Overlegcentrum voor Ethiek Wetenschapsweek Media, muziek en identiteit Medewerkers: Tim Smits, Jelle Zeedijk, Thomas Nys, Bart Pattyn (Overlegcentrum voor Ethiek)

Overzicht Inleiding (Bart Pattyn) Onderzoek De theorie van smaakpatronen (Jelle Zeedijk) PAUZE Wie ben ik? (Thomas Nys) Psychologie van smaakvoorkeuren (Tim Smits)

Welkom aan de universiteit Inleiding Welkom aan de universiteit

Wat gebeurt er aan de universiteit ? Inleiding Wat gebeurt er aan de universiteit ?

Onderzoek en onderwijs Inleiding Onderzoek en onderwijs

Wetenschappelijk onderzoek Inleiding Wetenschappelijk onderzoek exacte wetenschappen humane wetenschappen

Inleiding humane wetenschappen mens wetenschappen studie van de mens

Wat is de mens? Inleiding “Wie waren we? Wat is er nu van ons geworden? Waar waren we? Waar heeft men ons gebracht? Waar haasten we ons naar toe? Waar zijn we afhankelijk van?”[1] Gnonsticisme ±100 nChr. [1]. Clemens Alexandrinus, Excerpta ex Theodoto, 4.78.2.3‑5.

Wat is de mens? Methode om die vraag te beantwoorden is geëvolueerd… Inleiding Wat is de mens? Methode om die vraag te beantwoorden is geëvolueerd…

Wat is de mens?

Inleiding

Inleiding Wat is de mens?

Inleiding Wat is de mens? theoretisch observeerbaar

Inleiding wat mensen doen hoe mensen zijn observeerbaar

wat mensen doen hoe mensen zijn Inleiding overtuigingen, consumentengedrag, muziekkeuze, politieke voorkeur, medicatiegebruik, alcoholgebruik, of men lid is van een vereniging, sportactiviteit hoe mensen zijn achtergrondvariabelen: leeftijd, geslacht, opleiding, opleiding van de ouders, inkomen, inkomen van de ouders, intelligentie quotiënt

Tijd voor het onderzoek… Inleiding Tijd voor het onderzoek…

Vervolg van het onderzoek

Onderzoek: Muziekfragmenten

De theorie van smaakpatronen Jelle Zeedijk II. De theorie van smaakpatronen

Inleiding Pierre Bourdieu (1930-2002) en de smaaksociologie Smaakpatronen in Frankrijk eind ’60 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000

1 Bourdieu en de smaaksociologie Bourdieu veronderstelt een parallel tussen klasse en levensstijl. Vanuit de positie die je in de maatschappij inneemt (het veld) - beroep - opleiding - leeftijd - ... ontwikkel je al naargelang je persoonlijkheid - fysiek - talent - persoonlijke geschiedenis - ... een verstand-houding (habitus).

1 De houding als mentaliteit of algemene opvattingen 1 Bourdieu: habitus Die ‘habitus’ of verstand-houding is de letterlijk de houding van waaruit je je leven vorm geeft: 1 De houding als mentaliteit of algemene opvattingen - bijvoorbeeld verschillen tussen Duitsers en Fransen, supporters van Anderlecht of Brugge. 2 De houding als praktisch oordeel is lichamelijk - leren eten (roken/drinken) - sport beoefenen - muziek luisteren Deze verstandhouding kunnen we niet van de een op de andere dag inruilen voor een andere. We hebben haar ons eigen moeten maken (trainen).

1 Bourdieu: parallel De parallel tussen sociale klasse en levensstijl volgens Bourdieu: hoge sociale klasse = hoge cultuur (‘ernstig’) lage sociale klasse = lage cultuur (‘populair’) De klasse of sociale status is afhankelijk van de hoeveelheid kapitaal: - klassiek onderscheid tussen rijk en arm (economisch kapitaal) - Bourdieu wijst ook op het belang van opleiding, training (cultureel kapitaal)

1 Bourdieu: theoretisch model Het Veld Praktijken Verstandhouding (Habitus) Levensstijl Smaken

1 Bourdieu: theoretisch model Veel Kapitaal Het Veld Praktijken Habitus 1 Levensstijl 1 elementen: X, Y, Z Smaken Weinig Kapitaal Het Veld Praktijken Habitus 2 Levensstijl 2 elementen: A, B, Z Smaken

1 Bourdieu: conclusies Vanuit Bourdieus habitustheorie begrijpen we: Hoe de betekenis, of de waarde van een werk of voorwerp niet voor altijd vaststaat: - paars-wit in Brugge of in Brussel Hoe de eigen smaak altijd het meest ‘natuurlijk’ lijkt. - de muziek van jongeren en hun ouders Hoe mensen onbegrijpelijk voor elkaar zijn (verschillende habitus), en hoe de smaak maar moeilijk verandert (habitus is geïncorporeerd). - de slechte acteur

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60 Veel kapitaal Cultureel kapitaal Economisch kapitaal Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: beroepen Veel kapitaal professor industriëlen kunstenaar vrije beroepen werkgever ingenieur secundair onderwijzer Cult.kap. + Econ. kap. - Econ. kap.+ Cult. kap. - basisschool leerkracht kleine zelfstandige bediende geschoolde arbeider ongeschoold werk boeren Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: sporten Veel kapitaal schaken professor tennis kunstenaar zeilen vrije beroepen werkgever industriëlen jagen wandelen ingenieur secundair onderwijzer zwemmen Cult.kap. + Econ. kap. - Econ. kap.+ Cult. kap. - basisschool leerkracht kleine zelfstandige bediende vissen geschoolde arbeider voetbal ongeschoold werk boeren Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: muziekinstrumenten Veel kapitaal piano professor schaken tennis kunstenaar vrije beroepen zeilen werkgever industriëlen jagen wandelen ingenieur Secundair onderwijzer gitaar Cult.kap. + Econ. kap. - Econ. kap.+ Cult. kap. - basisschool leerkracht kleine zelfstandige bediende vissen geschoolde arbeider voetbal accordeon dansen ongeschoold werk boeren Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: zangers Veel kapitaal piano professor schaken tennis kunstenaar vrije beroepen zeilen werkgever industriëlen jagen wandelen ingenieur Secundair onderwijzer Brassens gitaar Cult.kap. + Econ. kap. - Econ. kap.+ Cult. kap. - Brel basisschool leerkracht kleine zelfstandige Aznavour bediende vissen geschoolde arbeider voetbal accordeon dansen ongeschoold werk boeren Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: componisten Veel kapitaal piano professor schaken tennis Bach kunstenaar industriëlen Boulez vrije beroepen zeilen werkgever jagen Vivaldi wandelen ingenieur Secundair onderwijzer Brassens gitaar Bizet Cult.kap. + Econ. kap. - Tsjaikovsky Econ. kap.+ Cult. kap. - Brel basisschool leerkracht kleine zelfstandige Aznavour bediende vissen geschoolde arbeider voetbal accordeon dansen ongeschoold werk boeren Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: muziektheater Veel kapitaal piano opera professor schaken tennis Bach kunstenaar zeilen werkgever industriëlen Boulez vrije beroepen jagen Vivaldi wandelen ingenieur Secundair onderwijzer music-hall Brassens gitaar Bizet Cult.kap. + Econ. kap. - Tsjaikovsky Econ. kap.+ Cult. kap. - operette Brel basisschool leerkracht kleine zelfstandige Aznavour variété bediende vissen geschoolde arbeider voetbal accordeon dansen ongeschoold werk boeren Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: beeldende kunst Veel kapitaal kunstcollectie piano opera Renoir professor schaken tennis Bach kunstenaar industriëlen Boulez vrije beroepen zeilen werkgever jagen Warhol Vivaldi wandelen ingenieur Secundair onderwijzer music-hall Brassens Van Gogh gitaar Bizet Cult.kap. + Econ. kap. - Tsjaikovsky Econ. kap.+ Cult. kap. - operette Brel basisschool leerkracht kleine zelfstandige Aznavour variété bediende vissen geschoolde arbeider voetbal accordeon dansen ongeschoold werk boeren Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: conclusies Je laat door je levensstijl anderen kijken wie je bent, bij welke klasse je hoort. Het onderwijs bevestigt de ‘ernstige’ smaak direct, en indirect de kapitaalsverhoudingen in de maatschappij; ‘goede smaak/goede manieren’ worden beloond.

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000 De inhoud van Bourdieus schema is afhankelijk van de culturele situatie: - tijd - plaats - inrichting van de maatschappij Maar de vorm (de parallel) kunnen we in alle samenlevingen aantreffen. Zo ook in de Vlaamse. We bekijken de (media)smaakvoorkeuren van Vlaamse ouders in 2000 (bron: TOR2000).

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000 Veel kapitaal; ‘ernstig’ Weinig kapitaal; ‘populair’

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000 Gemiddeld - ses: 0,55

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000 Gemiddeld ses: -0,586

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000: conclusies We zien dezelfde parallel tussen sociale status en levensstijl als in het Frankrijk van Bourdieu. Het is in de smaak niet om het even. De kapitaalbezitters (gemeten in Ses) distingeren zich nog steeds door ‘ernstige’ media en muziek te smaken. We kunnen veronderstellen dat er ook verschillende ‘verstandhoudingen’ zijn, maar vraagt nog nader onderzoek.

PAUZE

Een kleine filosofie van de identiteit Thomas Nys III. Wie ben ik ? Een kleine filosofie van de identiteit

Een ‘stomme’ vraag Naam Lichaam Hobby’s, interesses, preferenties Ideeën, overtuigingen Eigenschappen, kenmerken

Particularisme - Essentialisme Het ‘unieke’ zelf Het geheel van preferenties, overtuigingen, eigenschappen en kenmerken Het ‘ik’ toont zich in mijn keuzes & gedrag PROBLEEM: toeval en verandering Het ‘diepe’ zelf De ziel (onsterfelijk) De rede Het permanente, het onveranderlijke De kern die kiest, beslist, verlangt, etc. PROBLEEM: vage uniformiteit

Het ‘ik’ in de ogen van de ander J.-P. Sartre: géén essentie, het ‘ik’ is Niets  absolute vrijheid de objectiverende blik voorbeeld: de gluurder (“L’enfer c’est les autres”) J. Lacan: “ik verlang het verlangen van de ander”  afhankelijkheid De strijd om erkenning De ander geeft ons onze identiteit: we zien onszelf in de ogen van de ander De dynamiek van conformisme en anti-conformisme

Gevaar Verlangen triomfeert op kritisch vermogen massapsychologie ‘peer group pressure’ proeven van Asch (1951) en Zimbardo (1971) Beperkte keuzevrijheid de heersende idealen zijn in zekere zin gegeven een levensstijl is een pakket

Probleem met erkenning Liberalisme: “Jij bent degene die kiest (~ universalisme) en wat je kiest (~ particularisme) is goed omdat jij ‘t bent die kiest” PROBLEEM Geen échte erkenning: als iedereen gelijkwaardig is dan kan ik me niet meer onderscheiden ‘dubbel spel’: eigenlijk is niet iedereen evenwaardig, er zijn wel degelijk winners en losers

Terugkoppeling De gevonden clusters tonen aan dat het individu niet zo vrij is als wordt aangenomen erkenning gebeurt volgens een beperkt aantal idealen de drang om ergens ‘thuis te zijn’ vertroebelt het kritisch vermogen Rol van marketing

Media en Muziekvoorkeuren Tim Smits IV. Psychologie van Media en Muziekvoorkeuren

wat mensen doen hoe mensen zijn Smaken, voorkeuren : hobby’s, cultuursmaken televisiezenders, televisieprogramma’s muziek- en radiovoorkeur Maar ook … houdingen Racisme Individualisme … hoe mensen zijn Vrije keuze … of sociologische kenmerken (afkomst, geslacht) en psychologische kenmerken

Media- en muziekvoorkeuren Uitgangspunt Media- en muziekvoorkeuren Die blijken een sterke relatie te hebben met o.a. belangrijke maatschappelijke attituden

496 jongeren: Canvas – Journaal & Actua 1372 jongeren: Techno HIClas analyse TOR2000 Jongeren

racisme harde repressie antidemocratisch individualisme

Media- en muziekvoorkeuren Onderzoeksvragen Media- en muziekvoorkeuren Die blijken een sterke relatie te hebben met o.a. maatschappelijk belangrijke houdingen zoals racisme Vanwaar die samenhang? Toevallige samenhang in vrije keuze?

wat mensen doen houdingen cultuur-smaken

Media- en muziekvoorkeuren Onderzoeksvragen Media- en muziekvoorkeuren Die blijken een sterke relatie te hebben met o.a. maatschappelijk belangrijke houdingen zoals racisme Vanwaar die samenhang? Toevallige samenhang in vrije keuze? Gemeenschappelijke oorzaak?

hoe mensen zijn wat mensen doen houdingen Verklaring cultuur-smaken

Media- en muziekvoorkeuren Onderzoeksvragen Media- en muziekvoorkeuren Die blijken een sterke relatie te hebben met o.a. maatschappelijk belangrijke houdingen zoals racisme Vanwaar die samenhang? Toevallige samenhang in vrije keuze? Gemeenschappelijke oorzaak? Muziek oorzaak van bepaalde houdingen?

hoe mensen zijn wat mensen doen houdingen Verklaring cultuur-smaken

Samenhang:Persoonlijkheid & media/marketing hoe mensen zijn wat mensen doen Media Muziek Persoonlijkheid Media-marketing

Samenhang: Persoonlijkheid & media/marketing hoe mensen zijn wat mensen doen Media Muziek “Ernstige” Radio & Muziek Denken Media-marketing

Samenhang: Persoonlijkheid & media/marketing hoe mensen zijn wat mensen doen “Populaire” Media & Muziek Media Muziek “Populaire” Media & Muziek “Ernstig” Besluiten Media-marketing Affectieve marketing

Ter verduidelijking

Samenhang: Persoonlijkheid, Media / Marketing en Racisme hoe mensen zijn wat mensen doen Racisme Kenmerken van individu “Populaire” “Ernstig” Media Muziek Media-marketing Affectieve marketing

hoe mensen zijn wat mensen doen Wat we doen …? = Racisme Kenmerken van individu Media Muziek “Populaire” “Ernstig” Affectieve marketing Media-marketing

Stelling Door voortdurende blootstelling aan bepaalde media en muziek kan een levensstijl ontstaan die niet toevallig samenhangt met ongewenste houdingen