Voeding: een onderdeel van de totale behandeling Christel Wellens Dieetafdeling UZA

Voeding: een onderdeel van de totale behandeling Voedingsbehoeften van HIV-geïnfecteerden en Aidspatiënten Het lipodystrophie syndroom Voedingsadvies bij specifieke voedingsproblemen Christel Wellens

Voedingsbehoeften Energiebehoefte Eiwitbehoefte Vitaminen en mineralen Anti-oxidanten en omega-3 vetzuren Christel Wellens

Energiebehoefte Basaal metabolisme Thermisch effect van de voeding Meting of Formule van Harris-Benedict Thermisch effect van de voeding 6 tot 10 % Fysische aktiviteit 20 % bedlegerig 10 % per graad koorts boven 38°C. Christel Wellens

Energiebehoefte berekend met Harris-Benedict Basaal Metabolisme (BM) BM (man) = 66+(13,7xG)+(5xL)-(6,8xleeftijd) BM (vrouw) = 665+(9,6xG)+(1,7xL)-(4,7xleeftijd) G = gewicht in kg normaal gewicht, te bepalen met de BMI=22 Totale behoefte = BM x AF x SF x TF AF=aktiviteitsfaktor (bedlegerig = x1,2) SF=stressfaktor (HIV = x1,1) (AIDS = x 1,25) TF=temperatuurfaktor (x 1,1/°koorts boven 38°) Christel Wellens

BMI = Body Mass Index Kg BMI = L2 Te laag: < 18,5 Normaal: 18,5 - 25 Overgewicht: 25 - 30 Obesitas: > 30 Christel Wellens

ENERGIEBEHOEFTE Christel Wellens

EIWITBEHOEFTE Seropositief: Aidspatiënt: 1 à 1,5 g/kg/dag ! Let wel ! per kg normaal gewicht Christel Wellens

VITAMINEN- EN MINERALENSTATUS Te lage plasmawaarden voor: vit A, E, B2, B6, B12, C ondanks inname hoger dan RDA  verbruik in immuunsysteem (cytokine-aktiviteit)  oxidatieve stress =  verbruik anti-oxydanten Vetmalabsorptie, steatorroe, chronische diarree daling vitamine A, D, E, K kaliumtekort, zinkdeficiëntie Onevenwichtige (alternatieve) voeding ijzertekort, vit B12 tekort Christel Wellens

Vrije radicalen Gevormd in lichaam o.i.v. vb. UV, voeding, luchtvervuiling, roken, stress, alcohol, verhoogde cytokine-aktiviteit… Schade aan DNA, lipiden, enzymen… Hoge oxidatieve stress = verhoogde kans op hart- en vaatziekten, kanker, type 2 diabetes, verouderingsverschijnselen Christel Wellens

WERKEN SAMEN, NIET ALLEEN Anti-oxidanten “vangen” vrije radicalen vit C, vit E, b-caroteen, vit B12, Selenium, Zink, flavonoïden (groene thee), licopenen (tomaten)... WERKEN SAMEN, NIET ALLEEN Christel Wellens

VITAMINEN- EN MINERALEN AANVULLING Stimuleren vitamine- en mineralenrijke voeding: groenten en fruit volkorenproducten noten, tarwekiemen… Multivitamine- en mineralenpreparaat Géén megadosissen ! Extra anti-oxidanten ?? vit E, vit C, vit A, -caroteen, Selenium kunnen pro-oxidatief worden indien afzonderlijk ingenomen Christel Wellens

Visvetzuren of -3 vetzuren Daling cytokine-aktiviteit = daling oxidatieve stress (?) Advies: Max. 2 à 3 x/week vette vis (aanwezigheid dioxine, methylkwik) liefst géén verse tonijn, zwaardvis, haai, merlijn  Christel Wellens

Wat nodig per dag? Christel Wellens

Lipodystrophy what’s in a name ? Syndroom omvattend: Centrale vetophoping (abdominaal “crix belly”, borsten, nek “buffalo hump”) Perifeer vetverlies (ledematen, aangezicht, zitvlak) Eventueel gepaard gaand met metabole veranderingen Hypertriglyceridemie Hypercholesterolemie Hyperglycemie, insulineresistentie (gelijkenis syndroom X) Christel Wellens

Lipodystrophy syndroom Oorzaak ? Nog niet met zekerheid gekend, multifactorieel Behandeling met HAART ? Leeftijd Geslacht Ras Veranderingen in virale lading Duur van de hiv infectie BMI ??? Christel Wellens

Verhoogde triglyceriden Risico Zéér hoge waarden = verhoogde kans op pancreatitis + laag HDL = verhoogd risico coronaire hartziekten Advies Beperking alcohol Beperking “snelle” suikers: tafelsuiker, frisdrank, zoet beleg, snoep, fruitsap Voldoende inname van vezels Matige vetbeperking Voldoende ω-3 vetzuren Christel Wellens

Gestegen cholesterol Te laag HDL, te hoog LDL Beperking vetinname Beperking verzadigd vet Voldoende onverzadigde vetten Gebruik van sojaproteïnen Voldoende vezels en zetmeelrijk voedsel Christel Wellens

Tips bij dislipidemie met ongewenst gewichtsverlies Algemeen voldoende eiwitrijk voedsel met laag vetgehalte, vette vis voldoende zetmeel, “gezonde” koeken toevoeging magere melkpoeder aan melkbereidingen toevoeging dextrine-maltose aan zoete gerechten Bij gestegen triglyceriden vervanging suiker in bereidingen door: dextrine-maltose (= calorieën) + zoetmiddel (= zoete smaak) Bij gestegen cholesterol voldoende onverzadigde vetten in smeer-en bereidingsvet en “snoep” (noten en zaden, studentenhaver, pindaboter, olijven, avocado…) Christel Wellens

Insulineresistentie Oorzaak ? Voedingsadvies Lichaamsbeweging Medicatie ? Voeding ? Abdominale vetopstapeling en vice versa! Voedingsadvies Gezond gewicht Maaltijdspreiding Geen zuivere suikers Vermindering totale vetinname Meer onverzadigd vet, met voorkeur voor mono-onverzadigd vet (vb. olijfolie, arachide) Meer vezelrijk voedsel Verminderen alcoholgebruik Lichaamsbeweging verbetert de insulinegevoeligheid Christel Wellens

Overgewicht Gezonde voeding Beperking vetinname Beperking pure suiker Voldoende eiwit Gezonde tussendoortjes Verhoging verzadigingsgevoel met vezelrijke voeding Max. gewichtsverlies: 1/2 kg /week Christel Wellens

BESLUIT Geen onnodige beperkingen Gebaseerd op bloedanalyse (TG, totaal- HDL- en LDL- cholesterol, nuchtere glycemie) en gewichtsevolutie Aangepast aan maaltijdplanning en inname medicatie Lichaamsbeweging ! Dieetadvies "à la carte" Christel Wellens

Voedingsadviezen bij specifieke voedingsproblemen Gewichtsverlies en Wasting Diarree Anorexie, misselijkheid Smaakveranderingen Christel Wellens

OORZAKEN ONDERVOEDING Christel Wellens

Ondervoeding: Detectiemethoden Gewicht BMI Gewichtsverlies in functie van tijd Huidplooimeting Bio Impedantie meting Bepaling + evolutie vet- en spiermassa Voedingsanamnese Huidige inname of t.o.v. vroeger Eetproblemen Veranderd voedingspatroon Christel Wellens

Definitie HIV-Wasting Patiënt voldoet aan 1 van volgende criteria: Gewicht  van > 10% over 12 maanden Gewicht  van > 7,5% over 6 maanden BCM  van > 5% op 6 maanden Man: BCM < 35% van totaal gewicht + BMI <27 Vrouw: BCM < 23% van totaal gewicht + BMI <27 BMI < 20 Christel Wellens

HIV wasting Christel Wellens

Mogelijke verklaring daling BCM tijdens gewichtsverlies bij HIV/AIDS cytokines hypogonadisme (borderlinewaarden voor testosteron) aktiviteit Christel Wellens

Effect van gestegen cytokines op voedselinname TNF = cachectine IL-1 verlaagt de voedselinname inhibitie hongercentrum in hypothalamus inhibitie neurotransmitters die glycemie doen dalen stimulatie neurotransmitters die glycemie doen stijgen wegens Christel Wellens

VOEDINGSINTERVENTIE Waarom ? ! TIJDIG STARTEN ! Beter voorkomen dan genezen Ondersteuning immuunstelsel Ondersteuning therapieën en beter weerstand tegen de bijwerkingen ervan Preventie complicaties (decubitus, diarree…) Verbeteren zelfbeeld en “Quality of life” Christel Wellens

Voedingsinterventie Wanneer ? Gewichtsdaling van: > 5 % op 1maand of > 10 % op 6 maand van oorspronkelijk gewicht. BMI < 20 Anorexie langer durend dan 5 dagen. Veranderd eetpatroon, weglaten van bepaalde voedingsgroepen Christel Wellens

VOEDINGSINTERVENTIE Hoe ? Vaststellen voedingsbehoefte Councelling Aanpassen voeding aan symptomen veroorzaakt door ziekte en/of behandeling. Zoeken naar voeding op maat van de patiënt. Verrijken van de voeding Aanvulling met kant-en-klare preparaten Enterale voeding Christel Wellens

Anamnese Beker pap (halfvolle melk) Voormiddag Busje appelsap Kom soep Ontbijt Beker pap (halfvolle melk) Voormiddag Busje appelsap Middag Kom soep Halve porties puree, vlees of vis, groenten Dessert: 125 ml pudding (halfvolle melk) Drank: water Avond 2 sneetjes brood met boter en beleg potje fruit op sap Loop van de avond potje magere fruityoghurt Berekening: energie: 1130 Kcal eiwit: 40 g Christel Wellens

Verrijking Beker pap (volle melk+10 g melkpoeder+10 g voedingssuiker) Ontbijt Beker pap (volle melk+10 g melkpoeder+10 g voedingssuiker) Voormiddag Busje appelsap + 10 g voedingssuiker Middag Kom soep + 5 g eiwitpoeder Halve porties puree + 5 g eiwitpoeder, vlees of vis, groenten Dessert: 150 ml pudding (volle melk+10 g melkpoeder+10 g voedingssuiker) Drank: Cola of limonade Avond 2 sneetjes brood met boter en beleg potje fruit op sap + 10 g voedingssuiker Loop van de avond potje volle fruityoghurt + 10 ml room Drank: water + 30 ml grenadine Berekening: energie: 1700 Kcal eiwit: 50 g Christel Wellens

+ Kant en klare bijvoeding Ontbijt Beker pap Cal+ Voormiddag Busje bijvoeding fruitsapsmaak Middag Kom soep E+ of bijvoeding soepsmaak 3x/week Halve porties puree E+, zacht vlees of vis, groenten Dessert: pudding Cal+ Drank: Cola of limonade Avond 2 sneetjes brood met boter en zacht beleg potje fruit op sap Cal+ Loop van de avond busje bijvoeding milkshakesmaak Drank: water + 30 ml grenadine Berekening: energie: 2060 Kcal eiwit: 70 g Christel Wellens

Kant & klare bijvoeding: Hoe gebruiken ? Vlak na de maaltijd tot ten laatste 2 uur voor de volgende maaltijd Bij voorkeur in de loop van de avond Max. 2 per dag = bijvoeding Méér dan 2 per dag = verdringen of vervangen van gewone voeding Christel Wellens

Diarree en ondervoeding bij HIV Christel Wellens

OORZAKEN DIARREE HIV-enteropatie Darmwand Villi Normale villi Crypte Aftopping villi met opvulling crypten Bacteriën, parasieten medicatie Darmwand Villi Normale villi Kleiner darmoppervlak met lactasedeficiëntie en vetmalabsorptie Christel Wellens

Wat doen bij diarree Vocht- en mineralenverlies aanvullen: Natrium, Kalium veel drinken: zoutrijke dranken bouillon, Appolinaris, Vichy, Schweppes soda speciale “rehydratatie”dranken O.R.S., Alhydrate, Serolyt, Extran dorstlesser, Isostar voldoende kaliumrijke voedingsmiddelen: (geplette) banaan, appelsap, cacao, pure chocolade, tomatensap, tomatenpuree Christel Wellens

Wat doen bij diarree Lactose beperken Vet beperken Weglaten alle melk die lactose bevat (koe-, geiten-, schapen-, paardenmelk) gedurende 1 à 2 week moet verbetering geven bij lactasedeficiëntie. Zoniet heeft verdere beperking geen zin. Vet beperken verbrand en bruin gebakken vet vetrijke, zwaarverteerbare bereidingen en voedingsmiddelen Christel Wellens

Wat doen bij diarree Beperken voedingsmiddelen die de darm kunnen irriteren sterke koffie, donkere bieren citrusfruit en het sap ervan pikante gerechten Geleidelijk invoeren van wateroplosbare vezels bruin brood volkoren deegwaren, bruine rijst havermoutvlokken Christel Wellens

Anorexie, misselijkheid Kleine, frequente maaltijden. Favoriete snacks en drankjes binnen handbereik Eetlustopwekkers: aperitief, sorbet, kauwgom, bouillon, schijfjes appel Vermijden sterke etensgeuren. Eventueel gebruik van Cola. Verrijken van de voeding en/of kant- en klare bijvoeding Voldoende drinken (sappen, limonades…) Christel Wellens

Smaakveranderingen Veel variatie, uitproberen nieuwe gerechten of gerechten die patiënt vroeger niet lustte. Uitproberen sterk gekruide of pikante gerechten Pepermunt, zuurtjes, citroensap Bereidingen met munt, basilicum, zoetzure sauzen.. Christel Wellens

Voeding voor aidspatiënt individueel aanpassen voldoende vochtinname voldoende energie voldoende eiwit adviezen bij specifieke problemen Christel Wellens