De Eerste Wereldoorlog 1914-1918

De Eerste Wereldoorlog: Oorzaken De Eerste Wereldoorlog is een oorlog die vele oorzaken kent: het is moeilijk aan te geven welke het belangrijkste is. Om alle oorzaken te begrijpen zullen we de verschillende oorzaken en de betrokken landen doorlopen.

Oorzaak 1: Toenemend nationalisme = het gevoel tot één volk te behoren, met een eigentaal, een eigen verleden en het liefst een eigen staat. Sinds Franse Revolutie grote toename nationalisme. Kan superioriteitsgevoelens inhouden, gebaseerd op ideeën van het Sociaal-Darwinisme: survival of the fittest. Bindend nationalisme Ontbindend nationalisme

FRANKRIJK Revanchegedachte ontstaan n.a.v. Frans-Duitse oorlog.

OOSTENRIJK-HONGARIJE / DE BALKAN O-H streeft naar meer macht op de Balkan. 1908; O-H verovert Bosnië; haalt onvrede op de hals van Servië dat streeft naar een Groot-Servië. Probleem O-H; geen eenheidsbesef, veelvolkenstaat; ontbindend nationalisme.

Duitsland Was door de Frans-Duitse oorlog tot een eenheid gesmeed. Het nationalisme rechtvaardigde het idee dat zij recht hadden op een groter grondgebied.

Oorzaak 2: Het (moderne) imperialisme = het proces waarbij landen hun macht uitbreiden door gebiedsverovering en controle in andere gebieden van de wereld, het streven naar een wereldrijk (Imperium).

Modern imperialisme Vanaf ca. 1870 spreken we van modern imperialisme: imperialisme met economisch belang als hoofdoorzaak, d.w.z kolonisatie voor de grondstoffen en afzetgebieden.

DUITSLAND Wilhelm II; streefde naar vooraanstaande rol in de wereld. “Weltpolitik”: streven naar koloniën en uitbreiding van de vloot om te kunnen concurreren met Groot-Brittannië.

Oorzaak 3: Militarisme In de Keizerrijken Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Duitsland speelden het leger en de Generale Staven een hele grote rol op politiek gebied. Ook de drie keizers van deze landen waren dol op militair vertoon. Nicolaas II van Rusland: ‘Ontwapening is een idee van Joden, Socialisten en hysterische vrouwen’

Oorlog werd gezien als legitiem middel om macht en invloed veilig te stellen. bevolking moest dapper en krijgshaftig zijn. Grote aandacht en aanzien voor krijgsmacht. Militaire deugden stonden hoog in het vaandel.

Oorzaak 4: De Engels-Duitse wapenwedloop Engeland was traditioneel heer en meester op zee. Rond 1900 ontwikkelden ze een nieuw soort slagschip: de ‘Dreadnought’. In het kader van de Weltpolitik probeerde keizer Wilhelm II constant te concurreren met de Engelsen op het gebied van de marine: dit leidde tot een ware wapenwedloop.

Oorzaak 5: opkomst van Duitsland als industriële en militaire grootmacht (ECONOMISCHE CONCURRENTIE) Verstoring machtsevenwicht door opkomst Duitsland. ‘Weltpolitik’ Streven naar wereldmarkt voor Duitsland Opbouw van grote legermacht en marine → wapenwedloop

Oorzaak 6: Bondgenootschappen

Bondgenootschappen 1882; Triple Alliantie of Driebond Duitsland Oostenrijk-Hongarije Italië 1894; Frans-Russiche Alliantie 1904; Entente Cordiale (Engeland en Frankrijk) 1907; Triple Entente Rusland Frankrijk Engeland

(Oorzaak 7: vergissingen van politieke leiders) Overmoed politieke leiders van Europa: geen oog voor veranderde situatie Mentale effect bondgenootschappen onderschat: i.p.v. het bereiken van een afschrikkingseffect werd juist agressieve karakter aangewakkerd.

Geloof van politieke leiders dat het conflict in tijd en plaats in de hand kon worden gehouden. Onderschatting oorlog, overschatting eigen macht en kracht.

Balkan; “Kruitvat van Europa” Ottomaanse Rijk; Zieke Man van Europa 1878; Roemenië, Servië en Bulgarije onafhankelijk. Rusland bondgenoot van de Slavische volkeren op de Balkan. Streven naar eenheid onder de Slavische broedervolken = panslavisme * 1912; Eerste Balkanoorlog Servië & Bulgarije (+ Griekenland en Montenegro) X Turkije * 1913; Tweede Balkanoorlog Bulgarije X Servië en Griekenland (+ Roemenië en Turkije) Ontstaan Albanië Servië streefde naar Zuid-Slavische federatie en wist zich daarbij gesteund door Rusland.

Oostenrijk-Hongarije 11 nationaliteiten Sinds 1867; Keizerrijk Oostenrijk & Koninkrijk Hongarije; Dubbelmonarchie 1908; annexatie Bosnië → Nationaliteitenprobleem werd groter Breuk O-H en Rusland

De aanleiding en het uitbreken van de oorlog: 28 juni 1914 De moord op de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand

28 juni 1914; het schot in Sarajevo…

Sneeuwbaleffect; 28 juni; Moord op FF door Serviër Gavrilo Princip. 6 juli; Berlijn geeft Wenen blanco cheque (Duitsland wil eigenlijk wel oorlog met Rusland…) 23 juli; Wenen stelt Servië ultimatum De eis dat Servië medewerking moest verlenen aan O-H bij de jacht op terroristen op Servisch grondgebied was voor Servië onacceptabel. Servië mobiliseert.

25 juli; Rusland biedt steun aan Servië. 28 juli; oorlogsverklaring O-H aan Servië Gedeeltelijke mobilisatie Rusland 30 juli; mobilisatie Oostenrijk 30 juli; volledige mobilisatie Rusland Willy-Nicky-correspondentie; Vorsten hadden geen invloed meer op militaire staven. 1 aug.; oorlogsverklaring Dld aan Rusland. 3 aug.; Fr. Mobiliseert Dld verklaart oorlog aan Fr. Von Schlieffenplan in werking 4 aug.; Dld valt België binnen; G.B. verklaart oorlog aan Dld.

Vanwege de schending van de Belgisch-Luxemburgse neutraliteit verklaart Engeland op 4 augustus aan Duitsland de Oorlog Aldus verwijzend naar het verdrag van 1839 (‘ein fetzchen Papier’, vlgs. Kanselier Von Bethmann-Holweg). Verdragtekst evenwel niet juist geïnterpreteerd: schending neutraliteit geeft Engeland het recht in te grijpen, niet de plicht.

Minister van buitenlandse zaken van Engeland, Sir Edward Grey… ….sprak op 4 augustus de historische woorden: ‘ The lamps are going out all over Europe, en we will never see them lit again in our lifetime…’

Reacties op uitbreken oorlog De oorlog werd met veel gejuich ontvangen. ‘Thuis voordat de bladeren vallen’ Engeland; ½ miljoen vrijwilligers Dld; +miljoen vrijwilligers; “Frischer fröhlicher Krieg” Fr; ‘Union sacrée’ Kans op avontuur, kameraadschap, heldendom, iets van de wereld zien.

Wereldoorlog: Oorlog beperkte zich niet alleen tot Europa en Europese soldaten; Kolonies en dominions werden in de oorlog getrokken. Ook deelname niet-Europese landen. Ook gevechten op niet-Europese bodem en zee.

Hoofdfronten Europa Westfront; loopgravenoorlog Oostfront; bewegingsoorlog

Plan XVII Ontworpen in 1913 Doel; Herovering van Elzas en Lotharingen Gebaseerd op ‘offensive de l’outrance’ en ‘le cran’ van de Franse soldaat. mislukt……

Von Schlieffenplan Idee; via draaideurbeweging Fr. aanvallen. Ter voorkoming 2-frontenoorlog. Gebaseerd op inschatting dat Rusland 6 weken nodig zou hebben voor mobilisatie.

De Duitse opmars door België en Frankrijk verliep voorspoedig

Massaal vluchtte men voor het oorlogsgeweld… Dld trad streng op tegen ‘franc-tireurs’

‘Macht mir nur den rechten Stark…’ zou Von Schlieffen op zijn sterfbed hebben gerocheld. Von Moltke verzwakte echter de rechtervleugel om: A) Frankrijk in een tangbeweging te vermorzelen en B) oorlog met Nederland vermijden om 1. (te hoog ingeschatte) Nederlandse leger te vermijden en 2. zo de Rotterdamse haven te kunnen blijven benutten.

Von Schlieffenplan mislukt; - onverwacht sterke tegenstand Belgen Russen waren sneller dan verwacht; Aanval Russen op Oost-Pruisen (Tweefrontenoorlog!) →Slag bij Tannenberg (26-31 aug.) Winst voor Dld o.l.v. Ludendorff en Von Hindenburg Goed voor het Duitse moreel!

3 september; Duitse opmars naar zuiden. 6 september; Slag aan de Marne Frankrijk, m.b.v. BEF gingen over tot massale tegenaanval. Slag eindigde onbeslist. Duitsers trokken zich terug tot de Aisne. Von Moltke ontslagen, vervangen door von Falkenhayn.

Tegenvallers voor Dld; Betere moreel Fransen en Engelsen Nederland was uit aanvalsplan gehaald Inmenging Engeland Belgische weerstand Duitse vermoeienis Improvisatietalent Fransen Russen sneller dan verwacht

De race naar de kust Eindpunt in; Eerste slag bij Ieper ‘kindermoord van Langemark’ Nov. 1914; het front stabiliseerde. → loopgravenoorlog!

De ‘Blitzkrieg’ veranderde in een ‘Sitzkrieg’: een loopgravenoorlog. Van de Belgische kust tot aan de Zwitserse alpen liep een frontlinie

Westfront: beide kampen verschuilen zich in lange greppels, ‘beschermd’ door zandzakken en prikkeldraad: de loopgraven.

Kerstbestand 1914

Oostfront Herfst 1914; Van bewegingsoorlog → stellingenoorlog Vanaf 1915; weer in beweging; 1915; succesvolle aanval op Rusland van Dld en O-H. 1916; herovering door de Russen.

Strijd verplaatste zich ook naar het koloniale gebied. Fr. En Eng. Streden in Afrika om de Duitse kolonies.

Japan Voegt zich in 1915 aan kant Geallieerden. Legde beslag op Duitse bezittingen in Noord-China.

Italië 1915; verklaart oorlog aan O-H om de grensgebieden Istrië, Zuid-Tirol en Dalmastische kust. Ook koloniale ambities.

Midden Oosten November 1914; Turkije verklaart oorlog aan Rusland, Frankrijk en Engeland en schaart zich aan zijde Centralen. Motieven; Gezag herstellen over Balkan Britten uit Egypte verdrijven Turkssprekende minderheden in Rusland bevrijden. Turkse leger werd verslagen en Russen bezetten deel Oost-Turkije. Turken nemen wraak op de Armeniërs → deportatie Armeniërs.

Midden Oosten 1916 Britse aanval op Gallipoli, om Zwarte Zeehavens weer open te stellen, verloopt desastreus. Voornamelijk ANZAC-soldaten (Australian and New Zealand Army Corps kwamen om. Britten trachten oliebelangen Perzische Golf veilig te stellen. Verovering Basra maar leden nederlaag bij Bagdad.

Engeland en Frankrijk steunen Arabieren in het Turkse Rijk in hun nationalisme. Succesvolle samenwerking Arabieren en Britten o.l.v. Feisal en Lawrence → verovering Akaba en Damascus. Belofte op Arabische Staat werd niet waargemaakt door Engeland.

Ondertussen in Rusland…. 1917: Russische Revolutie; machtsovername communisten o.l.v. Lenin. 1918: Vrede van Brest-Litowsk Voordeel Dld; einde oorlog Oostfront. Versterking Westfront.

De Franse, Engelse en Duitse generaals proberen door grote offensieven doorbraken te forceren. Von Moltke Nivelle Pétain Haig Foch Joffre Von Falkenhayn

Alle offensieven mislukten: De slag bij Verdun feb.-nov.1916: 378.000 Franse slachtoffers, waarvan 163.000 doden / 330.000 Duitse slachtoffers, waarvan 143.000 doden. De slag bij de Somme juli 1916: 420.000 Britse slachtoffers en 200.000 Franse slachtoffers / 500.000 Duitse slachtoffers. De slag bij Passchendaele (derde slag bij Ieper) juli-nov.1917: 508.800 Franse en Britse slachtoffers / 348.300 Duitse slachtoffers.

Op zee… 1916; Slag bij Jutland Britse Zeeblokkade Onderzeeboot Dld. Vanaf feb. 1917; onbeperkte duikbotenoorlog

Einde WO I; De Britten hadden een blokkade dwars over de Noordzee gelegd. Hierdoor durfden de Duitsers hun kostbare ‘hochseeflotte’ niet in te zetten.

1917: totale duikbootoorlog: (passagiers)schepen van alle landen zouden worden getorpedeerd. Het bekendste voorbeeld was (al in 1915!) de Engelse ‘Lusitania’.

Toen de Duitsers in 1917 ook nog probeerden Mexico met de VS in oorlog te brengen (Zimmermann-telegramm), sloten de VS zich bij de geallieerden aan.

Begin van het einde Inmenging VS vanaf april. 1917 Maart 1918; Duits offensief; ‘Kaiserschlacht’ Aanvankelijk succesvol voor Dld. Vanaf juli successen voor de Geallieerden. Ludendorff stuurt aan op nieuwe regering Dld. (aanvaardbare gesprekspartner bij vredesonderhandelingen) 3 Oktober; nieuwe regering Dld. Matrozenopstand Kiel → revolutie Berlijn 9 nov. Weimarrepubliek 10 nov. Wilhelm II vlucht naar Nld.

11 nov. 1918; Wapenstilstand Compiègne