T&A SURVEY B.V. AMSTERDAM THE NETHERLANDS e-mail: info@ta-survey.nl Website: www.ta-survey.nl

Aardwarmte = Koude Warmte Opslag (KWO) Geothermie

KWO Warmte of koude uit de aarde Warmtepompen

Warmtepompen Wat is een warmtepomp? Verschillende soorten warmtepompen. Voorbeelden van warmtepompsystemen. Verschillende soorten bronsystemen. Voorbeelden van bronsystemen. Koude en warmte opslag. Belangrijkste punten voor een goed werkend systeem.

Wat is een warmtepomp ? Een warmtepomp is een apparaat dat warmte verplaatst door middel van arbeid.

Wat is een warmtepomp ? De vier belangrijkste componenten zijn : - Verdamper - Condensor - Compressor - Expansieventiel

Verschillende soorten warmtepompen. water (brine*) \ water warmtepompen. lucht \ water warmtepompen. water (brine*) \ lucht warmtepompen. Lucht \ lucht warmtepompen. *brine is een mengsel van glycol en water.

Voorbeelden van Water (brine)\water warmtepompsystemen. Voor warmte en/of koude bron wordt gebruik gemaakt van de constante bodemtemperatuur (water in de bodem is circa 11°C) Toepassingen: Verwarming en/of koeling van een gebouw. De bereiding van warm tapwater.

Voorbeelden van Water(brine)\water warmtepompsystemen. Bron Warmte / koude afgifte

Voorbeelden van lucht \ water warmtepompsystemen. Als warmte of koude bron word er o.a. Gebruik gemaakt van: Buiten lucht Ventilatie lucht uit een gebouw Deze warmte en/of koude kan o.a. worden gebruikt voor: Verwarming en/of koeling van een gebouw De bereiding van tapwater

Voorbeelden van lucht \ water warmtepompsystemen. Warmte afgifte Bron

Verschillende soorten bronsystemen KWO Voor het verwarmen en koelen van gebouwen worden de volgende soorten het meest toegepast: Open bronsysteem: - Mono bron systemen - Systemen met een onttrekkingbron en een infiltratiebron Gesloten bronsysteem: - Verticale bodemwisselaars - Horizontale bodemwisselaars - Aardwarmtekorf systemen

Open bron systeem

Open bronsysteem Vergunning verplicht boven de 10 m3 per uur en/of 50 000 m3 per jaar (effectrapportage verplicht)

Gesloten bron systeem Verticale bodemwisselaar Horizontale bodemwisselaar

Belangrijkste punten voor een goed werkend KWO systeem Bodemonderzoek geschikte zand pakketen, aquifers en grondwaterstromen Technisch ontwerp dimensioneren en keuze van materialen en appendages Modulering van het systeem over langere periode.

KWO Bespaart 30 tot 50 % van de energiekosten 50% reductie uitstoot CO2 Terugverdientijd warmtepompinstallatie is 5 tot 12 jaar

KWO Startinvestering: Kosten individuele huizen: 10.000-15.000 euro Kosten collectief systeem: 5.000-10.000 euro per huis

Geothermie Hoe kun je deze warmte aanwenden Kern aarde is 1200 tot 6000 °C Continu gevoed door radioactief verval Temperatuur gradiënt in ondergrond is gemiddeld 30°C per km De eerste 6 km van de aardkorst bevat 50.000 maal meer geothermische-energie dan de wereldvoorraad aan olie en gas Vraag? Hoe kun je deze warmte aanwenden

Geothermie Door grondwater (uit de diepe ondergrond) op te pompen Door grondwater af te koelen Warmte in energie omzetten Gekoeld water terug te pompen

Geothermie Overeenkomstige diepte met boringen naar olie en gas Doubletten (2 boringen) overeenkomstig open KWO systeem Pompbron en retourbron Boring kan variëren van 1,5 tot 4 km diep Rond 3 km diep is grondwater ca 100 °C

Geothermie Geologische voorwaarden Aanwezigheid van watervoerende lagen (aquifers) Zelfde reservoirs als voor de opsporing van olie en gas: dikte verspreiding porositeit permeabiliteit zandsteen en kalksteen maar dan zonder het voorkomen van olie en gas

Geothermie

Geothermie Economische voorwaarden (op dit moment) Temperatuur grondwater > 55 °C Vermogen > 100 m3/u Conclusie: De geologische opbouw bodem van Nederland is geschikt voor het toepassen van diepe geothermie

Aardlagen geschikt voor geothermie

Temperatuur op ca 2000 m onder maaiveld

Geothermie Economische haalbaarheid Diepe putten: grote investeringen ( 3 miljoen euro per put) Grote warmte afzet voor haalbaarheid van project Groot debiet (>100 m3/uur) Voldoende groot aantal draaiuren > 2000 woningen of > 5 ha glastuinbouw Laag temperatuurniveau warmte behoefte (huizen, kassen)

Geothermie Voordelen geothermie Duurzaam Altijd voorradig Onafhankelijk van weersomstandigheden, seizoen of tijdstip Verwaarloosbare emissie CO2 Terugverdientijd binnen 5 a 10 jaar (huidige energieprijs) Systeem vereist weinig onderhoud

Traject geothermie Geologische quickscan Aanvraag opsporingverguning Opsporing fase Uitvoering proefboring Aanvraag winningvergunning Winningfase -Doorlooptijd circa 3 jaar -Kosten circa 8 miljoen

Geothermie Voorbeeldprojecten: Geothermie doublet voor electriciteitscentrale in Landau in der Pfalz (Duitsland) Grondwater 3000 meter diep Opgepompte water is >100 °C Capaciteit 2 tot 2,5 MWe (gebruik elektriciteit 5000 huizen per jaar) 500 We (per huishouden)

Geothermie Bleiswijk (Nederland) glastuinbouw vleestomaten (in gebruik oktober 2007) Boring tot 1,7 km diepte Temperatuur opgepompte water is 60 °C Bron verwarmt 10 hectare kas (20 °C) 300 km leiding bovengronds Bron levert 150 m3 warmwater uur Bron beslaat ondergronds 1,5 bij 3 kilometer = 450 ha Capaciteit bron: 6 MW 6 MW aardwarmte komt overeen met 725 m3 aardgasequivalent per uur Bespaart 5 miljoen m3 aardgasequivalent per jaar Kosten geothermische bron totaal: 6 miljoen euro Terugverdientijd: ca 5 jaar

Geothermie Woningen in den Haag (Haaglanden) Boring start medio 2009 Planning winter 2009 eerste woningen aangesloten op geothermie Boordiepte ca 2200 meter Temperatuur opgepompt water is 75 °C Verwarming 4000 woningen Verwachte energiebesparing t.o.v. HR ketels 62 % gasverbruik 16 % elektriciteitsverbruik 57 % minder CO2 uitstoot

KWO / Geothermie Geiser op IJsland Einde presentatie