Numismatiek van de Oudheid I Dr. Liesbeth Claes

Leerstof college Zelfstudie: Hoofdstukken 1,2,3,6 uit Howgego, Ancient history from coins (pp 1-48, 56-59, 111-140). Tentamenstof: Alles uit college + zelfstudiepakket

Overzicht van de colleges 1. Geld <-> Munt 2. De productie van munten 3. Muntpublicaties en -databanken 4. Verspreiding muntgebruik in M.Zeegebied 1: Lydische rijk 2: Perzen 3: Griekse Archaïsche tijd 4: Carthago 5: Etrurië 6: Griekse bonden (3de-2de eeuw vChr.) 5. Hellenistische rijken 6. Romeinse munten 1: Republiek 2: Keizertijd

Inleiding Geld = munt? en munt = geld? Onze munt in 21ste eeuw = Euro <-> andere betalingsmiddelen?

1. Geld -> munt Griekenland Assyrië & Klein Azië Wereld

1. Geld -> munt Wereld

Numismatiek de afbeeldingen de legenden, (2) de munttechnieken, en de organisatie & werking van muntateliers, (3) de muntvoeten of muntstandaarden (~ gewicht en metalen), (4) de samenstelling van de muntmetalen (elektron, zilverdevaluatie, …), (5) de verspreiding en circulatie van munten, (6) de geografische spreiding van muntschatten en hun samenstelling

Numismatiek als bron (1) de politieke geschiedenis Domitianus II (2) de godsdienstgeschiedenis (3) de kunstgeschiedenis (4) de onomastiek en de prosopografie (5) de geschiedenis van de instellingen (6) de geldgeschiedenis (7) de handelsgeschiedenis of de geschiedenis van de economie (8) de archeologische geschiedenis van een plaats

1. Ontstaan munten Lydië – Ionië

1.Ontstaansverklaringen Handel Overheidsovergaven Propaganda Cultus Fiscaliteit

2. De productie van munten 1) Slaan en 2) Gieten Muntplaatjes maken Donaulimes UK

2. De productie van munten 1) Slaan

2. De productie van munten 1) Slaan

Munten slaan Keerzijde stempel Slijt sneller Hamer Keerzijde stempel Muntplaatje Voorzijde stempel Aambeeld

Munten slaan in de Oudheid Bronzen medaille met muntprocesscene, 4de eeuw

Muntslaan in ME en later Rostock Balancier, 16de eeuw

Munten slaan Stempelpositie “die axis in hours” Stempel onderzoek adhv voor- en keerzijdes = ‘stempelkoppeling’ Datering Atelier Stempels ‘altijd’ vernietigd (zelden in opgravingen)

misslagen Julius Caesar Valentinianus I

Gieten van munten Bronzen gietvorm voor de munten van "Wu Zhu" Augusta Raurica

Valsmunterij Gegoten en bijgevijld Geplatineerd = laagje zilver over koperkern

Valsmunterij Geblancheerd Tooling = zuur vreet koper aan waardoor ‘zilverachtig’ laagje ontstaat Tooling

Valsmunterij “Paduaner”, bv: Giovanni del Cavino (16de eeuw) Carl Wilhelm Becker, 19de eeuw

Metaalanalyses Door destructieve of niet-destructieve methodes 1) Achterhalen van valsmunterij 2) Bepalen waardeverhouding denominaties 3) Opsporen devaluatie – revaluatie 4) Bepalen herkomst metaal 5) Bepalen authenticiteit munten Door destructieve of niet-destructieve methodes

Destructieve methodes Toetssteen uit lydiet of kiezellei Gaatje boren Al in de oudheid! > heiligdom

Niet destructieve methodes Berekening soortelijk gewicht bij goud en zilver (in cm³) Röntgenfluoresecentie (<-> blancheren) Protonenactiveringsmethode Neutronenactiveringsmethode (radio-actief!)

Muntpublicaties zoeken Leidse bibliotheekcatalogus - Gespecialiseerde boeken en artikelen - Boeken over keizers, steden, ect Library ‘donum’ American Numismatic Society, NY http://donum.numismatics.org/

Numismatische tijdschriften American journal of numismatics (AJN) Bollettino di numismatica (BNum) Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte (JNG) Numismatica e antichità classiche (NAC) Numismatic chronicle (NC) Numismatic circular (NCirc) Numismatische Zeitschrift (NZ) Revue belge de numismatique et de sigillographie (RBN) Rivista italiana di numismatica e scienze affini (RIN) Revue numismatique (RN) http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/revue/numi Schweizerische numismatische Rundschau = Revue suisse de numismatique (SNR) http://www.numisuisse.ch/1597/77812.html

Databanken museumcollecties Fritzwilliam Museum, University of Cambridge http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/opac/search/searchcm.html British Museum, London http://www.britishmuseum.org/research/search_the_collection_database.aspx Münzkabinett, Berlin http://www.smb.museum/ikmk/filter_timeline.php?lang=en American Numismatic Society, New York http://www.numismatics.org/Collections/CollectionDatabase

Databanken veilinghuizen Wildwinds: www.wildwinds.com Coin Archives: www.coinarchives.com Ancient Coin Search: http://www.acsearch.info

4. Muntverspreiding M.Zeegebied

A. Lydische rijk Aylattes – Croesus Kroiseioi stateres Stater Hemistater Trite

B. Perzen: Achaemeniden Dareiken Sikkels

B.Perzen (500 v.Chr.) -> Sardis

C. Griekse Archaïsche tijd Ruime verspreiding (Sparta!) Verschillende ateliers (~ poleis) Bv. Schat van Asyut (Egypte)

Athene Wappenmünzen (550-520 v.C.)

Athene

Athene Atheense uiltjes ‘glaucophores’ (520/500 v.C.) 2de helft 4de eeuw v.C. 1ste helft 4de eeuw v.C. 2de helft 3de eeuw v.C. 2de eeuw v.C.

Aegina 510 v.C. 350 v.C.

Griekse munten Verschillende standaarden: Standaard van Aegina (~ meeste poleis in Peloponnesos, Kreta, Cycladen) tetradrachme = 12,42 gram Standaard van Attica/Euboae (~ Athene, Sicilië, Euboae, Makedonië, ...) tetradrachme = 17,2 gram

Muntdenominaties Talent = 60 mina Mina = 100 drachmes Dekadrachme = 10 drachmes Tetradrachme = 4 drachmes Didrachme = 2 drachmes Drachme = 6 obolen Tetrobool = 4 obolen Triobool (hemidrachme) = 3 obolen Diobool = 2 obolen Obool = 4 tetartemorions Tritartemorion = 3 tetartemorions Hemiobool = 2 tetartemorions

Corinthe

Magna Graecia

Magna Graecia

Zankle/Messina 1) Dolfijn met sikkelvormige haven 2) Samische leeuw 3) Leeuw en stier

D. Carthaagse rijk 242 – 146 vC 410 vC 340 – 242 vC

E. Noord-Griekenland Derrones/Derroni Basaltai Laiaioi

F. Etrurië |=100, ↑=50, XXX=30, ËXX=25, XX=20, ||X=12½, X=10, Ë=5, Ë or ||=2½, |=1 Goud & Zilver Brons ΘΕΖΙ (zilveren munt) “FELAODI” (Aes grave uit Velathri)

“Griekse” munten opzoeken Sylloge nummorum Graecorum [SNG] University Library Study Area: CJ314 .B7 1931 Per (privé/publieke) collectie gesorteerd 120 volumes! In volume per regio en dan per ‘stad’

Sylloge nummorum Graecorum Britse SNG volumes: Volume XIII: The Collection of the Society of Antiquaries, Newcastle upon Tyne (2005) Volume XII: The Hunterian Museum, Glasgow: The Greek Imperials, I-II (2004, 2007) Volume XI: The William Stancomb Collection of Black Sea Coins (2000) Volume X: The John Morcom Collection of Western Greek Bronze Coins (1995) Volume IX: The British Museum, I-II (1993, 2002) Volume VIII: The Hart Collection, Blackburn Museum (1989) Volume VII: Manchester University Museum: The Raby and Güterbock Collections (1986) Volume VI: The Lewis Collection in Corpus Christi College, Cambridge, I-II (1972, 1992) Volume V: The Ashmolean Museum, Oxford, I-IV, IX (1951-2007) Volume IV: The Fitzwilliam Museum: Leake and General Collections, I-VIII (1940-71) Volume III: The Lockett Collection, I-V (1938-49) Volume II: The Lloyd Collection I-VIII (1933-7) Volume I I The Collection of Capt. E G Spencer-Churchill; The Salting Collection (1931) II The Newnham Davis Coins (1936) http://www.sylloge-nummorum-graecorum.org/

Opdracht Per groep verdeeld Tegen 24/3