Schiphol en Radiofrequenties Betrouwbare en structurele radioverbindingen voor spraak- en data communicatie NFO, 12 september 2012 Ing. P. van Moerkerken A/ASM

Inhoud presentatie Wat is Schiphol Group 24-02-2011 Inhoud presentatie Wat is Schiphol Group integraal risico management ether Wettelijke kader en invulling Gebiedsindeling Situatie van aanwezige en toekomstige radionetwerken Bedrijfsvoeringrisico’s Radiotechnische ontwikkelingen Samenvatting & Prioriteiten Ether Control Aanbevelingen voor nationaal frequentiebeleid Pilot WiMax ging zonder verstoringen, wordt benut voor interventie. Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012 Ether Control Amsterdam Airport Schiphol 2009

Wettelijk kader voor Amsterdam Airport Schiphol Onder andere zijn van toepassing: Luchtvaartwet, Schiphol Group is aangewezen als wettelijke exploitant van de luchthaven en is daarmee een privé terrein Regeling Toezicht Luchtvaart: Luchthavengebied Vaste antenne zendvermogen < 5 Watt Eirp volgens RR59540 art. 4150 VHF marifoon (1W-5W) op vliegtuigen Wet Luchtverkeer (landingsterrein + omgeving) Verbod op oprichten en gebruik van een zend-/ontvangpunt zonder vergunning van exploitant. Luchtverkeersreglement / Schiphol Regels Bouwbesluit / Gebruiksbesluit gebouwen (gemeente Haarlemmermeer) ICAO / IATA / Internationale regelgeving / EU richtlijnen / normen, Regeling Veilig Gebruik Luchthavens en andere Terreinen (RVGLT) De RVGLT verplicht de exploitant van een luchtvaartterrein gecertificeerd te zijn voor een veilige aanleg, inrichting, gebruik en exploitatie van het luchtvaartterrein met het oog op de orde en de veiligheid op die luchthavens en terreinen. Deze zijn vastgelegd in Schiphol Regels. Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Locatie Schiphol met bebouwing 24-02-2011 Locatie Schiphol met bebouwing Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012 Ether Control Amsterdam Airport Schiphol 2009

Business Continuity Management Amsterdam Airport Schiphol. 24-02-2011 Business Continuity Management Amsterdam Airport Schiphol. Voldoen aan vigerende en toekomstige regelgeving en tijdig anticiperen op EU regelgeving (frequentie gebruik luchtcorridors, luchthavens) Waarborgen continuïteit van bedrijfsprocessen (overslag) (eigen en derden b.v. CNS, afhandelaren, Telco’s, draadloze bedrijfsnetwerken, etc.) Voldoende capaciteit aan en hoge betrouwbaarheid van energie- en communicatievoorzieningen Samenhangende integrale (vlieg)veiligheid (Veiligheidsplatform) Beperken omvang schades (directe -, gevolg-, milieu, imago-). Continuïteit bij normaal bedrijf, verstoorde bedrijfsvoering (60%), nood bedrijf (calamiteiten situaties, zoals As wolk, extreem winter weer of hitte golf, uitval van elektriciteitsvoorziening, ICT netwerkinfrastructuur, rekencentra en draadloze CNS systemen Vieligheid = safety, security,, persoonlijke veiligheid (EMC richtlijn) voorbeeld pilotsignalen van gsm geven 3 V/m veldsterkte EMC richtlijn?) Hoge betrouwbaarheid is de functie moet er zijn op het moment, dat deze nodig is, dus niet hoge beschikbaar, zoals het landelijke elektriciteitsnet 99.6 %, op het moment van uitval bij slecht zicht landen, moet er een alternatief zijn. Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012 Ether Control Amsterdam Airport Schiphol 2009

Antenne TETRA Bedrijventerrein 24-02-2011 Verschillende gebruikerscategorieen beinvloeden de vitale bedrijfsprocessen van Schiphol Antenne WTC DTRS-netwerk Antenne C2000 Terminal West Tetra dekking Terminal C2000, WTC DTRS, Post Rijk beïnvloeding signaal – ruis verhouding Toren (VKT) – vliegtuig / voertuigen Antenne TETRA Bedrijventerrein Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012 Ether Control Amsterdam Airport Schiphol 2009

ECS 339 Project Tulips KLPD 23 april 2009 Straalverbindingen 38 GHz + WiMax mei 2010

Landingsterrein Luchthaven Schiphol 24-02-2011 Landingsterrein Luchthaven Schiphol Eerste drie platen met potentieel wind, pv, bio Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012 Ether Control Amsterdam Airport Schiphol 2009

ECS 338 T-Mobile Straalverbindingen maart 2009 mei 2010

ECS 352 KPN Toren Haarlem – Schiphol Straalverbinding 9 maart 2009 mei 2010

iFence <<..>> mei 2010

Gebruik van ether: integraal risicomanagement (proactief) 24-02-2011 Gebruik van ether: integraal risicomanagement (proactief) Ether Control Schiphol (ECS) beoogt, nu en in de toekomst, een betrouwbare communicatieoverdracht voor een veilige en storingsvrije operatie van luchthavenprocessen en daaraan gerelateerde processen te waarborgen. Het gebruik van ether voor communicatie is sterk in beweging en meer complex en storingsgevoeliger dan toepassing van vaste netwerken. Het ECS voert een integraal risicomanagement in de ether over bedrijfskritieke apparatuur mits toekenning van eenduidige verantwoordelijkheden, Voorbeelden van draadloze communicatiesystemen: baankanaal, GSM, Radar, Wifi, GPS, RFID, C2000, portofoons (Tetra), FM-radio, DVB-T etc. Ether/Lucht Diverse draadloze systemen, gebruik makend van radiospectrum Draadloze systemen 1) Eindgebruiker Terminal In toenemende mate maken communicatiesystemen gebruik van de ether (draadloos i.p.v vaste kabels of infrastructuren) waarbij verschillende technologieën/protocollen gebruikt binnen de verschillende radiofrequenties van de ether. Naast het gebruik van de ether, bestaan deze systemen uit zendapparatuur (antennes, basestations), netwerkbekabeling en ontvangstapparatuur zoals portofoons of mobiele telefoons. 3) Ether Control Fysieke systemen Grond 2) Systeemeigenaar: gebruiker van de ether Netwerk op SPL Vb fysieke infrastructuur: Gas, ICT, elektra, gas water, CAI, baanverllichting etc. Landelijk Netwerk Koppel punt Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Welke middelen heeft het Ether Control Schiphol? Afspraken kaders met stakeholders Monitorstation (AT), afspraken incidentbehandeling, veiligheidsplannen, bedrijfsnoodplan uitgangspunten beheer frequentiespectrum Schiphol (AT) afspraken beheer & Bedrijfsvoering met providers, operators, specifieke gebruikers Schiphol regels (www.schiphol.nl) Antennedatabase (Schiphol) SGIS, Fuse, Terminal Viewer antenne register (Schiphol) Ondersteuning plaatsingsvergunning FGV Functie Gebruik Verklaring, Plaatsingsvergunning, Werkvergunningen formulier, Excel-overzicht aanmeldingen/issues, email (ethercontrol@schiphol.nl) Frequentieconflicten conflictberekeningen (software) afstemming met FM-AT, Handhaving AT communicatie via SPL/CC en Intranet/extranet Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Stakeholders: etherbeheer, SPL gebruikers van de ether en eindgebruikers 3. Beleid/ Toezicht Ether Schiphol 2. Gebruikers Ether Schiphol Veiligheids Platform Schiphol EMC beleid Schiphol LVNL KMAR VtsPN Defensie ST ICT SITA ministerie Storingsvrije communicatie Arinc Vodafone Tele2 Agentschap Telecom samenwerken Ether Control Schiphol samenwerken KPN T-Mobile Ziggo4 1. Eindgebruikers Proceseigenaar AAS: Aviation / Airport Operations / Airside Operations Airlines Handlers Concess. Overig. Veilige, storingsvrije operatie LVNL KMAR Defensie Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Risico Top-10 Bedrijfsvoering (FMECA 3,5 jaar) 24-02-2011 Risico Top-10 Bedrijfsvoering (FMECA 3,5 jaar) Gerelateerd aan telecommunicatie: 1 Airside systemen 5 Draadloze verbindingen PMR 8 mobiele telefonie en data Bij de risicoweging is gekeken naar de drukke uren (aanpassing load/duration en faalfrequentie) en zijn de effecten van back-up voorzieningen en ingrijpen / begeleiden door Proces Control meegenomen. Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Communicatie- en Data systemen op Schiphol Primaire bedrijfsprocessen Passagiers afhandeling met bagage overslag Vliegtuig afhandeling en vrachtoverslag Secundaire bedrijfsprocessen Personenvervoer (transfer van / naar vliegtuig) Betaald Parkeren Commerciële voorzieningen (Horeca, winkels) (poortjes) Communicatie- & Navigatie Systems Air Traffic (CNS) Air Traffic Management (LVNL, Eurocontrol, Luchtvaart) Air Trafic Control, Airport Management Elektronische geleidingsysteem landen/starten Ondersteunende voorzieningen Safety en Security Openbare Orde & Veiligheid Terreinbewaking, gebiedsbegrenzing,vogeldectectie (radar) Draadloze spraak & data communicatie Media (Live uitzending, straalverbindingen, SNG wagens) Openbaar Vervoer (NS, Connexxion) Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Radiotechnische Ontwikkelingen op Schiphol Microwave Instrument Landingsysteem (MIS) Navigatie apparatuur vliegtuigen en vogeldetectie en terreinafbakening (Radar) Digitale Communicatie en Data netwerken Companies Digital Trunkingsysteem TETRA (Overheid & Civil) GON (Gemeenschappelijke Operator (antenne) Netwerken of DAS) (P2000 + C2000 + DTRS + TETRA civiel / GSM + UMTS / WiFi + WiMAX) Integratie / koppelingen draadloze- en vaste netwerken met cellulaire netten, telefoonnet: ISDN, ADSL, VDSL, WAN, Ontwikkelen digitale communicatie- en data netwerken voor logistieke vervoersketens (ORLAN) Cognitieve Radio (Media, ????) Positiebepaling voertuigen (GPS) LBS, Galileo, Geo systemen zonder GPS Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Ontwikkelplan Radiodekking en uitbreiding bebouwing 24-02-2011 Ontwikkelplan Radiodekking en uitbreiding bebouwing Ontwikkeling Masterplan Radiodekking 2025 Schiphol met EM zonering van gebieden Gebiedsindeling in gebouwen Antenne positionering Masterplan (3D) Een Master radio ontwikkelingsplan zou ook opgesteld moeten worden voor alle locaties waar een (toekomstige) congestie van radioverkeer is te verwachten, dus ook op andere (zee- en lucht-)havens maar ook (grote) treinstations waar het telekwetsbaarheid risico hoog is voor de operatie. Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Wat zijn de kansen voor Schiphol? 24-02-2011 Wat zijn de kansen voor Schiphol? WiMAX Specifieke verbindingen voor camera’s op afstand OMNI directional mobiele camera’s, data communicatie beveiliging Cognitieve Radio bij juiste toepassing van CR kan de betrouwbaarheid van de bedrijfsvoering op een luchthaven worden gewaarborgd, anders kan deze ernstig verstoord worden door onbeheersbare zender intermodulatie producten Nieuwe operators betekent wens/eis op indoor integrale dekking in Terminalcomplex oplossing Gemeenschappelijk Operator Netwerk (GON) / (DAS)? Automatiseren luchtvaartproces d.m.v. radiotechnieken automatisch landen en opstijgen, glijvlucht (één frequentie per vlucht?) begeleiden taxiënde vliegtuigen (korte afstanden, beter radar) Check-in via internet, traceren, volgen koffer, passagier, informatie “on the route”(LBS) CR is nu nog niet bedreigend omdat nog gebruik wordt gemaakt van bestaande technologieën (slim schakelen tussen al aanwezige voorzieningen). Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Prioriteiten Frequentie Management op Schiphol 24-02-2011 Prioriteiten Frequentie Management op Schiphol Storingsvrij houden baankanaal (LVNL) en baankanaal Schiphol openhouden van analoge communicatie met vliegtuigen in de 90 (150) miles zone kritieke vliegtuigroutes (‘troggen’) vrij houden van straalverbindingen Naleving en optimaliseren procedurele afspraken voor gebruik van SNG-wagens op Schiphol en omgeving betrouwbare communicatie- en dataverbindingen t.b.v. luchthavenproces efficiënt beheer van antenneopstelpunten, gebruikers, voorzieningen, databank consolideren toekomstige groei door te anticiperen op toekomstig gebruik (capaciteit luchtvaart Schiphol + EU) actief EM zone beheer maakt systemen robuust en verlaagt kan op storingen in radioverkeer. Gevolgen voor radiodekking n.a.v. nieuwe infrastructuur zoals zoekgebied 380 kV lijnen, DC voedingen HSL, bebouwing (schaduw /reflectie b.v Newport) GPS rond Terminal LBS Auto alarmen op Schiphol Centrum (geen eisen aan ontvangers in alarmsysemen voor auto’s_ Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Aanbevelingen voor het frequentiebeleid Telecomwet: tav uitrolverplichting en dekkingsplicht uitzondering maken voor private gebieden. We hebben in Nederland al een NFP. In de toekomst hebben we ook radiodekkingsplan nodig. Tijdig vrije frequenties bestemmen voor bedrijfsprocessen. Discussie ! Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Ether Control Schiphol 24-02-2011 Ether Control Schiphol Vragen ? Opgemerkt wordt dat Agentschap Telecom pas onderzoek doet nadat er een verstoring heeft plaatsgevonden en aan haar gemeld is (reactief). Dit is geheel in lijn met de "terugtredende overheid". Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012 Ether Control Amsterdam Airport Schiphol 2009

Volgende 2 slides in Word zetten, en als A4-tje uitdelen. Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Passagiers- en Procesgebonden Communicatie- en Data systemen op Schiphol Publiek - PABX / GSM / UMTS Passagiers FISS / FIS / Blue tooth / RFID Airliners PABX, DECT, TETRA Trunking, AM Afhandelaren PABX, DTRS, GSM, UMTS, AM Concessionarissen PABX, TETRA Trunking (DTRS / Civil ) Security en Service diensten DTRS, GSM, UMTS Veiligheidsystemen (inbraaksystemen en antidiefstal systemen) Bouw(werkzaamheden en -verkeer) PMR, GSM, UMTS (ook in het landingsterrein) Openbare Orde- en Veiligheidsdiensten C2000 (KMAR, Douane, BRW, Ambulance) Reddingsdiensten PMR, C2000 (Bedrijfsbrandweer en Ambulance) Bedrijfshulpverlening in gebouwen DTRS, DECT Straalverbindingen (satelliet met SNG) Straalverbindingen Point to Point van providers, media uitzendingen, veiligheidsdiensten (KLPD) Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

Procesgebonden (overslag – commercie) Draadloze Communicatie- en Data Netwerken Air Traffic Management (LVNL, Eurocontrol, Luchtvaart) Air Trafic Control, Airport Management Elektronische geleidingsysteem landen/starten Volgsysteem voor taxiënde vliegtuigen (MLT) Luchtvaart Radiocommunicatie- en dataverkeer GrensbewakingVeiligheid C2000 Vogeldectectie, voertuigdetectie, i-fence (radar systemen) Vliegtuig- en Pax-afhandeling SITA en ARINC Bagageafhandeling WLAN / RFID Vrachtoverslag WLAN /RFID Security systemen (draadloze overdracht) Toegangsbeheersystemen, toegangspoortjes, liften Personenvervoer WLAN, Connexxion, Buscom Parkeerbeheer Control management systemen Commercie WiFi KPN hotspots, Media tijdens evenementen en optredens met draadloze microfoons, Live (TV, Radio) uitzendingen, Horeca (RFID, 2,4GHz voorraadbeheersing) Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

2. Gebruikers en systemen op Schiphol (Airside) Systeem Gebruiker Eigenaar Functioneel Beheer Technisch Beheer Integraal radio technisch beheer “Baankanaal 1” LVNL A/AMS ECS “Baankanaal 2” SPL, LVNL, trekkers, Airs-Ops SPL AOM Sleepkanaal * Onderverdeeld naar deelgebieden * SPL sleepregie OPS-1 Airside operations OPS-2 VHF kanalen luchtvaart Vliegtuigmaatschappijen Afhandelaren Divers AT Diverse TD’s Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012

2. Gebruikers en systemen op Schiphol (vervolg) Systeem Gebruiker Eigenaar Functioneel Beheer Technisch Beheer Integraal radio technisch beheer Wifi 2,4 Ghz ST / KPN (exploiteert) ST ? ECS ILS / MLS LVNL/Airlines LVNL? LVNL Bluetooth 2,4 Ghz Airport Ops C2000 OOV-diensten Schiphol Overheid + Schiphol (nu: TRE) VTSPN Tetra (DTRS) KPN DTRS-platform (SPL, KLM, KPN) GSM/UMTS Telco’s (of uitbesteedt) Telco’s / uitbesteedt SITA (PAX /Freight) Divers (wo KLM) SITA Arinc (Freight / PAX Divers Arinc Gebruik vrije frequenties Media, Horeca, Sercurity, PMR, detailhandel Omroep, Consessionarissen Schiphol en Radiofrequenties NFO 12 september 2012