Circulair wereldbeeld voor een circulaire economie Klaas van Egmond

‘No one saw this coming’ Milieu Sociaal- Cultureel Financieel – Economisch Waardepatronen Complexiteit ‘No one saw this coming’

Collapse

lineair wereldbevolking miljard Kunstmest N productie CO2 7 6 wereldbevolking 5 miljard 4 Kunstmest N productie 3 CO2 Mauna Loa obs 2 1 1700 1800 1900 2000 2100 lineair C-mobilisering N-mobilisering

Maatschappelijke doelen middelen Economisch systeem Financieel system Im-material ‘Mind’ Non - Rivalrous Collective Non-Exclusive ‘Matter’ Materialistic Rivalrous Individual Exclusive Projection Incorporation Private goods Common Pool Resources Club goods exclusive Public Intellectual ownership Physical Shareholder Economy Im-material ‘Mind’ Non - Rivalrous Collective Non-Exclusive ‘Matter’ Materialistic Rivalrous Individual Exclusive Projection Incorporation Private goods Common Pool Resources Club goods exclusive Public Intellectual ownership Physical Shareholder Economy Economisch systeem In 1987 antwoord van de politiek op de (wetenschappelijke) rapportage van Meadows in de vorm van het Brundtland –rapport. Ook dat was poging tot ‘bezielende samenhang’. Hoe de behoeften van toekomstige generaties te kennen. Wat moet er eigenlijk worden ontwikkeld bij ‘duurzame ontwikkeling’. Wat is de moeite waard en wat is van waarde, ook voor toekomstige generaties ? Is daar overeenstemming over te krijgen ? Waardeorientaties van mensen en wereldbeelden; dat zijn opvattingen over wat van waarde is en hoe de wereld in elkaar zit ? Drie manieren om na te gaan welke (gemeenschappelijke) wereldbeelden er op na worden gehouden: Maatschappelijke enquetes naar waardeorientaties (Nederland en Europa); mensen (‘op straat’) bevraagd. Filosofische inzichten van de afgelopen millennia; waar zijn die op uitgekomen ? De loop der geschiedenis; kan daar wat van geleerd worden wat betreft die wereldbeelden en is er verband tussen die wereldbeelden en het steeds weer uit de hand lopen van de maatschappelijke ontwikkeling in de vorm van catastrofes, d.w.z. ‘duurzaamheidsproblemen’. Financieel system middelen

Waarden Ruimdenkers Idealistisch Geven religieus zekerheid sociaal big world progressive masculin Caring Conservatives Cosmopolitans Hedonists Balanced Luxury Seekers Business like Engaged the other feminine religeous security non-social Self thinking doing conservative wordly Risic-taking Small world Idealistic Giving Materialistic Taking Uniformity the Other Diversity Pluriformity I Waarden Idealistisch Geven religieus zekerheid sociaal Zorgzamen ‘vrouwelijk’ de Ander behoudend denken Geëngageerden Behoudenden Uniformiteit De Ander Diversiteit Pluriformiteit Ik Evenwichtigen grote wereld Ruimdenkers kleine wereld vooruitstrevend Genieters Maatschappelijke enquetes; interviews onder Nederlanders 8 categorieën / soorten mensen met bijbehorende eigenschappen / waardevoorkeuren en – orientaties. Tegenstellingen als de potentiaal die psychische energie geeft (Jung). Belangrijke tegenstellingen: mannelijk versus vrouwelijk; wezenlijk andere orientaties (waarschijnlijk belangrijker dan het zoeken naar de fysieke verschillen tussen mannelijke en vrouwelijk hersenen.) Statistisch blijken de belangrijkste tegenstellingen Kleine wereld – Grote wereld en Geven versus Nemen / Religieus versus Werelds Doorvertaald in Uniformiteit/ de Ander en Diversiteit / Ik doen Zakelijken ‘hard mannelijk’ Zelf Luxe zoekers niet-sociaal Risico-nemend werelds Materialistisch Nemen

Waarden : Maatschappelijke enquêtes Filosofie Loop der geschiedenis Westerse Cultuur 7

Waarden oriëntatie Idealistisch Geestelijk Uniformiteit De Ander Collectief Diversiteit Pluriformiteit Ik Waarden oriëntatie Dat staande houden valt niet mee Steeds weer verliest de mens zijn evenwicht, of beter gezegd (Jung), hij is zich zo onbewust van zichzelf dat hij zich vastklampt aan (zijn identiteit zoekt in) alles wat houvast geeft, d.w.z. aan de periferie. Dat leidt er toe dat hij zijn identiteit eenzijdig zoekt in overdreven, karikaturale vormen van:: 1 het eigen ego 2 het collectief 3 het materiele (we zijn ons brein, ik ben mijn auto) 4 het eenzijdig religieuze, spirituele, d.w.z. New Age en fundamentalistische religies Materialistisch

Kapitaal Idealistisch Geestelijk Kerk Staat Uniformiteit Diversiteit Absoluut Idealisme Subjectief Idealisme Uniformiteit Collectief Globalisering Diversiteit Individueel Regionalisering Modernisme Post Modernisme Het laatste rechts-onder kwadrant, dat is het huidige wereldbeeld, is dat van Fukuyama’s ‘Laatste mens’ die zich alleen nog druk maakt om zijn eigen materiele welbevinden; hedonisme, decadentie, fragmentatie. Uiteindelijk blijkt dat de mens, dan wel de maatschappelijke ontwikkeling achtereenvolgens is gegijzeld door de Kerk, de Staat, de Wetenschap, de Financiele wereld en tenslotte door zijn eigen Ego. Geheel in lijn daarmee werden in het centrum van de steden eerst Kerken gebouwd, toen Regeringsgebouwen, daarna de Academia (die vaak letterlijk en figuurlijk de Kerk overnam), en tenslotte Banken. Van deze laatste fase schreef W.B. Yeates dat ‘de dingen uit elkaar vallen (fragmenteren) en het midden geen stand kan houden”. Blijkbaar zijn middelpuntvliedende krachten aan het werk. Boodschap is steeds: ‘de boel bij elkaar houden’; middelpuntvliedende krachten zijn ‘slecht’, middelpuntzoekende krachten zijn ‘goed’; daarmee ethisch referentiekader “Empathie, ‘liefde’ als verbinding met het tegenovergestelde, mededogen” Parsifal Wagner: ‘durch Mitleid wissen’ Wetenschap Technologie Kapitaal Materialistisch Werelds

Menselijke waardigheid Ethiek Middelpunt-vliedende krachten Middelpunt-zoekende krachten Vrijheid Menselijke waardigheid Middelpuntvliedende Krachten o.a: ‘Angst voor vrijheid’ Identiteit

W.B.Yeats (1865-1939) The Second Coming  Turning and turning in the widening gyre The falcon cannot hear the falconer; Things fall apart; the centre cannot hold;

W.B.Yeats (1865-1939) The Second Coming  Mere anarchy is loosed upon the world, The blood-dimmed tide is loosed, and everywhere The ceremony of innocence is drowned; The best lack all conviction, while the worst  Are full of passionate intensity.

Institutionele Religie Spiritualiteit Kunst Cultuur Rationeel Idealistisch Geestelijk Im-materieel Institutionele Religie Spiritualiteit Kunst Cultuur Uniformiteit Collectief De Ander Diversiteit Individueel Ik Rationeel Hedonistisch Dat levert dan een eerste, altijd voorlopige versie van het Mensbeeld op. De menselijke waardeorientaties bewegen zich blijkbaar in het spanningsveld tussen een materiele en een ‘geestelijke’ pool (kwaliteit),’ en tussen afgescheiden individu en het collectief van ‘de anderen’. De mens moet zich blijkbaar staande weten te houden tussen die basale krachten , tussen hemel en aarde en tussen zijn eigen ego en de anderen. Zakelijk Zintuiglijk Materialistisch

Idealistisch Im-materieel Uniformiteit Collectief Globalisering Diversiteit Individueel Regionalisering We hebben dat altijd al geweten. Het hier beschreven mens- en wereldbeeld is van alle tijden en komt o.a. terug in - bijna alle religies waaronder ook zeer uitgesproken het Christendom; Keltisch kruis; zowel Mattheus als Marcus: het eerste en het tweede gebod ‘daaraan gelijk’); (Matthew 22 and Marc 12): ‘You shall love the Lord your God with all your heart and with all your soul and with all your mind. This is the great and first commandment. And a second is like it: You shall love your neighbor as yourself’ daaraan voorafgaande mythologie (zie hier meer recent Koning Arthur), Tolkien; Midden-Aarde meer recent in het werk van Mozart (Zauberflöte) en Wagner (Der Ring des Nibelungen) en Shakespeare (zie hier Prospero in The Tempest) Al deze boodschappers willen ons hetzelfde leren en we zouden langzamerhand die les ter harte moeten nemen, alleen al vanuit evolutionair opzicht en vanuit weloverwogen eigenbelang, want: de wal keert weliswaar steeds weer het schip, maar het schip wordt steeds groter en het aantal opvarenden eveneens. Materialistisch

Im-materieel Idealistisch Institutionele Spiritualiteit religie Kunst Cultuur Werk Individueel Ego-centrisch Kleine wereld Collectief Grote wereld Natuur Werk Consumentisme Werkgelegenheid Veiligheid Materialistisch 17

Materialistisch Werelds Idealistisch Geestelijk Transition towns Kerk Absoluut Idealisme Subjectief Idealisme Staat Uniformiteit Collectief Globalisering Diversiteit Individueel Regionalisering Modernisme Post Modernisme Het laatste rechts-onder kwadrant, dat is het huidige wereldbeeld, is dat van Fukuyama’s ‘Laatste mens’ die zich alleen nog druk maakt om zijn eigen materiele welbevinden; hedonisme, decadentie, fragmentatie. Uiteindelijk blijkt dat de mens, dan wel de maatschappelijke ontwikkeling achtereenvolgens is gegijzeld door de Kerk, de Staat, de Wetenschap, de Financiele wereld en tenslotte door zijn eigen Ego. Geheel in lijn daarmee werden in het centrum van de steden eerst Kerken gebouwd, toen Regeringsgebouwen, daarna de Academia (die vaak letterlijk en figuurlijk de Kerk overnam), en tenslotte Banken. Van deze laatste fase schreef W.B. Yeates dat ‘de dingen uit elkaar vallen (fragmenteren) en het midden geen stand kan houden”. Blijkbaar zijn middelpuntvliedende krachten aan het werk. Boodschap is steeds: ‘de boel bij elkaar houden’; middelpuntvliedende krachten zijn ‘slecht’, middelpuntzoekende krachten zijn ‘goed’; daarmee ethisch referentiekader “Empathie, ‘liefde’ als verbinding met het tegenovergestelde, mededogen” Parsifal Wagner: ‘durch Mitleid wissen’ Wetenschap Kapitaal Technologie Materialistisch Werelds

Im-materieel Stromingsenergie (Flows) Centraal Economische - efficientie Decentraal Locaal Zelfvoorziening ‘resilience’ Materieel Voorraad-energie Fossiel (Stocks)

Kapitaal Cultuur Natuur Immaterieel ‘Geestelijk’ Publieke goederen Immateriële Private goederen Geestelijke arbeid Collectief Publiek Individueel Privaat Common Pool Resources Materiële Private goederen Fysieke arbeid Natuur Materialistisch Fysiek 21

Economie Intellectueel eigendom, Fysiek eigendom Aandeelhouder Im-materieel ‘Mind’ Niet rivaliserend Intellectueel eigendom, Economie Projectie Publieke goederen ‘Club goods’ exclusief Collectief Niet-Exclusief Individueel Exclusief Common Pool Resources Private goederen Aandeelhouder Incorporatie Fysiek eigendom ‘Matter’ Materialistisch Rivaliserend 25

Geestelijk Im-materieel Idealistisch Materialistisch Matter ‘Eigenheid’ Individueel Diversiteit Collectief Uniformiteit Materialistisch Matter 26

Irving Fisher, 1935, American economist Chicago plan

Complexiteit Idealistisch Geestelijk Kerk Staat Uniformiteit Absoluut Idealisme Subjectief Idealisme Staat Uniformiteit Collectief Globalisering Diversiteit Individueel Regionalisering Modernisme Post Modernisme Het laatste rechts-onder kwadrant, dat is het huidige wereldbeeld, is dat van Fukuyama’s ‘Laatste mens’ die zich alleen nog druk maakt om zijn eigen materiele welbevinden; hedonisme, decadentie, fragmentatie. Uiteindelijk blijkt dat de mens, dan wel de maatschappelijke ontwikkeling achtereenvolgens is gegijzeld door de Kerk, de Staat, de Wetenschap, de Financiele wereld en tenslotte door zijn eigen Ego. Geheel in lijn daarmee werden in het centrum van de steden eerst Kerken gebouwd, toen Regeringsgebouwen, daarna de Academia (die vaak letterlijk en figuurlijk de Kerk overnam), en tenslotte Banken. Van deze laatste fase schreef W.B. Yeates dat ‘de dingen uit elkaar vallen (fragmenteren) en het midden geen stand kan houden”. Blijkbaar zijn middelpuntvliedende krachten aan het werk. Boodschap is steeds: ‘de boel bij elkaar houden’; middelpuntvliedende krachten zijn ‘slecht’, middelpuntzoekende krachten zijn ‘goed’; daarmee ethisch referentiekader “Empathie, ‘liefde’ als verbinding met het tegenovergestelde, mededogen” Parsifal Wagner: ‘durch Mitleid wissen’ Wetenschap Complexiteit Kapitaal Technologie Materialistisch Werelds

Complexiteit Probleem-oplossend vermogen Energie Diversiteit Differentiatie Complexiteit Uniformiteit

www.klaasvanegmond.nl

Geestelijk Im-materieel Idealistisch Materialistisch Matter ‘Eigenheid’ Individueel Diversiteit Collectief Uniformiteit Materialistisch Matter 33

Oost Europese toestanden Idealistisch Immaterieel Kerk Locale gerichtheid Organische groei Planning Grand design Transition Towns Staat Absoluut idealisme Subjectief idealisme Diversiteit Kleine schaal De-centralisatie Uniformiteit Grote schaal Centralisatie Post- Modernisme Modernisme Wetenschap (positivistisch) Locale gerichtheid Opportunisme Verrommeling Technocratisch Utilitarisme Optimalisatie Kapitaal Technologie Materialistisch Oost Europese toestanden We kunnen het niet meer 34