geschiedenis Geschiedenis privaatrecht Geschiedenis privaatrecht Politieke instellingen Politieke instellingen Gerecht Gerecht Grondwettelijke waarden Grondwettelijke waarden Rechtsbronnen Rechtsbronnen Privaatrecht Privaatrecht - Familierecht - Recht en civil society

Frankrijk - politieke geschiedenis Politieke geschiedenis (1) Politieke geschiedenis (1) - groei van de monarchie - absolute monarchie / verlichting - 1e revolutie (1789): Assemblée nationale; Déclaration des droits de l’homme; gelijkheid voor de wet; loi organisation judiciaire; constitution civile du clergé: afschaffing gildewezen - 2e revolutie (1792): République une et indivisible; la Terreur; inrichting burgerlijke stand en atheïsme; echtscheiding; metriek stelsel en republikeinse kalender; dienstplicht; staatsonderwijs - Convention / Directoire - Consulat / 1e Keizerrijk

Frankrijk - politieke geschiedenis Politieke geschiedenis (2) Politieke geschiedenis (2) - Restauratie (1815) - Constitutionele monarchie (1830) - 2e republiek / 2e keizerrijk - 3e republiek: parlementair; radicaal-liberaal- antiklerikaal - 4e republiek (1945) - 5e republiek (1958)

Frankrijk - geschiedenis privaatr. Middeleeuwen Middeleeuwen - Gerechtelijke instellingen: lokaal/koninklijk - Rechtsbronnen: canoniek, romeins (beperkt), costumen, koninklijke wetgeving - Eerste optekening costumen Moderne tijden Moderne tijden - Homologatie costumen - Rechtspraktijk en doctrine - Koninklijke Ordonnanties Republiek: gerechtelijke hervorming Republiek: gerechtelijke hervorming Codificatie Codificatie Doctrine na de Code Doctrine na de Code