Di(ver)sability Awareness The making of… Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs 19/09/2013 Eén van de doelstellingen van onze studiedag is transparant krijgen hoe je tot het proces van beeldvorming komt. We hebben hier ook zelf in gezocht, en zoeken nog altijd verder. Je zal zien dat dit niet rechtlijnig is. Hoe we dit in het SIHO aanpakken, zien jullie op deze studiedag aan de hand van: Onze presentatie over de ontwikkeling van onze workshop Di(ver)sability Awareness De portretten Het beeldmateriaal van Tzalwel! De cartoons

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Het aantal studenten met een beperking in het hoger onderwijs stijgt. Van waar komt de behoefte aan awareness? Nationaal en internationaal zien we dat het aantal studenten met een beperking in het hoger onderwijs elk academiejaar stijgt.

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Vragen… Wat zijn de geschikte aanpassingen voor (alle) studenten met het label dyslexie? Waar moet ik rekening mee houden als een autistische student mijn les volgt? Hoe omgaan met studenten met ADHD? … We krijgen vaak gerichte vragen, soms gelinkt aan bepaalde labels. Binnen het SIHO zijn we ook op zoek (gegaan) naar hoe we het beste met deze vragen om kunnen gaan. Welke antwoorden kunnen we hier op geven? Welke verbindingen kunnen we leggen?

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Internationaal onderzoek “students and faculty still feel awkwardness, embarrassment, or pity when interacting with persons with disabilities” (Bruder & Mogro-Wilson, 2010) “Students and faculty voiced concern that their actions or conversation might have been inappropriate.” (Bruder & Mogro-Wilson, 2010) Uit internationaal onderzoek blijkt vooral: Dat de meeste studenten en personeel positieve attitudes en interacties aangeven met studenten met beperkingen, maar…dat er ook onzekerheid leeft in het omgaan met studenten met een beperking.

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 “students’ experiences in higher education depended to a great extent on the level of awareness of the members of the staff they came into contact with.” (Tinklin & Hall, 1999) “Negative attitudes were the single biggest barrier reported by participants” (Hanafin et al., 2007) “Attitudinal barriers' is recognized widely as an impediment to success of persons with disabilities” (Rao, 2004) Attitudes worden als heel belangrijk aanzien. Uit internationaal onderzoek blijkt dat negatieve attitudes één van de grootste barrières vormen in hoger onderwijs. ‘Awareness’ lijkt daardoor ook heel belangrijk, om de attitudes te beïnvloeden.

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 “Faculty at institutions of higher education need to be better informed to improve their attitudes” (Rao, 2004) “… findings indicate that students and faculty would benefit from, for example a disability awareness campaign aimed at students and faculty to increase interaction and understanding of disability.” (Bruder & Mogro-Wilson, 2010)

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 “Attention needs to be paid to raising awareness amongst all staff of the institution, including academic, support and service staff.” (Tinklin & Hall, 1999) “…address the challenge of how genuinely to celebrate and embrace differences among students.” (Tinklin & Hall, 1999)

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Vlaams onderzoek (Soetaert, 2011): “Neen, da’s zo, ja, gewoon veel onbegrip en zo en als je zegt van ‘Ik heb autisme’, dan hebben ze direct een beeld van u en van ‘die zit in de hoek van de kamer op een bolleke’ en da’s gewoon niet zo leuk. Al die vooroordelen zo een beetje.” “’Ja, dat kan niet’, zegt die, ‘dyslexie bestaat niet’.” Ook Vlaams onderzoek geeft aan dat attitudes heel belangrijk zijn. Uit onderzoek van Soetaert (2001) blijkt dat hoewel de studenten vooral positieve reacties krijgen, er ook sprake is van negatieve reacties. Een negatieve reactie die voorkomt is ongeloof. Sommige mensen geloven niet dat het om een beperking gaat en reageren dat de student doet alsof. Stereotypen en vooroordelen spelen hierbij ook een belangrijke rol.

Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Vlaams onderzoek (Soetaert, 2011): “Ze zien iemand gezond, maar eigenlijk ben ik helemaal niet gezond, dus krijg ik veel onbegrip. (…) Soms denk ik ook wel: het zou gemakkelijk zijn, moest ik een been kwijt zijn ofzo. Dan zien ze dat er iets is.” “Ik had zo van iemand van het secretariaat gehoord, ik had een aanval en ik kwam weer terug bij, ‘Ah, dat is geen epilepsie’ of ‘Ah, die stelt zich aan’.”

Workshop 1.0 Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Mensen bewust maken van hun attitudes naar mensen met een beperking toe. Tips en advies. Een overkoepelende doelstelling van het SIHO is om inclusief hoger onderwijs te realiseren. We ondernemen hier verschillende acties voor, onder andere het ontwikkelen van een workshop ‘disability awareness’. De concrete doelstelling daarbij is ‘mensen bewust maken van hun attitudes naar mensen met een beperking toe’. We wilden hier ook graag concrete tips en adviezen aan koppelen.

Workshop 1.0 Woordgebruik Stereotypen Barrières Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Woordgebruik Stereotypen Barrières Beperking als een sociaal construct Ableism Tips In deze slide zie je wat de inhoud was van de workshop zoals we die eerst hebben opgebouwd, workshop 1.0 We focussen hierbij op woordgebruik, stereotypen (iedereen heeft ze, hoe gaan we er mee om?), barrières, beperking als sociaal construct en ableïsm. We geven ook een aantal concrete tips.

Als een reflective practitioner… Workshop 1.0 Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Als een reflective practitioner… Na ongeveer twee jaar, waarin we goede feedback kregen over de workshop door deelnemers, bemerkten we toch dat er nog mogelijkheden open lagen om de workshop te verbeteren. We stelden ons op als ‘reflective practioner’, waarbij we kritisch naar onze eigen praktijk keken. Zo bemerkten we dat we onbewust en onbedoeld meer de focus legden op ‘mensen met een beperking’ als een aparte groep, apart van ons, en zo meer een wij/zij denken installeerden. We praten ‘over’ ‘de groep’ in de workshop, en legden te weinig het perspectief van de ander (van de deelnemers, van onszelf) hier in. We wilden de workshop meer toespitsen op het eigen perspectief en de relatie die je met anderen aan gaat.

Paradoxicaal installeerden we met de workshop een wij/zij denken en dit wilden we omvormen.

Onbedoeld… Mythes: Ze zijn hulpeloos en afhankelijk van ons… Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Mythes: Ze zijn hulpeloos en afhankelijk van ons… Ze spelen het slachtoffer om extra tegemoetkoming of hulp te krijgen.. In de workshop bespraken we ook enkele ‘mythes’ over mensen met een beperking. We wilden deze mythes ontkrachten. Maar tegelijk installeren we op deze manier ook een manier van denken die misschien ook niet de realiteit weerspiegelt. De complexiteit lieten we hierdoor te weinig aan bod komen. Die complexiteit wilden we ook meer in de workshop aan bod laten komen. .

Di(ver)sability Awareness We waren dus overtuigd dat we onze workshop wilden herzien. We ontwikkelden nieuwe elementen in de workshop. We verschoven het accent van de workshop van ‘disability awareness’ naar ‘di(ver)sability awareness’. Het doel was duidelijk: Meer focus op eigen perspectief en op diversiteit Meer focus op de complexiteit van identiteit en van verhalen

Workshop 2.0 Mensen stimuleren om te reflecteren Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… Workshop 2.0 Mensen stimuleren om te reflecteren Perspectieven op beperking Constructie van categorieën. Eigen attitudes Niet-stereotype beeldvorming. Respect voor diversiteit In de workshop 2.0 stimuleren we mensen om te reflecteren, laten we elementen zien van een niet-stereotype beeldvorming en gaan we uiteraard uit van respect voor diversiteit. In wat volgt laten we enkele nieuwe elmenten zien die in de workshop 2.0 aan bod komen. Sommige elementen uit 1.0 zijn onveranderd gebleven, en die laten we hier ook niet aan bod komen. De focus ligt op de nieuwe elementen.

Difference Differenciation Workshop 2.0 Behoefte aan awareness Onbedoeld… Workshop 2.0 Difference We hebben twee concepten (difference en differenciation) van de filosoof Deleuze impliciet in de workshop betrokken. Deleuze spreekt over ‘continuous multiplicity’, een voortdurende meervoudigheid. In de workshop werken we met deze meervoudigheid van het kijken naar beperking en creëren we op dat vlak soms meer verwarring en openheid. We willen geen oplossingen geven vanuit het kijken van één perspectief naar beperking, maar we willen openheid creëren in het kijken naar de meervoudigheid van beperking. Difference staat meer voor het categorische verschil, dat gecreëerd is door de maatschappij en door mensen. We maken voortdurend categorieën, waarbij we aangeven of we zelf tot die categorie horen of niet. We kijken op die manier ook naar ‘verschil’ en we gaan onszelf positioneren ten aanzien van de ander, op basis van dit verschil. Differenciation gaat meer over het voortdurende proces van ‘becoming different’, van iemand te worden. Je identiteit staat niet vast en in relatie met anderen krijg je kansen om anders te worden. Zoals te zien is op de afbeelding, hebben ‘difference’ en ‘differenciation’ elkaar nodig. We hebben houvast en structuur (difference) nodig om de wereld te kunnen vatten. Tegelijk moeten we ook de mogelijkheid hebben om een ‘line of flight’ (concept Deleuze) te nemen en te ‘ontsnappen’ aan difference. Op deze manier komen we tot differenciation en creëren we mogelijkheden om anders te worden. Differenciation

Workshop 2.0 Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… We erkennen het bestaan van verschillende modellen van het kijken naar beperking en geven in de workshop mee wat bepaalde modellen voor ogen hebben en wat voor-en nadelen kunnen zijn van de verschillende modellen. Alle modellen hebben hun rol in het kijken naar mensen met een beperking.

Workshop 2.0 Behoefte aan awareness Workshop 1.0 Onbedoeld… In de workshop 2.0 laten we mensen meer reflecteren aan de hand van verschillende oefeningen. Hierbij gaan we ervan uit dat de workshop over ieder van ons gaat. Elementen die in de oefeningen aan bod komen zijn: Nood aan ondersteuning en flexibiliteit in ondersteuning Interafhankelijkheid Diversiteit als uitgangspunt Formele en informele ondersteuning Verschillende en veranderbare identiteiten

Portretten – beeld in beweging In de nieuwe workshop di(ver)sability awareness wordt ook gewerkt met de portretten die in de voorbije jaren ontwikkeld werden. Deze portretten bleken een sterke manier te zijn om reflectie mogelijk te maken. In de komende 10 minuten nemen we je kort mee in onze ervaring met het maken van portretten.

Werking SIHO Dienstverlening, netwerking en onderzoek Doel: inclusief onderwijs: rechten >< drempels Perspectief van studenten? SIHO doet vooral aan dienstverlening, zorgt voor netwerking. Daarnaast baseert het SIHO zijn werk op Vlaams en internationaal onderzoek. En in de marge doen we zelf onderzoek (altijd beperkt in tijd en ruimte). Het SIHO heeft als doel inclusief hoger onderwijs te realiseren. Inclusie is een verhaal van rechten en drempels. In onderzoek en materiaal rond inclusie in hoger onderwijs of rond studeren met een beperking, vonden we weinig perspectief terug van studenten met een beperking zelf.

Insider perspectief 1ste kwalitatief onderzoek: Discrepantie structuur en cultuur voor inclusie Disclosure Medische en empancipatorische visie op beperking Complexiteit? Portraiture! Vanuit het SIHO deden we daarom een eerste kwalitatief onderzoek dat het perspectief van studenten bevroeg. http://www.siho.be/files/Gidsen/studentenbevraging%20rapport.pdf 3 grote lijnen kwamen naar voor: Discrepantie tss structuur en cultuur voor inclusie: Ook al zijn er procedures en zijn er zaken geregeld, mogelijk gemaakt. De cultuur, de attitudes zijn niet noodzakelijk even open. De complexiteit van disclosure wordt onderschat Disclosure = Het wel of niet willen zich bekendmaken van zichzelf als student met een beperking Verschillende visies op beperking creëren verschillende wisselwerkingen tussen studenten en lesgevers of hoger onderwijsinstellingen: Medische visie op beperking: De beperking wordt gezien als een individueel probleem dat door de persoon zelf moet opgelost worden. Dit kwalitatief onderzoek levertde boeiende informatie en inzicht in frapperende drempels op. Nood aan een wetenschappelijke methodiek om opener of diepgaander te gaan kijken om recht te doen aan die complexiteit! Zo kwamen we terecht bij de wetenschappelijke methodiek Portraiture van Sarah Lawrence Lightfoot

Voor we duiden wat de methodiek van Portraiture is, tonen we u een portret uit de eerste reeks portretten. http://www.siho.be/in-beeld/portretten/studentenportretten/ 10 studenten werden geportretteerd, door studenten die opgeleid werden in inclusie en kwalitatief onderzoek en tijdens het portretteren begeleid werden door ons. Elk portret brengt het verhaal van 1 student en vertrekt vanuit de vraag naar de ervaringen van de student met een beperking in hoger onderwijs. We kregen 10 totaal verschillende portretten, zeer diepgaande portretten. Elk portret bevat naast de zeer rijke inhoud, ook een creatieve drager van het portret. Bij het portret van Lynn bvb hoort deze visualisatie.

Portraiture >< tendens om in onderzoek te focussen op pathologie en deficit, in plaats van op mogelijkheden en kracht Portraiture zoekt actief naar goodness, wetende dat goodness nooit zonder imperfectie is Houdt van paradoxen, veel aandacht voor context Portraiture is ontstaan als reactie op de tendens om in onderzoek te focussen op pathologie en deficit, in plaats van op mogelijkheden en kracht. Portraiture zoekt actief naar goodness, wetende dat goodness nooit zonder imperfectie is. Deze methodiek houdt van paradoxen en expliciteert ze. Er is veel aandacht voor context als manier om te interpreteren.

Ook een zeer mooi portret is het portret van Laima. Het is deel van een reeks portretten van studenten die op internationale mobiliteit gaan. Studenten met een beperking kwamen niet voor in onderzoek rond dit thema. Er was nood aan zeer verkennend en open onderzoek. http://www.siho.be/in-beeld/portretten/mobility-portraits/ In deze reeks portretten hadden we wel 1 team van portretteurs, maar ook zij kwamen tot zeer verschillende portretten. De inhoud en de vorm van het portret blijft zeer dicht bij de geportretteerde. Die krijgt ook zeer veel regie. Toch is de portretteur zeer dichtbij. Data-collectie kan op meerdere manieren, via diepte-interviews, participerende observatie enzovoort. Deze methodiek van onderzoek vraagt evenveel rigor, vraagt veel investering van participant en onderzoeker. Hij komt er niet van af, met 1 diepte-interview. De portretteur moet ook bereid zijn om vooraf niet te weten wat er gaat gebeuren of waar ze uit zullen komen. De kwaliteit van het portret valt of staat met de kwaliteit van de relatie tussen onderzoeker en participant. 

Impact van individuele verhalen? Persoonlijk verhaal spreekt publieke discours aan. Hoe dichter bij het specifieke, hoe meer universeels zal ontdekt worden. Combinatie van empirische en aesthetische beschrijving, van narratief en analyse: spreekt verstand en gevoel aan informeert en inspireert bereikt een nieuw en breder publiek Theorie of concepten komen naar boven uit het verzamelen van specifieke details. Begrijpbare en doorleefde vorm lokt discussie, reflectie en actie uit. Wanneer portraiture nieuw is voor mensen, twijfelt men soms aan de relevantie van de portretten als onderzoeksresultaten. De portretten kunnen wel degelijk elk op zich als onderzoeksresultaat en op zichzelf staand portret gebruikt worden. Het persoonlijk verhaal in het portret spreekt het publieke discours aan. Hoe dichter het portret bij het specifieke en individuele komt, hoe meer universeels zal ontdekt worden. Combinatie van empirische en aesthetische beschrijving, van narratief en analyse: - spreekt verstand en gevoel aan - informeert en inspireert - bereikt een nieuw en breder publiek Theorie of concepten komen naar boven uit het verzamelen van specifieke details. Begrijpbare en doorleefde vorm lokt discussie, reflectie en actie uit.

Hier ziet u vier portretten uit de reeks portretten van professionals. In de cafetaria kan u ook de meest recente reeks portretten inkijken. http://www.siho.be/in-beeld/portretten/beroepsportretten/ Deze reeks portretten is er gekomen, omdat ook de transitie van hoger onderwijs naar werk gepaard gaat met drempels. In hoger onderwijs leeft er vaak bezorgdheid over ‘wat als de student met deze beperking in het werkveld terecht komt’. Verschillende portretten nuanceren deze bezorgdheid, tonen mogelijkheden om met drempels om te gaan. En tonen ook dat er op de werkvloer veel creativiteit mogelijk is. Er zijn portretten van leerkrachten, ingenieurs, verpleeg- en vroedkundigen, juristen, architect-assistenten, psychologen en pedagogen, Bachelors medisch secretariaat, sociaal werkers, …

Wat leren we uit dit beeldmateriaal? Portraiture zoekt naar de essentie en de ziel, niet naar de waarheid, want die ene waarheid bestaat niet. Portraiture stelt in staat om een dynamisch en complex beeld te brengen en een wisselwerking bloot te leggen. Een beperking: anders zijn & vaste categorieën / voortdurend proces van anders worden in wisselwerking Portraiture zoekt naar de essentie en de ziel, niet naar de waarheid, want die ene waarheid bestaat niet. Portraiture heeft ons in staat gesteld om te begrijpen dat disability of ‘beperking’ een dynamisch en complex fenomeen is. We hebben op dit moment 37 portretten en uit alle 37 portretten én uit het onderzoek dat een geheel van portretten analyseert, blijkt dat een beperking niet te vatten is als 1 iets, of vast te pinnen is op een aantal aspecten. Het verschil tussen ons en de anderen is niet vast te leggen, ook al proberen we dat. Het gaat niet over anders zijn, als vaststaand iets. Het gaat over een voortdurend en dynamisch proces van anders worden, dat steeds in wisselwerking met anderen en de omgeving plaats vinden. De di(ver)sability awareness workshop, de portretten en de film van TZALWEL! die volgt, zorgen ervoor dat ons beeld beweegt. Iedereen heeft stereotypen en veronderstellingen over de ander. Het beelmateriaal helpt om die vaste beelden te vertroebelen, om verwarring te creëren. De verwarring of ‘het niet weten’ creërt een heel andere praktijk van dialoog en samen zoeken.

Dynamische complexiteit Reality is more complex than normal – not normal, disabled – not disabled, positive – negative,… (Allan, 2010) World as a complex, continuously moving space where the meaning of disability cannot be seen seperate from the social en historical context, nor cannot be seen separate from the individual. We nodigen u uit om deze portretten zelf te gaan bekijken en gebruiken. En om via deze portretten de complexiteit te verkennen. We verwijzen tot slot nog graag naar 2 citaten die die dynamische complexiteit duiden. De realiteit is complexer dan het normaal of niet normaal zijn, met een beperking of zonder een beperking, positief of negatief. We kunnen de wereld zien als een complexe, dynamische ruimte waarin de betekenis van een beperking niet los gezien kan worden van de sociale of historische context. De betekenis van een beperking kan ook niet los gezien worden van de persoon. Dat betekent dat we steeds kritisch moeten blijven voor hoe we onze onderwijspraktijk vorm geven en structureren. En dat we veel meer aandacht moeten hebben voor deze wisselwerking, voor creativiteit, in plaats van uit te gaan van zeer vaststaande categorieën.

Meer informatie? Meer informatie? www.siho.be Producten: Portretten van studenten en beroepskrachten Online di(ver)sability awareness workshop Onderzoek op basis van portretten www.siho.be Allan (2010). Rethinking Inclusive Education. The Philosophers of Difference in Practice. Dordrecht: Springer Bruder, M.B. & Mogro-Wilson, C. (2010). Student and faculty awareness and attitudes about students with disabilities. The Review of Disability Studies: An International Jouranal, 6(2), 3-13. Davies, B. (2009). Difference and differenciation. In: Davies, B. & Gannon, S. (Eds.). Pedagogical encounters. New York: Peter Lang Publishers. Hanafin, J., Shevlin, M., Kenny, M. & Mc Neela, E. (2007). Including young people with disabilities: Assessment challenges in higher education. High Educ, 54, 435-448. Lawrence-Lightfoot, S. & Davis, J.H. (1997). The Art and Science of Portraiture. San Francisco, CA: Jossey-Bass. Rao, S. (2004). Faculty Attitudes and Students with Disabilities in Higher Education: a Literature Review. College Student Journal, 38, 191-198.  Roy, K. (2003). Teachers in nomadic spaces: Deleuze and curriculum. New York, NY: Peter Lang. Soetaert, J. (2011). Verder studeren is… Een kwalitatief onderzoek naar de beleving van studenten met een functiebeperking in het Vlaamse hoger onderwijs. [Masterproef] Tinklin, T. & Hall, J. (1999). Getting Round Obstacles: disabled students’ experiences in higher education in Scotland. Studies in Higher Education, 24, 183-194. Van Hove, G., De Schauwer, E., Mortier, K., Claes, L., De Munck, K., Verstichele, M., Vandekinderen, C., et al. (2012). Supporting gaduate students toward a “pedagogy of hope”: resisting and redefining traditional notions of disability. REVIEW OF DISABILITY STUDIES, 8(3), 45–54.