Uitdagingen voor gezondheidszorgberoepen in 2020 Een open poort naar de toekomst Eleonora Holtzer Zorgambassadeur 12 September 2011 Associatie K.U.Leuven

Indeling Inleiding Waarom is het tijd voor verandering? Wie zijn onze bondgenoten? Wat is het juiste moment? Hoe evolueert de omgeving? Welke strategie is het antwoord op de uitdagingen? Uitdagingen voor de toekomst Besluit

Inleiding In ieder van ons verschuilt zich een strijder van het licht, die weet dat hij kan vechten voor zijn dromen Een strijder van het licht hoort altijd 5 regels in zijn achterhoofd te hebben, de 5 regels die Kwang-tse (nvdr. Chinese monnik) 3000 jaar geleden heeft opgeschreven Uit ‘Strijders van het licht’, Paulo Coelho, 1997

1e regel Het geloof: Alvorens je een gevecht aangaat, moet je geloven in het waarom van het gevecht

Mijn droom Voldoende goed opgeleide zorgverstrekkers om in de toekomst de kwantitatieve noden in te vullen om kwalitatieve zorg voor elke patiënt / cliënt / bewoner te garanderen Ook uw droom?

Schaarste aan zorgverleners Raming: 25 % uitstroom van huidig zorgpersoneel in de komende 10 jaar Niet alleen een kwantitatief verlies, maar ook verlies van expertise en knowhow Grote tekorten van bepaalde groepen van zorgverleners: Verpleegkundigen en zorgkundigen/verzorgenden Maar ook nog veel andere beroepen binnen en buiten de zorg (cf. lijst knelpuntberoepen VDAB) Bepaalde groepen: overaanbod Bvb. Psychologen, logistiek medewerkers, vroedvrouwen

Opleidingen die leiden naar knelpuntberoepen in de zorg volgens de VDAB (2011-2012) HBO of Hoger secundair onderwijs met technische of beroepsvorming Kinderverzorging Optiek – optimetrie Tandtechnieken Thuis- en bejaardenzorg Verpleegkunde Hoger onderwijs: professionele bachelors Ergotherapie* Kinesitherapie* Hoger onderwijs: academische bachelors en masters Farmaceutische wetenschappen* Ter info * Nieuwkomers

Impact van veroudering van de patiëntenpopulatie Meer nood én aan zorg én aan verpleegkunde Complexiteit van de zorg neemt toe door multipathologie en evoluties in de geneeskunde Meer technologie in de zorg noodzakelijk Geriatrie is niet alleen een kwestie van ‘ouderenzorg’: elke zorgverlener is geriatrische hulpverlener = basisspecialiteit Probleem: Affiniteit van jongeren met bejaarden is kleiner dan de affiniteit met kinderen

Financiële restricties Demografische evolutie: de verzilvering van de maatschappij moet gedragen worden door een kleiner aandeel werkenden Begrotingsgroei van 4% van het RIZIV budget per jaar kan niet worden aangehouden De vergrijzing van de werknemers zorg voor een stijgende kostprijs terwijl de inkomsten dalen Het hoge % aan deeltijdswerkenden is duur Zowel in loon, als in communicatie, als in opleiding Meer zorg met minder middelen

2e regel De kameraad: Je moet bondgenoten zoeken en leren om te vechten met anderen aan je zijde, want een man alleen wint geen oorlog

Mindset van bondgenoten is OK Federale en Vlaamse regering Werkgevers- en werknemersorganisaties Patiënten en mantelzorgers Alle gezondheidszorgberoepen en ruimer Niet alleen verpleegkunde/vroedkunde maar het volledig spectrum Verpleegkunde/vroedkunde openen de poort van professionalisering en multidisciplinaire samenwerking Mindset van bondgenoten is OK

3e regel De tijd: Een gevecht in de winter is anders dan een gevecht in de zomer. Een goede strijder gaat na wat het juiste moment is om de strijd aan te vangen

4 beroepen in ontwikkeling Verpleegkunde Functiedifferentiatie Vroedkunde Accent verschuiving van dystocie naar eutocie Verzorgende/zorgkundige Van huishoudhulp meer accent op zorg Huishoudhulp Van het zorgcircuit naar het commerciële circuit

3 sectoren in ontwikkeling Ziekenhuizen Versnelling van de geneeskunde en evolutie naar meer chronische zorg Thuiszorg Profielwijziging van de cliënten en van vormen van zorgverlening Ouderenzorg Booming business Komende 10 jaar: + 20.000 woongelegenheden = + 12.000 medewerkers Meer en meer commerciële initiatieven Vraagt prioritaire aandacht: evolutie van zorgomgeving naar woonomgeving met ad-hoc zorg die complexer wordt

‘Het’ momentum is daar Momentum Werkveld : Onderwijs Hebben reeds bestaande tekorten én de wetenschap dat deze alleen maar zullen toenemen in de toekomst Onderwijs Een aantal fenomenen Eéngemaakte hogeronderwijsruimte HBO5, meer specifiek voor verpleegkunde Europese richtlijn in combinatie met structuurdecreet is niet realistisch ‘Het’ momentum is daar

4e regel De plaats: In een kloof vecht je op een andere manier dan op een vlakte. Bedenk wat er zich om je heen bevindt en welke manoeuvres daarom de beste zijn

Internationale ontwikkelingen Europa: Bologna, EQF, Herziening richtlijn 2005/36/EC, Groenboek, … Internationaal: Kwaliteit en patiëntveiligheid (IOM), relatie verpleegkundige bestaffing (aantal, kwalificatie, werkomgeving) (L. Aiken, …) Allerlei studies /rapporten: Future of nursing in US, WHO, ICN

Regelgeving in Vlaanderen In het onderwijs: Veel recente aanpassingen o.i.v. Europa en kwaliteitsbeleid In het werkveld: Verouderde wetgeving, bijgewerkt met veel herzieningen maar geen fundamentele hervormingen Ziekenhuiswet dateert van 1963 en gecoördineerd in 1987. KB nr 78 (beroepsbeoefenaars) dateert van 1967 Vlaanderen maakt deel uit van een evoluerende omgeving

5e regel De strategie: De beste strijder is degene die zijn gevecht plant

Jobat, 27 augustus Zorg moet anders georganiseerd ‘We zijn niet klaar voor zeer veel oude mensen’ Prof. Van Hootegem Professor arbeidssociologie

Korte inhoud (a) Duur gezondheidszorgsysteem met hardwerkende mensen en patiënten die niet tevreden zijn Demografische evolutie laat ons geen keuze Met minder mensen meer doen zonder harder te werken Van Taylorgeorganiseerde zorg naar patiënt-gerichte multidisciplinair georganiseerde zorg

Korte inhoud (b) Wat is nodig Drang (goesting, leiderschap, visie, overtuiging) en dwang (hoge nood) Verminderen van de coördinatie en de administratie (gaat veel verder dan lean) Opleiding van de zorgberoepen moeten een extreme makeover krijgen Geen specialisatie maar generalisatie, tenzij voor universitaire ziekenhuizen waar kennis moet ontwikkeld worden Geen hiërarchie maar coachend leiderschap

Zorgnet Vlaanderen Tien punten plan van Zorgnet Vlaanderen voor een toekomstig manpowerbeleid in de zorg Peter Degadt en Jef Van Holsbeke

Samenvatting (a) Werkorganisatie: focus op de kernopdracht Eenduidige beroepsprofielen met functiedifferentiatie Transparant en extern gevalideerd opleidings- en bijscholingsaanbod Valorisatie van de leidinggevenden Promotie van het beroep

Samenvatting (b) Beheersing van de zorgvraag en zorg in partnerschap Bijsturing van de randvoorwaarden Arbeidsmobiliteit en arbeidsmigratie Versterking van de interactie tussen praktijk, opleiding en onderzoek Monitoring van tewerkstelling van verpleegkundigen en verzorgenden

Bouwen aan positieve beeldvorming Onderscheid in opleidingsprofielen en creëren van duidelijkheid wie wat doet in de zorgsector Diversiteit in tewerkstellingsmogelijkheden in de sector De combinatie van EQ en IQ De zorgsector als innovatiesector bij uitstek De multidisciplinariteit in de zorgsector De rijkdom van het intermenselijke contact De werkomstandigheden in de zorgsector Zorgsector als beloftevolle carrièreoptie

4 belangrijke pijlers Promotie zorgsector uitbouwen Korte termijn BAN, www.wordzorgverlener.be Langere termijn Onderbouwde professionele campagne Juiste beeldvorming Eenduidig, duidelijk, krachtig en overtuigend Continu lopende acties ontwikkelen Inleefmomenten Goede informatieve websites Zorgberoepen in de moderne communicatie brengen Boordtabellen (BackOffice) (Cf. bijlage)

4 belangrijke pijlers Innovatie en ontwikkeling stimuleren Onderzoek als belangrijke pijler om de zorgsector te ontwikkelen en te professionaliseren Niet alleen medische ontwikkeling Ook paramedisch en zorg Multidisciplinaire benadering Herbekijken van zorgorganisatie Voor elke competentie is er plaats in het zorgproces ! Juiste man/vrouw op de juiste plaats Functiedifferentiatie en taakuitzuivering Ontschotting bewerkstelligen

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst De uitdaging voor de opleiding verpleegkunde Met beperkte middelen (financieel en qua ruimte) toch instroom van studenten én toelaten én goed opleiden én multi-inzetbaar maken (generalisatie versus specialisatie) De uitdaging voor de opleiding vroedkunde Met beperkte middelen (financieel en qua ruimte) toch instroom van studenten én beperken én vroedvrouwen multi-inzetbaar maken Quid: Tewerkstelling van vroedvrouwen zal problematisch worden

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst Wat is nodig vanuit het werkveld Eenduidige beroepsprofielen met Functiedifferentiatie Taakuitzuivering Multidisciplinariteit en subsidiariteit Ontwikkelen van nieuwe zorgmodellen Creëren van voldoende én goede stageplaatsen Samenwerken met hogescholen ifv. ruimte en mankracht Ontschotting van de zorg

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst Wat is daar voor nodig vanuit de hogescholen Goede profielen aantrekken Samenwerkingsverbanden creëren met ASO scholen Verpleegkundigen en vroedvrouwen een stevige theoretische background geven Europa aangrijpen om een stevige basis te leggen in 3 jaar Specialisatie in een tweede tijd, in combinatie met werkervaring Verpleegkundigen en vroedvrouwen een stevige praktijkbasis geven in samenwerking met het werkveld 2300 u praktijk: is niet te veel Stageconcept herdenken: mentorbegeleiding lukt onvoldoende Voluit gaan voor kwaliteit

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst Bijkomend Versterking samenwerking opleiding - onderzoek – werkveld Vermaatschappelijking van de zorg inbouwen in de opleiding: zelfzorg, preventie, mantelzorg Ouderenzorg ‘sexy’ maken Gezamenlijk werken aan goede individuele en klassikale inleefmomenten

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst Tot slot Wendbaarheid van het onderwijs verhogen Versneld inspelen op evoluties en vragen vanuit het werkveld, Programma’s en onderwijsvormen herwerken i.f.v. de beperking van middelen

Besluit Een strijder moet regelmatig belangrijke besluiten nemen, hij moet beslissen of hij de oorlog zal verklaren of niet, of hij met zijn kameraden zal verhuizen naar een andere streek of niet. Maar telkens zal hij zichzelf vooraf de vraag stellen: ‘Wat zal hiervan het effect zijn voor de vijfde generatie van mijn nageslacht?’ Een strijder beseft dat ieders daden gevolgen hebben die zich over lange tijd uitstrekken, en hij wil weten welke wereld hij achterlaat voor zijn nakomelingen. Uit ‘Strijders van het licht’, Paulo Coelho, 1997

Contactgegevens Eleonora (Lon) Holtzer Zorgambassadeur Coördinator gezondheidszorg Associatie K.U.Leuven GSM: 0486 09 85 85 Eleonora.Holtzer@associatie.kuleuven.be Lon.Holtzer@wvg.vlaanderen.be twitter.com/Zorgambassadeur http://facebook.com/eleonora.holtzer http://be.linkedin.com/in/lonholtzer www.wordzorgverlener.be

Indicatoren studenten verpleegkunde Bijlage 1 Indicatoren studenten verpleegkunde per provincie 2010-2011 Antwerpen # inwoners 2010 1.744.862 # studenten '10-'11 3.395 # diploma's '09-'10 719 student / inw 0,19% diploma’s / inw 0,041% % bachelor 63% Oost-Vlaanderen # inwoners 2010 1.432.326 # studenten '10-'11 2.890 # diploma's '09-'10 452 student / inw 0,20% diploma’s / inw 0,032% % bachelor 64% Limburg # inwoners 2010 838.505 # studenten '10-'11 2.187 # diploma's '09-'10 347 student / inw 0,26% diploma’s / inw 0,041% % bachelor 43% West-Vlaanderen # inwoners 2010 1.159.366 # studenten '10-'11 3.376 # diploma's '09-'10 685 student / inw 0,29% diploma’s / inw 0,059% % bachelor 46% Brussel # inwoners 2010 1.089.538 # studenten '10-'11 512 # diploma's '09-'10 96 student / inw 0,05% diploma’s / inw 0,009% % bachelor 80% Vlaams-Brabant # inwoners 2010 1.076.924 # studenten '10-'11 1.077 # diploma's '09-'10 179 student / inw 0,10% diploma’s / inw 0,017% % bachelor 69% Bacheloropleiding: VLHORA telling 4/10/2010 en diploma’s DHO; HBO5: www.ond.vlaanderen.be 1/2/2011 Versie 01/08/2011 8 September 20108 September 2010

Uitgereikte diploma’s verpleegkunde Bijlage 2 Uitgereikte diploma’s verpleegkunde Bachelordiploma’s: bron DHO

Indicatoren studenten vroedkunde per provincie 2010-2011 Bijlage 3 Antwerpen # inwoners 2010 1.744.862 # geboortes 40.962 # studenten '10-'11 660 # dipl. VV '09-10 121 student / inw 0,04% Bach dipl VV / inw 0,007% geboortes / student 62 Oost-Vlaanderen # inwoners 2010 1.432.326 # geboortes 32.316 # studenten '10-'11 431 # dipl. VV '09-10 71 student / inw 0,03% Bach dipl VV / inw 0,005% geboortes / student 75 Limburg # inwoners 2010 838.505 # geboortes 17.244 # studenten '10-'11 154 # dipl. VV '09-10 35 student / inw 0,02% Bach dipl VV / inw 0,004% geboortes / student 112 West-Vlaanderen # inwoners 2010 1.159.366 # geboortes 23.590 # studenten '10-'11 330 # dipl. VV '09-10 50 student / inw 0,03% Bach dipl VV / inw 0,004% geboortes / student 71 Vlaams-Brabant # inwoners 2010 1.076.924 # geboortes 10.315 # studenten '10-'11 215 # dipl. VV '09-10 51 student / inw 0,02% Bach dipl VV / inw 0,005% geboortes / student 48 Brussel # inwoners 2010 1.089.538 # geboortes 12.404 # studenten '10-'11 173 # dipl. VV '09-10 26 student / inw 0,02% Bach dipl VV / inw 0,002% geboortes / student 72 Bacheloropleiding: VLHORA telling 4/10/2010 Versie 01/08/2011 8 September 20108 September 2010