MONUMENTEN VAN HERREZEN NEDERLAND AANWIJZINGSPROGRAMMA WEDEROPBOUW 1959-1965 Steunpunten Utrecht / ROMA, Rhenen Presentatie 1 maart 2012 Ben de Vries Projectleider RCE RCE projectleider met opdracht om samen met werkgroep en externen een selectievoorstel te maken van een honderdtal objecten uit de wederopbouwperiode 1959-1965, die de staatssecretaris eind 2012 bekend zal maken. Het is een vervolg op de 1e tranche van de 100 topmonumenten 1940-1958 die minister Plasterk in oktober 2007 bekendmaakte en hetgeen leidde tot veel media aandacht en een groter draagvlak en waardering bij o.a. gemeentes. Dat is de opdracht! Het is een proces van selecteren en waarderen. Maar voordat ik hier op inga, eerst wat achtergrondinformatie over de wederopbouw in NL. En iets over mezelf.

Kind van de wederopbouw Dit ben ik! Kind van de wederopbouw. Geboren in deze keuzeplanwoning (13 in dozijn) in Wageningen, niet ver van hier, de Grebbeberg was mijn achtertuin en ik groeide op met verhalen over WOII hier. Zoals: Mijn Opa die hier in opdracht van de Duitsers de doden na de slag om de Grebbeberg in mei 1940 moest opruimen. Of de broer van mijn Oma die in Sperrtijd met zijn fiets door het binnenveld reed, na een dag hard werken aan militaire versterkingen in opdracht van de Duitse bezetter, op weg naar zijn zwangere vrouw en werd aangehouden door een patrouille van de Nederlandse SS en ter plaatse werd doodgeschoten. Maar ook Wageningen is natuurlijk ook een wederopbouwstad: Hoogstraat en Marktplein heringericht. Kind van de wederopbouw

Oorlogsschade in Zeeland en Rotterdam Tijden van oorlogsherstel, vandaar dat we de wederopbouw laten beginnen in 1940 (oprichting ministerie) en eindigen als woningnood geledigd is.

Rhenen werd dubbel getroffen. Brandweerkazerne / museum Het Rondeel Rhenen werd dubbel getroffen. Brandweerkazerne / museum Het Rondeel. Vegter 1943. Kerkplein Brandweerkazerne is top 100. Hier stond ook de reizende tentoonstelling Lelijk is geen argument

Faculteit Geodesie (Röntgen 1953), watertoren, hotel Wageningsche Berg, Wageningen Geodesie is top 100, watertoren op de berg haalde het net niet. Hotel van Jan Wils wordt hoogstwaarschijnlijk gesloopt.

Herdenking Eerst oorogsschadeherstel Dan ruimte voor herdenking van de doden / de slachtoffers. Nationale plekken en later gemeentelijke begraafplaatsen. John Frostbrug, Harmsen/Van der Steur, 1950; Nationaal Monument van Oud en Raedecker 1956, Monument de Verwoeste Stad, Zadkine 1953, Herdenkingshof Putten van Bijhouwer 1947

Learn how to live Lenigen woningnood, materiaalschaarste, maar ook optimisme. Woningnood was volksvijand nummer 1, werd lang gezegd. 1 miljoenste huis, een laagbouwflat in Zwolle (van Van Embden), opgeleverd in nov 1962 met koningin Juliana staande op het balkon.

Westelijke Tuinsteden Slotermeer Amsterdam, groen en open, 1939/1951-1962, Van Eesteren Lenigen woningnood

Nagele, ‘het platste dorp van NL’, 1947-1957, moderne huizen rond centrale open ruimtes, collectief design NO polder komt aan bod bij Frank

Waarom nu aandacht voor de naoorlogse periode? Onderwaardering en onbekendheid Draagvlak en waardering vergroten 50 jaar grens schuift op Je kunt maar eenmaal slopen! Projectteam bij RCE Inventarisatie Selectie 100 (‘politiek getal’) Rondreizende tentoonstelling 2003-2008 Wederopbouwdatabank Aanwijzing onlangs afgerond Maria Regina kerk, Boxtel. Sloop 2003; Dreijenborgh Wageningen gesloopt juni 2009 Lelijk is geen argument

Selectiecriteria 1940-1958 MSP als basis voor selecteren en waarderen: Toonbeeld; cultuurhistorisch, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig top Gaaf en zeldzaam 50 jaar grens Vervolgens: Thematisch: verzorgingsstaat, productie, herdenking etc. Regionale spreiding Architectenoeuvre Boek tonen

Bekendmaking TOP 100, 1940-1958 door minister Plasterk Bekendmaking TOP 100, 1940-1958 door minister Plasterk. Media-aandacht leidt tot groter draagvlak. Reactie van Kamagurka in NRC Handelsblad (15-10-07). Wederopbouwdatabank

Groothandelsgebouw, Maaskant & Van Tijen, 1953 Lijnbaanhoven, Maaskant e.a. 1949-1953 Ook de -flats

Ventilation towers Velsertunnel, Roosenburg / RWS, 1939-1941 / 1952-1957 Ik laat nog een paar andere toppers zien. Velsertunnel en ventilatietorens, Roosenburg, 1957. Pas recent aangewezen na bezwaren.

Ja-knikker, NAM, Schoonebeek, radiotelescoop Dwingeloo, Muller 1956

Paaskerk, Zaandam, Sijmons/Appel 1958

Monumentale wandkunst, kunstregeling (1,5%), start 1954

SELECTIECRITERIA 1959-1965 Wederom MSP als basis voor selecteren en waarderen: Essentiële toonbeelden & mijlpalen op gebied van cultuur- en architectuurhistorie en stedenbouw Gaaf en zeldzaam 50 jaar grens (vervallen op 1-1-2012) Algemeen erkend – in literatuur - door de vakwereld En opnieuw: Inhoudelijke weging van kwaliteiten ahv 10 thema’s: verzorgingsstaat, productie, onderdak, herdenking etc. Regionale spreiding Architectenoeuvre en architectuurstromingen Maar nu extra aandacht voor: Groen(-aanleg) / positief effect op de omgeving Monumentale wandkunst Afwerking en materiaalgebruik Lastige kwestie zijn: Object versus complex, Mijlpaal 1965, Campussen drie universiteiten en Tilburg, Koude Oorlog of verdedigingslinies, alledaagse architectuur met symboolwaarde (hotelkamer Yoko Ono, miljoenste woning, Abbey Road), maar dat is nooit mbv iden criteria post 65 Positief en functioneel behoudsperspectief

Proces & planning 2012 Politieke kaders: - Momo 2009 - Beleidsbrief 2009 - Nota S met akkoord met honderdtal, dec 2011 Zorgvuldig proces van ijklijst (700) naar voorlopige lijst (150) en door naar honderdtal Meer transparantie en betrokkenheid Overleg erfgoedveld (reacties voor 15 maart) Brief aan gemeentes voor suggesties op basis ijklijst (reactie voor 9 april) Tijdig informeren potentiële eigenaren, april/mei Rol breder publiek Advies Raad voor Cultuur, september Bekendmaking door staatssecretaris, november/december Start aanwijzingsprocedure, 2013 Tijd van top-down is voorbij. Eigenlijk lijstjes ook. Inspraak, betrokkenheid andere partijen en belangengroepen. Rol breder publiek met publieksprijs bij waarderen. Momo zegt beperkte toplijsten Beleidsbrief zegt idem criteria S zegt als 100 maar geen doel op zich wordt, dus minder mag ook. RvC is vlot als wij proces en criterai helder over het voetlicht kunnen brengen en dan volgt er collectieve advisering, geen objectadvisering Aanwijzingsprocedure valt buiten mijn project. Waarom 100, is toch qua jaren minder?!

Monumenten van de toekomst? Paaskerk, Amstelveen, Van Asbeck, 1963 Waar denken we aan? Potentiele rijksmonumenten. Monumenten van de toekomst

Zeelandbrug, Zierikzee, Rijkswaterstaat, 1965

Raadhuis, Hengelo, Berghoef e.a. opgeleverd 1963

Stadsschouwburg, Nijmegen, Bijvoet/Holt, 1961

Evoluon, Eindhoven, Kalff/De Bever, 1966 1965 is mijlpaal, heel soms erover heen

Hoogste rijksmonument van NL. Euromast, Maaskant, 1960 Deze niet want die is al beschermd, 1960

Vragen? b.de.vries@cultureelerfgoed.nl www.cultureelerfgoed.nl Dank u voor uw aandacht! Vragen? b.de.vries@cultureelerfgoed.nl www.cultureelerfgoed.nl