Dinsdagavond 16 november ’10 André Koopal / Ranko Veuger Kruiwerken Dinsdagavond 16 november ’10 André Koopal / Ranko Veuger

Lesprogramma Les Datum 1e deel avond 2e deel avond Onderwerp Door Blok 1 1 07/09/‘10 Molentypen, historische ontwikkeling Koopal Achtkant, zeskant, stelling Veuger 2 21/09/‘10 Roeden, wiekenkruis, zeilen Berkovits Wieksystemen, verbeteringen Kluis 3 05/10/‘10 Standerdmolen Schooten Korenmolen, maalstenen Kleverlaan 4 19/10/’10 Kap, bovenas, staartconstructie Vang, pal, kneppel/trekvang 5 02/11/’10 Wipmolen, spinnenkop Poldermolen, vijzel, scheprad 6 16/11/’10 Kruiwerken, kruisystemen Veenstra Oliemolen 7 30/11/’10 Paltrok & Houtzaagmolens Overige industriemolens Braay Blok 2 8 11/01/’11 Assen, spillen. wielen & onderhoud Veiligheidsdenken, Arbozorg 9 25/01/’11 Weer Vd Kemp 10 08/02/’11 11 22/02/’11 12 08/03/’11 13 22/03/’11 Casussen & opdrachten Braay e.a. Bespreken casussen

Kruiwerken – exameneis 24 Kan werken met het kruiwerk: Smering controleren Smeren Kruien Kent van het kruiwerk: De werking Het onderhoud De bediening

Kruiwerken – exameneis 24 Weet waarom onnodig zwaar kruien zoveel mogelijk moet worden vermeden

Kruiwerken – exameneis 25 Kan storingen in het kruiwerk signaleren en eventueel verhelpen Kent mogelijke oorzaken van zwaar kruien bij verschillende molentypes en kruisystemen Weet waarom onnodig zwaar kruien zoveel mogelijk moet worden voorkomen

Kruiwerken - algemeen Waarom: molen op de wind zetten Waar: boven-midden-onder Waar: binnen of buiten Hoe: schuiven of rollen

Kruiwerken - indeling Schuifkruiwerken Rolkruiwerken Zetelkruiers Neutenkruiwerk Voeghoutenkruiwerk Rolkruiwerken Houten of ijzeren rollen Engels kruiwerk

Kruiwerken - zetelkruiers Standerdmolen Wipmolen Bovenkruierkap met zetel (België) Paltrok

Zetelkruier - standerd

Zetelkruier - standerdmolen

Zetelkruier - wipmolen

Zetelkruier - wipmolen

Paltrokmolenkruiwerk

Kruiwerken – typen bovenkruier Voeghoutenkruiwerk Neutenkruiwerk Rollenkruiwerk Engelskruiwerk

Voeghoutenkruiwerk

Voeghoutenkruiwerken Geen overring Geen kuip Voeghouten gekeept over kruiring Klossen onder voeghouten tegen overkruien (kan uit 1 stuk) Kruivloer moet zuiver rond zijn en wordt kruiring genoemd Smeren: bovenkant/binnenkant kruiring

Neutenkruiwerk

Neutenkruiwerk In de kruivloer neuten waarover de overring glijdt Kuip voorkomt overkruien, om daar licht langs te kruien, kuipneuten Kunnen ook in de overring, hoeven dan alleen van linksvoor tot rechtsvoor Er zijn ook rollen in de kuip toegepast Smeren: onderkant overing, en buitenkant overring (bij kuipneuten) of kuip (bij overringneuten)

Neutenkruiwerk Smeren: Paardenvet Reuzel Frituurvet Groene zeep

Neutenkruiwerk Diverse neutvormen

Neutenkruiwerk Nieuwe kuip Nieuwe neuten

Rollenkruiwerk

Rollenkruiwerk Rollen van hout of ijzer Houten rol van iepenhout Gietijzeren rol kan massief Meestal met een soort spaken Rollen zitten in rollenwagen van hout Binnenrolring, buitenrolring Verbonden door dammen Stukken verbonden met ijzeren strips

Rollenkruiwerk Rollen op een asje, asje geborgd tegen draaien Rol conisch, verlengde loopvlakken komen samen in het midden van de molen Kruivloer en overring dus ook Kan eventueel tonvormig Smeren: asjes, buitenkant overring/rollenwagen

Rol en rollenkruiwerk IJzeren asjes uitnemen om te smeren

Rollenkruiwerk

Rollenkruiwerk

Rollenkruiwerk

Rollendraaibank

Problemen met rollen Hartscheuren Ringscheuren

Rollenkruiwerk IJzeren platen Rollensluis

Rollensluis Rollensluis om gebroken rol te verwijderen Vaak in kruivloer, uitneembaar stuk om vloer vlak te houden Kan in overring, dan altijd bij pen. Waarom? Rol zal meestal breken bij hals. Waarom? Gebroken rol altijd meteen brokken verwijderen, groot stuk eventueel borgen met spijker of verder weghakken. Maar vloer schoonhouden 2x zoveel kruien als afstand rol/sluis

Problemen met rollen Samengestelde rollen

Problemen met rollen Ook gietijzer kan breken Maar wat mist?

Rollenkruiwerk Gietijzeren rollen

Rolvloer Rollenkruiwerk Kardoes

Rolvloer Rollenkruiwerk Oplossing met kruizen

Engels kruiwerk

Engels kruiwerk Rol met flenzen Klein, dus conisch niet nodig Flenzen voorkomen overkruien Kuip kan licht, wel nodig voor afdichten Smeren: niet (heel misschien asjes)

Engels kruiwerk

Vragen? Vragen tot nog toe? Welk kruiwerk is het oudst? Torenmolen? Schuifkruiwerken kunnen op kleinere molens Zijn goedkoper

Buitenkruier

Staart

Kruiwagen

Binnenkruier

Binnenkruier – kruirad

Binnenkruier – kruirad

Binnenkruier – kruireep

Binnenkruier - kruireep Enkelschijfsblok Natuurtouw Pal

Binnenkruier – bezetketting Doodketting

Binnenkruier - torenmolen

Kruiwerken Vragen ??

Les kruiwerk - Colofon Voor het samenstellen is gebruik gemaakt van: Tekeningen van J.G. Wiessner Tekening Sipman Foto’s van Kees Vanger Foto’s Jos van Schooten (paltrok)