Vrijwilligerswerk 2011: 5 uitdagingen Evelien Tonkens Universiteit van Amsterdam www.actiefburgerschap.nl

5 uitdagingen: 5 uitdagingen mbt: Instrumentalisering vrijwilligerswerk Overvragen vrijwilligers Eigene van vrijwilligerswerk Altruïstisch overschot kunst van ondersteuning

Trends en feiten vrijwilligerswerk: 35 % a 45 % van de Nederlanders is actief als vrijwilliger; (45%: overrapportage?) 35% is zelfde als in 1970, maar dalend sinds 1989. Gemiddeld 4,5 uur. Aantal uren sinds jaren zeventig stabiel. Meest in sportverenigingen, kerken, en politieke partijen. Weinig in zorg en welzijn: daar is tekort aan vrijwilligers Aanleiding : 64% doordat iemand ze vraagt; niet vriend of familielid maar bekende of collega. Vrijwilligerswerk preventie tegen misdaad: wie als jongere vrijwilligerswerk doet, wordt niet crimineel. Onderzoek vindt steevast geen overlap tussen vrijwilligers en criminelen. Vrijwilligers zijn empathischer, emotioneel stabieler, meer extravert en staan meer open voor nieuwe ervaringen

Achtergronden vrijwilligers: Kans is groter dat je vrijwilliger bent als je Betaald werk hebt Vrijwilligerswerk uit je jeugd kent: ouders vrijwilliger, als kind vrijwilliger Lid bent van veel organisaties Alleenstaand bent (2e: thuiswonende kinderen hebben) Gelovig bent In de publieke sector werkt

1e uitdaging: tegen instrumentalisering vrijwilligers Overheid trekt zich terug, vrijwilligers nemen het wel over? Vrijwilligers:geen marionetten van overheidsbeleid Eigen motieven, eigen overtuiging Willen met vrijwilligerswerk iets anders dan met andere activiteiten Voor karretje overheid spannen werkt averechts, zeker als overheid verantwoordelijkheid afschuift ‘eigen verantwoordelijkheid’ werkt averechts: roept defensieve opsomming bestaande verantwoordelijkheden op: ik ben al verantwoordelijk voor werk, gezin enzovoorts

Verplicht vrijwilligerswerk: instrumentalisering? Niet per se: verplichting niet het probleem, miskenning levensverhaal wel. Onderzoek vrijwilligerswerk bijstandsgerechtigden (Thomas Kampen): Wel/ geen verplichting maakt weinig uit Vrijwilligerswerk instrumenteel: dit is een vacature en jij moet die vervullen want je bent werkloos! Vrijwilligerswerk persoonlijk: wat zijn je doelen, dromen en verwachtingen en hoe kan vrijwilligerswerk daar rol in vervullen? Herstel geschonden levensverhaal Verplichting wekt woede Verplichting geen probleem Gevoelens van miskenning en misbruik Gevoel van erkenning en perspectief Choice is an important precondition for welfare clients to accept and support employability as a goal. Choice leads to people looking for volunteer work similar to their previous experiences in paid work or desired paid work in the future. They apply pragmatic framing rules to justify their situation: “I hope I can turn back to work once the labor market is picking up”; feelings of hope Those who did not have a say in the placement procedure mostly disagree with participating in volunteer work They justify their situation with moral framing rules: ”I understand that I must do something in return for my benefit”; this group is dominated by a sense of resignation ‘Occupational therapy’ Some just feel they need some time away from the working life. Moral framing rules: ‘I do not want to live my life like them’; feeling relieved and at ease (finally having the time to reflect on their careers)

Tegen instrumentalisering: Veel vrijwilligers willen autonomie en zeggenschap Maar: verschillen spontane versus verplichte vrijwilligers in de zorg: Spontane vrijwilligers (die zichzelf melden) Verplichte vrijwilligers (bijstand, inburgering) Eigen initiatief Duidelijke taken Willen activiteiten die ze zelf leuk vinden: vooral recreatief Willen iets nuttigs doen Soms (te?) veel met elkaar bezig Taakgericht Vermaatschappelijking in de instelling Soms zelf eenzaam en hulpbehoevend

2e uitdaging: tegen overvragen vrijwilligers Vrijwilligers nemen het wel over? Overnemen: vrijwilligers als bedenkers, projectmanagers en uitvoerders tegelijk, Maar in de praktijk vaak: Hoger opgeleiden bedenkers Zzp-ers/ vrijwilligersorganisaties projectmanagers Lager opgeleiden uitvoerders Vrijwel niemand kan en wil alle drie tegelijk Vrijwilligers nemen verantwoordelijkheden dus niet over, zeker niet zonder stuttende vrijwilligersorganisaties

3e uitdaging: Het eigene van vrijwilligerswerk accentueren en bevorderen Betaalde baan: Prestatiedruk, Voorwaardelijke acceptatie, Individuele competitie, Keurslijf Bureaucratie Vrijwilligerswerk: Ontspannen werken, Onvoorwaardelijke acceptatie, Samenwerking Eigen invulling Direct doen (geen secretaris of penningmeester zijn) Gezin: Kleine kring, bekende mensen Grotere kring, nieuwe/ andere mensen, Hobby’s: Leuk voor jezelf Bijdrage aan de samenleving (‘leuk, en zo goed voor je cv kan ook afschrikken)

Vrijwilligerswerk dus: Unieke manier om vorm te geven aan maatschappelijke betrokkenheid Nieuwe vrijwilliger dus geen cv-bouwer of egoist Niet uitwisselbaar met betaald werk, gezin (mantelzorg) of hobby’s Voor veel mensen: niet besturen maar doen

4e uitdaging: Aanboren altruïstisch overschot Altruistisch overschot: veel mensen willen iets betekenen voor anderen/ de samenleving maar weten niet hoe, en zijn bang zich op te dringen Onderzoek 289 initiatiefnemers burgerinitiatieven, dominant motief: Oriëntatie op de ander Iets willen doen aan combinatie van: gedragsproblemen, lelijkheid of rommel gebrek aan contact en saamhorigheid; isolement Geldt voor alle (etnische) groepen Nieuwe Nederlanders vaker ook als motief: Iets willen leren Burgerplicht Probleem: ‘Glijbanen’ ontbreken, behalve voor ouders met kinderen onder de 12

Aanboren altruïstisch overschot: Ook voor anderen meer ‘glijbanen’ nodig, zoals: Vrijwilligerswerk in werktijd NL doet Vrijwilligerswerk in ruil voor uitkering Maatschappelijke stage (maar langer!) Persoonlijk vragen: 2/3 van de vrijwilligers is gevraagd, vaak glijbaan/ lichte sociale dwang Wij hebben jou, nu, nodig! (want: ‘wie zit er op mij te wachten? /Het kan morgen ook nog’) Triggers: verhuizing, baanwisseling, pensioen Liever helpen dan geholpen worden Liever hulp van iemand die zelf ook hulp nodig heeft Behouden: Meeste vrijwilligers zeer loyaal Redenen voor stoppen: slechte gezondheid, verhuizing, baan, conflict

5e uitdaging: Kunst van ondersteuning vrijwilligers Flexibiliteit : soepel heen en weer tussen intensieve bemoeienis en helpen op afstand = Liefdevolle verwaarlozing Verbindingen leggen met andere groepen Uitsluiting en ongelijkheid tegengaan Bureaucratielast wegnemen

Kortom: 5 uitdagingen: Tegen instrumentalisering vrijwilligerswerk Tegen overvragen vrijwilligers Het eigene van vrijwilligerswerk articuleren Altruïstisch overschot aanboren Kunst van ondersteuning verder ontwikkelen

Lees dit en meer op www.actiefburgerschap.nl en in: Dank voor uw aandacht!