Esther Heijkoop Diëtist MCA Voeding en Alcohol Esther Heijkoop Diëtist MCA Goedemiddag, Als eerste wil ik de organisatie bedanken voor de uitnodiging om hier te mogen spreken. Mijn naam is Esther Heijkoop en werk ik het MCA op de afdelingen oncologie en radiotherapie en heb een aantal jaar geleden ook op de afdeling interne en geriatrie gewerkt. Ik wilde graag meewerken aan deze presentatie omdat het acoholabuse op alle afdelingen voorkomt. Tevens ben ik hoofdbestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Diëtisten.

Agenda Inleiding Casus Theorie Vragen? Ik wil mijn presentatie beginnen met een kleine inleiding over alcohol en dan aan de hand van een casus mijn ervaring van voeding en alcohol illustreren. Tenslotte nog wat theorie over alcoholabusus en refeeding. Aan het eind van mijn presentatie is er nog gelegenheid tot het stellen van vragen.

Alcohol als voedingsstof Vroeger van levensbelang Nu als genotsmiddel In West-Europese landen is alcoholgebruik algemeen verspreid en sociaal geïntegreerd. Het maakt al eeuwenlang deel uit van ons voedsel pakket. De functie van alcohol is veranderd; Vroeger: Bij gebrek aan schoon water waren alcoholische dranken van levensbelang. Nu: maar nu heeft het nuttige van alcoholische dranken vooral een sociale functie en maakt alcohol voor een groot gedeelte van de Nederlandse bevolking deel uit van een normaal voedingspatroon.

Het dronkenpaar van Jan Steen 1665 Vroeger werd het alcohol gebruik zo weergeven

Malle Babbe van Frans Hals Of zo……

En tegenwoordig hebben we fotografie en dan krijg je deze mooie reclameplaatjes.

Casus Dhr V.

Casus dhr V. (1) Verleden met nicotine- en alcoholabuse Tonsilcarcinoom Chemo- en Radiotherapie PEG sonde Ik wil graag een casus in de presentatie gebruiken om de rol van alcohol in een ziektebeeld weer te geven. Het betreft dhr V, een 59 jarige man, met een inoperabeltonsilcarcinoom, deze is wel curatief te behandelen met een chemoradiatiebehandeling. Dhr krijgt 35x bestraling en 7x chemokuur op de dagbehandeling. Dhr krijgt preventief een PEG sonde op 28 aug. 2008. Dhr heeft een verleden van nicotine- en acoholabuse.

Casus dhr V. (2) Behandeling wordt goed doorstaan Behandeling slaat aan Gewichtsverloop is stabiel.

Casus dhr V. (3) Alcoholinname tijdens behandeling echt een probleem. Wanneer weer de verantwoording terug geven? Het lukt dhr niet om tijdens de behandeling helemaal te stoppen met drinken. Alleen toen de bijwerkingen op zijn ergst waren kon dhr niet drinken. Wrs ook niet via de PEG ingespoten. Het alcoholgebruik voor dhr was gewenning, alleen lukte het niet om dhr volledig te laten stoppen waardoor het de genezing in de weg staat.

Casus dhr Z. Heeft een slokdarmcarcinoom PEG sonde Behandeling gaat goed Ballon van katheter steeds kapot  sterkte drank door de PEG!

Alcohol Consumptie Alcohol is een genotsmiddel en wordt geconsumeerd in de vorm van alcoholische dranken die voornamelijk energie leveren en slechts weinig andere voedingsstoffen. 1 pilsje (200ml) = 85 kcal 1 zwaar biertje (>7%) = 120 1 snee bruinbrood: 75 kcal, vezels en vitamines Alcohol levert zelf ook calorieën: 7 kcal per gram. Iedere vse alcoholische drank bevat 10 gram alcohol: hoe sterker de drank hoe kleiner het glas.

Hoeveel glazen? Lichte drinkers Matige drinkers Excessiever drinkers Er zijn 3 termen om alcoholgebruikers te omschrijven: Lichte: Matige: < 2 glazen per dag voor vrouwen; < 3 glazen per dag voor mannen Excessieve drinkers: > 5 glazen per dag voor vrouwen en > 8 glazen per dag voor mannen Het merendeel van de van de Nederlandse bevolking zijn matige drinkers. Waarom verschil tussen mannen en vrouwen? Behalve de hoeveelheid geconsumeerde alcohol per dag is ook het drinkpatroon van belang: het drinken van 15 glazen op een avond heeft hele andere gevolgen dan het drinken van dezelfde hoeveelheid verspreid over 1 week. Uit gezondheidsoverweging is duidelijk dat het laats genoemde drinkpatroon de voorkeur geniet.

Alcohol en Ondervoeding Primaire ondervoeding Secundaire ondervoeding Ondervoeding komt regelmatig voor bij alcoholisten. De ondervoeding is ernstiger als er sprake is van een alcoholgerelateerde aandoening en verlies van eetlust. Er zijn twee soorten ondervoeding te omschrijven bij de personen die overmatig alcohol gebruiken: Primaire ondervoeding: Deze wordt vaak gevonden bij alcoholisten met een aan alcoholgerelateerde ziekte of een laag maatschappelijke status. De koolhydraten en eiwitten worden vervangen door alcohol en als er sprake is van verlies van eetlust. Er ontstaat een tekort aan energie (kcal) maar ook aan vitamines en mineralen. Vooral foliumzuur en vitamine E. Secundaire ondervoeding kan ontstaan als gevolg van een verstoorde vertering en absorptie van voedsel, een hogere behoefte aan voedingsstoffen of stoornissen in metabolisme en opslag. Ondervoeding komt veel voor bij overmatig alcoholgebruik. Omdat niet de alcohol als zodanig, maar de leef- en eetgewoontes van alcoholici leiden tot ondervoeding. De somatische gevolgen hebben jullie vanmorgen al van dokter Jansen gehoord. Maar de secundaire ondervoeding is daar zeker een gevolgd op. Over het algemeen zijn de alcoholisten niet te dun, eerder wat dikker. Daarom zou je ze niet het stempel van ondervoed willen geven, maar door de inadequate inname van voeding en het vervangen van voeding door alcohol maakt dat hun voeding niet volwaardig is aan vitamines en mineralen.

Hans Baluschek Portrait einer Säuferin

Wat is refeeding syndroom? Verzameling van metabole stoornissen Electrolyten stoornis Glucose-intolerantie Overvulling Bij hervoeden van ernstig ondervoede patiënten

Gevolgen ondervoeding Bij ondervoeding zal het lichaam de electrolyten in het bloed op een normaal niveau proberen te houden Er vindt een verschuiving plaats vanuit cel naar plasma Tevens worden de voorraden in het lichaam gebruikt (bijv. uit bot en spier; hoe langer ondervoeding bestaat hoe kleiner de voorraden)

Gevolgen hervoeden Door toediening van glucose wordt de insuline-afgifte gestimuleerd Onder invloed van insuline gaan glucose en ook fosfaat, magnesium, kalium cel inwaarts Gevolg = depletie plasmawaarden Vochtretentie door de nier  overvulling Interne herverdeling is de belangrijkste oorzaak van een laag fosfaat. Langdurige malnutritie lijdt tot celverlies, hierbij komt o.a. P vrij. Ook door reabsorptie van P blijft plasma niveau op peil. Verlies van celmassa zorgt voor verlies van K en Mg (komt intracellulair in hoge conc. voor). Bij ananbole situatie worden veel nieuwe cellen gevormd waarvoor veel Mg en K nodig is, dit wordt onttrokken aan de bloedbaan.

Aanbevelingen Refeeding Wees alert op het bestaan van dit syndroom en herken risicogroepen Schakel een diëtist in bij opvoeren van de calorische intake Evalueer regelmatig het lichaamsgewicht i.v.m. overvulling Vul geleidelijk het volume aan, monitor polsfrequentie, vochtbalans Ik heb alleen de aanbevelingen voor de verpleegkundige eruit gehaald. Het monitoren van bloedwaardes en corrigeren van serumwaardes is voor de artsen.

Alcohol en Refeeding Lage vitamine B status Glucose infuus op EHBO Kans op refeeding  suppletie thiamine noodzakelijk

Alcohol en de Voedingstoestand Vitamines Energie-inname Het is al een paar keer genoemd, maar de vitaminestatus van alcoholisten kan er beroerd voor staan door eenzijdig eetpatroon. De B vitamines behoren allen tot dezelfde familie, hebben echter ieder bepaalde eigenschappen. Samen zorgen ze voor de stofwisseling, het zenuwstelsel en het gedrag van de mens. De vitamines uit het B complex werken het beste als de hele familie bij elkaar is. Het zijn echte "samenwerkers". Als ze er alleen voor staan komt er niet veel van terecht, ze hebben hun broers en zussen écht nodig om de processen in het lichaam harmonisch te laten verlopen.  Veelal worden voedingsmiddelen zoals brood en avondeten vervangen door bijvoorbeeld bier. De b-vitamines worden veelal genoemd, maar wat doen ze eigenlijk en vooral: waar zitten ze in? B1   Vitamine B1 wordt ook wel het "moreel" vitamine genoemd, dit door zijn invloed op de geestesgesteldheid en het zenuwstelsel in het algemeen. Vitamine B1 zorgt voor een gevoel van zelfvertrouwen, een gevoel van: ik mag er zijn. Het zorgt voor een zekere geestelijke veerkracht en  flexibiliteit. Het is ook een vitamine wat erg vluchtig is en makkelijk wordt afgebroken. Het gebruik van alcohol, drugs, koffie, nicotine en suiker vraagt om extra hoeveelheden B1. Diezelfde producten zorgen ook voor een vervlakking, een inzakken, een gevoel van "wat doet het er allemaal nog toe" en, het gebruik is voor sommige mensen vaak moeilijk in de hand te houden. Begrijpelijk dat het lichaam om in ieder geval nog iets van het zelfvertrouwen, iets van het moreel overeind te houden extra vitamine B1 inzet. Maar, dan moet het er wel zijn. Een tekort aan vitamine B1 werkt in op het gedrag en veroorzaakt een bepaalde sociale onaangepastheid. Daarnaast remt een tekort niet alleen de lichamelijke maar ook de geestelijke groei. B6 of Pyridoxine zorgt samen met vitamine B11 en B12 voor de opname van ijzer door het lichaam en het is betrokken bij de vorming van rode bloedcellen. Deze drie vitaminen zorgen ook voor een goede werking van het zenuwstelsel en zijn betrokken bij het aminozuurmetabolisme. FoliumzuurVitamine B11 stimuleert de vorming van maagzuur en is belangrijk voor een goede leverwerking. Foliumzuur is betrokken bij de stofwisseling van eiwitten en vetten, het is noodzakelijk bij de vorming van rode bloedlichaampjes en het helpt de hersenstofwisseling. Verder is foliumzuur nodig voor de stofwisseling van DNA en RNA. Vitamine B11 is ook onmisbaar bij celdelingprocessen van het lichaam het wordt vrouwen die zwanger zijn of willen worden aangeraden extra foliumzuur te gebruiken Vitamine E Het heeft een preventieve werking op veroudering en welvaartsziekten. Het is even als vitamine C een sterke antioxidant (het maakt vrije radicalen onschadelijk). Vitamines: Deficienties aan B-vitamines komen veel voor bij alcoholisten. Van de alcoholici heeft 30-80% een verlaagde thiaminespiegel

Rol van de diëtist Voedingsanamnese Bijvoeden Alcoholisme Zoals al eerder aangegeven komt ondervoeding veel voor bij alcoholisten. Omdat niet de alcohol alleen, maar ook de leef- en eetgewoonten van de alcoholist leiden tot ondervoeding, moet de diëtist zich in de ondersteunende behandeling op beide aspecten richten. Een volledige vaststelling van het alcoholgebruik en de voedingstoestand zijn daarbij belangrijk. Doormiddel van goede gesprekstechnieken is het mogelijk om iemand beter te laten eten. Maar de wil van de patiënt is daarbij wel doorslaggevend. Hij moet wel geholpen willen worden.

Rol van de verpleegkundige Signaleren MDO aanpak Advies voeding Bij het opname gesprek is het belangrijk goed navraag te doen naar het drankgebruik, maar ook naar de eetgewoontes. Wordt er nog een normaal eetpatroon nageleefd of worden maaltijden vervangen door alcoholische dranken. Ivm ondervoeding en kans op refeeding is het belangrijk dat er thiamine gesuppleerd wordt als iemand een glucose-infuus krijgt. (7 dagen 100 mg B1)

V R A G E N

Bedankt voor de aandacht.