De actuele economische crisis Op basis van ppt van Henri Houben, Formation Attac Bruxelles(28 février 2008), ppt Jo Cottenier PVDA studiedienst, wikipedia, David Harvey (The Enigma of Capital), Joseph Stiglitz (Vrije Val), artikels De Tijd, De Standaard, De Morgen, eigen materiaal dirk.vanduppen@gvhv.be

Inhoud Samenvatting Marxistische analyse crisis Geschiedenis van de crisis Logisch kader voor analyse van de crisis en haar oplossingen, met actualisering voor België & Europa Oefening: belangrijkste verklaringen voor de crisis kritisch analyseren en beantwoorden

M V Arbeid M + K = Kapitaal accumulatie Aanbod G-W-G’ kapitaalcyclus K O P R A C H T Vraag Markt van consumptiegoederen Mv = M / V W Productie kost M V C A F S C H R I J V N G Arbeid M + K = Kapitaal accumulatie L O N V C Wv = W / V+C Markt van arbeidskrachten W-G-W warencirculatie Aanbod Vraag

Evolutie van productiviteit versus lonen Meer produceren tegen lagere loonkost Toename van de uitbuiting: M / V↑

Inzet discussie: meerwaardevoet Uitbuitingsgraad M (winst) kapitaal winst V (loon) arbeid mens = Eerst de mensen, niet de winst

Onoplosbare tegenstellingen Productiecapaciteit ↑↑↑ >< koopkracht ↓↓↓ => crisis van overproductie Crisis van onderconsumptie, crisis van de koopkrachtige vraag Crisis van te hoge productiecapaciteit Crisis van ‘overtollig’ kapitaal, overaccumulatie van kapitaal. Kapitaalflow naar rendabele investeringen/beleggingen wordt geremd

Karl Marx in Het Kapitaal (1867) “De daling van de lonen en dus de beperking van de consumptie van de bevolking botst met de neiging van de kapitalistische productiecapaciteit voortdurend te groeien. Dat is de echte reden van de crisis van overproductie.”, “Uiteindelijk ontstaat er niet alleen overproductie, maar ook overaccumulatie van kapitaal”.

L’historique de la crise Evolutie van aandeel lonen in BBP van de EU – VS en Japan Source: European Economy, Statistical Annex et AMECO.

Geschiedenis van de crisis 1. Begin vanaf 1973 2. Het Amerikaanse antwoord – Derde Wereldschuld (1982) 3. De Amerikanen als consumenten 4. De competiviteit als globale norm (1993) 5. De Aziatische crisis (1997) 6. De crisis in technologie aandelen (2001) 7. De huizen crisis (2007-…)

Qu’est-ce que la crise économique? Jaarlijkse stijging van de industriële productie in de VS 1950-1998 4,72 2.84 moyenne de la période

Vergeleken met de periode 50-73 heeft de periode na 1973: - een minder sterke globale groei (2,84% tegen 4,72%); - kent ze meer diepgaande opeenvolgende crisissen; er zijn sinds ’71 wereldwijd al 24 financiële crisissen geweest - vergezeld van een belangrijke slepende werkloosheid De hele periode vertoont een « structurele crisis », de punten geven de « conjuncturele crisissen » aan

Geschiedenis van de crisis Structurele crisis breekt ui in 1973 Uitlokkende factor is de verviervoudiging van de petroleumprijzen Is deze externe factor verantwoordelijk voor de crisis? Nee, want na de daling van de olieprijzen bleef de crisis voortduren De plotse verhoging was een aanpassing aan de devaluatie van de dollar en van 20 jaar dalende olieprijzen De crisis draineerde rijkdom van de rijke landen naar het Midden-Oosten

Geschiedenis van de crisis 1. Begin vanaf 1973 2. Het Westers antwoord – Derde Wereldschuld (1982) 3. De Amerikanen als consumenten 4. De competiviteit als globale norm (1993) 5. De Aziatische crisis (1997) 6. De crisis in technologie aandelen (2001) 7. De huizen crisis (2007-…)

Geschiedenis van de crisis Het is de recyclage van de petrodollars Petroleumproducerende landen voorzien de banken van dit geldkapitaal, vooral Londen De banken ontlenen deze kapitalen aan de Derde Wereldlanden die zich in de schulden steken (Azië, Afrika en Latijns-Amerika) Maar deze landen gebruiken deze schulden om bij de Westerse landen producten en investeringen (witte olifanten) aan te kopen. Dat verzacht de crisis in het Westen.

Geschiedenis van de crisis Betaling voor petroleum Westerse landen Midden-Oosten Petroleum Sparen Banken ontlenen Derde Wereld Aankoop materiaal Betaling petroleum Richting van de geldstromen

Geschiedenis van de crisis Einde 1979, Paul Volcker, voorzitter van de Amerikaanse centrale bank (Federal Reserve of FED), verhoogt de interestvoeten. Dollar devalueert. De inflatie daalt van 13,5% in 1981 tot 3,2% in 1983. Maar toch zet de economische crisis zich voort. De strijd tegen de inflatie gaat samen met de strijd tegen loonstijgingen (de eerste wettelijke loonstops) De schuldenaars met variabele rentevoeten worden bij de keel gegrepen (Derde Wereld – recyclage petrodollars) Vooral in Latijns-Amerika

Geschiedenis van de crisis De schuldencrisis van de Derde Wereld barst los in 1982 wanneer Mexico zijn schulden niet meer kan afbetalen Dat brengt de banken in moeilijkheden. IMF en WB moeten voor hen ingrijpen. IMF-WB leggen structurele aanpassingsprogramma’s op aan de Derde Wereld: deregulering, liberalisering, privatisering water-energie-telecom-communicatie, devaluatie, monocultuur en verhoging export grondstoffen, afbouw openbare gezondheidszorg, onderwijs …

Evolutie van de Derde Wereldschuld 72,8 9,2 609,4 93,4 1.458,4 163,8 2.492 398,8 500 1000 1500 2000 2500 US $ billion 1970 1980 1990 World Bank, Global Development Finance 2002, pp. 188-89 Third World Debt (Stock & Service) Stock Service

Geschiedenis van de crisis Reagan organiseert een belastingshervorming ten voordelen van de rijken en vermogens (aanbodeconomie – Friedman) Reagan organiseert de volledige deregulering in de economie (breekt de vakbondsmacht: luchtvaart e.a. Tatcher: mijnwerksvakbond) Ook deregulering in de financiële sector. De controleregels ingesteld na de krach van 1929 worden progressief afgebouwd. De financiële operaties zijn volledig geliberaliseerd, wat toelaat om financiële producten/koopwaren te ontwikkelen, die als doel hebben te kunnen speculeren.

Geschiedenis van de crisis 1. Begin vanaf 1973 2. Het Amerikaanse antwoord – Derde Wereldschuld (1982) 3. De Amerikanen als consumenten 4. De competiviteit als globale norm (1993) 5. De Aziatische crisis (1997) 6. De crisis in technologie aandelen (2001) 7. De huizen crisis (2007-…)

Source: Calculs à partir d’Emmanuel Saëz et Thomas Piketty. De verrijking van de rijksten is gigantisch. De ongelijkheid neemt enorm toe. Evolutie van de inkomens van de 20% armsten en van de 5% rijksten in de VS (1979=100) Source: Calculs à partir d’Emmanuel Saëz et Thomas Piketty.

2. De ontwikkeling van een fanatieke consumptie Bijdrage aan de groei van het BBP in de vs Vanaf 1950 tot 2006 per periode (in %)   50-73 73-80 80-90 90-95 95-00 00-06 Consumptie 60,6 64,3 69,1 71,2 72,9 73,6 Investeringen 17,5 16,7 12,7 17,7 24,4 14,0 Regering 21,6 20,2 20,4 11,9 14,6 23,7 Uitvoer 7,6 13,2 9,0 16,3 11,7 11,0 Invoer -7,3 -14,4 -11,2 -17,1 -23,6 -22,3 Totaal BBP 100,0 Source : Bureau of Economic Analysis (BEA) 

lage spaarquota

3. Een massieve schuldenlast Evolutie van de Amerikaanse schuldenlast als percentage van het BBP (1950-2006) Source: Federal Reserve, Flow of Funds Accounts of the United States.

Gigantische overheidstekorten … door militaire uitgaven

4. Massieve importering consumptiegoederen Evolutie van de verdeling tussen eigen industriële productie en import van goederen Source: Calculs à partir de BEA et US Department of Commerce.

Evolutie van de betalingsbalans VS (in miljarden dollars) Source: BEA.

Evolutie van de kapitaalbalans VS (in miljarden dollars) Source: BEA.

China : 24% van totale tekort op lopende rekening VS

Geschiedenis van de crisis 1. Begin vanaf 1973 2. Het Amerikaanse antwoord – Derde Wereldschuld (1982) 3. De Amerikanen als consumenten 4. De Aziatische crisis (1997) 6. De crisis in technologie aandelen (2001) 7. De huizen crisis (2007-…)

Geschiedenis van de crisis 1. Begin vanaf 1973 2. Het Amerikaanse antwoord – Derde Wereldschuld (1982) 3. De Amerikanen als consumenten 4. De Aziatische crisis (1997) De crisis in technologie aandelen (2001) De huizen crisis (2007-…)

Geschiedenis van de crisis Kapitaalvlucht vanuit Azië Maar waar gaan die kunnen belegd worden? In de VS op de bloeiende beursmarkt . Investeringen in de VS aandelenmarkt vanuit het buitenland stijgen van 894 miljard dollars in 1997 tot 1.526 miljard in 1999. Deze kapitalen voeden vooral de NASDAQ (beurs van de technologie aandelen): deze stijgen van 1.410 points in augustus 1998 tot 4.803 in maart 2000.

L’historique de la crise Maandelijkse evolutie van de Amerikaanse beursindexen 11 septembre Golfoorlog

In maart 2000 springt de dot.com ballon. Zij sleurt de andere beurzen mee in haar val . Zij veroorzaakt een algemene crisis 11 september is er niet voor niets De Centrale Bank (de FED) verlaagt de interestvoet tot 1% Vergeleken met 1999 de particulieren verliezen 5.000 miljard dollar in 2002 aan financiële activa

Geschiedenis van de crisis 1. Begin vanaf 1973 2. Het Amerikaanse antwoord – Derde Wereldschuld (1982) 3. De Amerikanen als consumenten 4. De competiviteit als globale norm (1993) 5. De Aziatische crisis (1997) 6. De crisis in technologie aandelen (2001) 7. De huizen crisis (2007-…)

Hoe diep is de crisis? 1. De Amerikaanse huizencrisis 2. De huizencrisis wordt wereldwijde kredietcrisis 3. Kredietcrisis wordt bank- en beurscrisis 4. Een recessie op komst 5. Economische en financiële crisis wordt dollarcrisis 6. De verschuiving van de economische macht 36

De Amerikaanse huizencrisis 2001: FED brengt rente op 1%. Goedkope leningen voor aankoop huizen. Variabele rente na 2 jaar. Positief zolang huismarkt stijgt + rente laag blijft 'Subprimes' aan arme, niet kredietwaardige gezinnen Huizen als onderpand voor nieuwe leningen Negatief als huismarkt daalt en rente stijgt (begin 2007)‏ Rente en leningen kunnen niet betaald worden Verkoop huizen en ineenstorting huizenmarkt 6 miljoen subprime leningen - 2 à 3 miljoen slachtoffers – 'executieverkopen'

www.wikipedia.nl

L’historique de la crise Evolutie van het percentage eigenwoningbezit in de VS Source: US Census Bureau.

SPV : Special Purpose Vehicule Gezin 1 prime‏ Gezin 2 non-prime‏ Gezin 3 subprime‏ A $ 100 md AAA BB Bank Verzekeraar Financiële Markten SPV : Special Purpose Vehicule lening AAA $ 6000 md MBS - CDO Hedge fund 1 Zakenbank Hedge fund 2 MBO = Mortgage backed securities Door hypotheek gedekte waardepapieren CDO = Collateralized debt obligations

Karl Marx (1867) “Een groot deel van het overtollige kapitaal wordt fictief, zijn waarde is denkbeeldig. (…)Als kopieën die zelf kunnen verhandeld worden en dus als waarde-kapitaal kunnen circuleren, hebben ze een fictieve waarde: ze kunnen volledig onafhankelijk van de evolutie van de waarde van de werkelijke economie, stijgen of dalen. (…) Winst en verlies als gevolg van de prijsschommelingen van deze titels zullen steeds meer het resultaat zijn van speculatie. Dit soort ingebeelde financiële rijkdom vormt niet alleen een belangrijk deel van het fortuin van privé-personen maar het vormt ook een aanzienlijk deel van het bankierskapitaal.”

De subprimes leningen zijn dikwijls van het type 2-28: - 30 jaar afbetaling; - de eerste 2 jaar een vaste en lage interest; - de volgende 28 jaar variabele en hoge interesten. Als de prijzen in snel stijgende lijn gaan: men koopt aan via leningen, en verkoopt om geld te verdienen Dat is het koninkrijk van de speculatie.

L’historique de la crise Evolutie van de winsten van de 50 grootste financiële bedrijven in de wereld Source: Calculs sur base des rapports annuels.

De VS leeft « boven haar middelen » Hun schulden laten hen toe om te consumeren en zo de wereldvraag aan te trekken De ene crisis volgt op de andere, naargelang de fluctuaties op de vlottende kapitaalmarkt Dit fluctuerend kapitaal kan de trigger zijn van de crisis, maar is er niet de oorzaak van Als de Amerikanen « overconsumeren » komt dat doordat er overproductie is. Als de Amerikanen hiervoor fictieve kapitaalballonnen creëren, komt dat doordat er overaccumulatie van kapitaal is dat moet zo rendabel en zo snel mogelijk belegd worden

Door de schulden is de Amerikaanse economie gedrogeerd Normaal zou ze niet meer kunnen groeien Maar de financiers-wereld geeft haar, omwille van de supprematie, de mogelijkheid om voort te doen: de gezinnen kunnen hun consumptie blijven opdrijven en de wereldeconomie aantrekken Totdat de leners zeggen dat ze teveel schulden hebben om nog te kunnen terugbetalen. De crisis gaat dan over op het financiële domein

De crisis heeft haar basis in de productie Ze toont het onevenwicht tussen de voortdurende toename van productiecapaciteit en de steeds krimpende koopkracht van de bevolking “De uiteindelijke reden van elke crisis ligt altijd in de armoede en de beperkte consumptie van de mensen tegenover de ongebreidelde groei van de kapitalistische productie” (Marx, Het Kapitaal)‏

Besluiten De actuele crisis is ernstig Het stelt de neoliberale politiek, de globalisering en zelfs het kapitalistisch systeem in vraag Ze doet zich voor als een financiële crisis. Maar ze gaat veel verder: de onderliggende economische crisis van overproductie en overaccumulatie van kapitaal komt terug naar boven => ook crisis van staatsbegroting. Ze toont aan dat het kapitalisme ongelijkheid creërt, inefficiënt en anarchistisch is => vernietiging op grote schaal - militarisering

Kapitaalaccumulatie door onteigening

Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Logisch kader voor de crisis en actualisering voor België & Europa in vijftien sleutelwoorden Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Keynes? Staatsbegrotingscrisis Weerstand Eisenprogramma Eerst de mens Rol v/d PVDA

Wat is de belangrijkste drijfveer in de kapitalistische economie? Eerst de winst Concurrentie Wat is de belangrijkste drijfveer in de kapitalistische economie? Winstmaximalisatie Waarom zouden ondernemers niet ethische of sociale drijfveren kunnen hanteren? Concurrentie dwingt hen tot winstmaximalisatie, wie niet meedraait vliegt eruit

Hoe wordt naar winstmaximalisatie gestreefd? Meer produceren tegen lagere loonkost, meer productiviteit tegen minder loon Wat is het gevolg van die winstmaximalisatie? Altijd maar meer productie en productiecapaciteit tegenover altijd maar lagere lonen, minder koopkracht en krimpende markt leidt noodzakelijkerwijs tot crisis van overproductie, => overproductiecapaciteit => overaccumulatie van financieel kapitaal Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis

Hoe probeert men de crisis op te lossen? Door het krediet: consumptie wordt via schulden terug opgedreven, overtollig kapitaal kan terug rendabel belegd worden in dezelfde schulden, al of niet verpakt in financiële activa (rommelkredieten). Krediet werkt aan beide zijden van kapitaalcyclus: begin: belegging/investering, eind: consumptie. Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet

Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Waarom leidt dat tot de financiële crisis? Omdat dit een ogenschijnlijke en korte termijn oplossing is. Op lange termijn gaat krediet niet kunnen terugbetaald worden want de koopkracht daalt voortdurend, kan het het verwachte rendement niet aanhouden, blijkt het een bubbel te zijn, die de crisis tijdelijk uitstelt i.p.v. op te lossen, maar dan plots springt, eerst als financiële crisis, dan als algemene crisis telkens dieper en globaler dan tevoren. Markt consumptiegoederen: prijs↑=> vraag↓=> prijs↓tot evenwicht tussen vraag en aanbod=natuurlijke prijs ~waarde Markt van (financieel) kapitaal: prijs↑=> vraag↑=> prijs↑↑=> vicieuse cirkel – steeds verder weg van reële economie/reële waarden => zeepbel Dit lijkt irrationaal, maar is rationeel vanuit het standpunt van de maximale kapitaalaccumulatie en de noodzaak voor afzetting van kapitaaloverschot Consumptiegoederen gaan uit circulatie voor consumptie (Financieel) kapitaal (en geld) blijft IN circulatie om meer op te brengen => onophoudelijke onbegrengsde groei is noodzakelijk om systeem in stand te houden

2008-2009 Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis 2008-2009 Overheden zijn banken massaal ter hulp gekomen (2000 miljard $ wereldwijd, 200 miljard euro EU, 25 miljard euro België)  grondige regulering financieel systeem Onderliggende economische crisis komt terug naar boven Wereldwijd BNP  -20%, Europa: -4,1% (eerst sinds ’30) 2009: opvangen via tijdelijke werkloosheid en ‘relance’ plannen (massale investering van overheid in economie: bv. schrootpremie Duitsland) => tijdelijk broos herstel

Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie 2010 Gebruik maken van de crisis om te kunnen afdanken om winstvoeten te herstellen Gebruiken nu de crisis om te ‘saneren’, om overtollige productiecapaciteit te vernietigen. Nu in een stadium van vernietiging van productiekrachten (arbeidskrachten en productiemiddelen) = creatieve destructie, ‘zuiveringsperiode’.

Grootste schuldigen voor overproductiecrisis komen er het sterkste uit en kunnen herbeginnen voor een volgende cyclus die dieper en globaler eindigt dan de voorgaande. David Rubinstein van de Carlyle Group over de banken in Davos : “De les die de aasgieren trokken: ‘we hebben geleerd dat een hartaanval niet dodelijk is’ ” = Overheid komt toch te hulp, we zijn too big to fail. Speculeren, megabonussen, rommelkredieten het gaat gewoon voort. Banken hebben hun winsten hersteld.

Groene economie? Beperkt: 2% van BBP Overlaten aan winstjacht Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Groene economie? Beperkt: 2% van BBP Overlaten aan winstjacht Bv. De handel in koolstofcertificaten wordt een nieuwe financiële markt, waarmee gespeculeerd, vormen een nieuwe zeepbel. Nu bv. staalindustrie overschot aan uitstootrechten => lage prijs => opgekocht voor een prikje door andere vervuilende industrieën

Keynes? Nog zeer weinig manoeuvreerruimte Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Keynes? Keynes? Nog zeer weinig manoeuvreerruimte Nu hebben al de overheden massaal geld uitgegeven om de banken te redden (wereldwijd 2000 miljard dollar, België 20 miljard euro) Meer uitgaven werkloosheid Minder inkomsten belastingen en sociale zekerheidsbijdragen Overal begrotingstekorten: Griekenland 12%, VS 10%, België 6%

Van financiële en economische nu naar een crisis van de staatsbegroting Sinds 1991 twintig jaren besparingen om normen van Maastricht te halen. Van 1993-1996 (globaal plan) zwaarste besparingen ooit in België (bv. huidige hoge remgelden) Door de hulp aan de banken werd op enkele maanden tijd twintig jaar inlevering verkwanseld Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Keynes? Staatsbegrotingscrisis

Eerste slachtoffers: PIGS Griekenland (Spanje, Ierland en Portugal) 28 miljard euro hulp aan de banken – zwakkere economie (2/3° BNP België) => staatsschuld van 12% Financiële markten dumpen Griekse obligaties. Met het geld dat ze gekregen hebben van de verschillende overheden >> massale speculaties tegen Griekse, Spaanse en Portugese financiële staatsactiva => Griekse staat moet lenen tegen steeds hogere interestvoeten (groter risicokapitaal)= vicieuze cirkel => hen dwingen tot massale besparingen lonen, pensioenen, ambtenaren

Veel flexi, weinig security Tweede groep van landen waar de crisis zeer hard toeslaat en werkloosheid sterk piekt: Scandinavische landen (bijzonder Denemarken), Ierland en Nederland <= kampioenen van de flexicurity

Crisis van de staatsbegroting EU eist van België terug een maximaal begrotingstekort tegen 2012 van 3% = 9 miljard euro besparingen !!! =>Onderwijs, ambtenaren en dienstverlening, Sociale zekerheid: -pensioenen, -werkloosheid, -ziekteverzekering Onkelinx: sociale bijdragen nog met 3 miljard euro verminderen (bovenop de 7 miljard) Daerden: 3 jaar langer werken Nieuwe golf van afdankingen: vorig jaar 60.000 ontslagen, nu 65.OOO (Planbureau)

Weerstand Bij ons: Internationaal Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Keynes? Staatsbegrotingscrisis Weerstand Weerstand Bij ons: AB InBev (InBev wet: verbod op afdankingen voor winstgevende bedrijven) Vakbonden Carrefour Opel gijzelt stock aan wagens Op één week tijd 30.000 betogers Internationaal Griekenland ‘halt aan de plutocratie’ betoger op VRT journaal: ‘de banken hebben crisis in gang gezet, zij moeten ook maar betalen’ Spanje tegen het optrekken van de pensioenleeftijd tot 67 jaar, betoger op VRT journaal: ‘wij hebben 20% werklozen waarom dan langer werken’

Eisenprogramma Eerst de mensen, niet de winst Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Keynes? Staatsbegrotingscrisis Weerstand Eisenprogramma Eisenprogramma Eerst de mensen, niet de winst Openbare spaarbank Miljonairstaks Wet AbInbev Kiwimodel Mottenballentaks Electrabel Afschaffing notionele interest Nultolerantie grote fraude (prof. Maus in Panorama: België 22% fraude, buurlanden 14%. Zelfde cijfer buurlanden: 9 miljard euro meer inkomsten)

Nood aan publieke bank Tussenkomen ja, om publieke bank herop te richten Spaargeld beschermen: openbare bank en staatsgarantie. Openbare pool, ASLK, Gemeentekrediet, bank van de Post. Openbare bank moet werken volgens andere criteria Kiwi-bank in Nieuw Zeeland, Chavez in Venezuela “ “Met de ASLK maakten we 3 procent winst, Fortis belooft zijn aandeelhouders 18 procent. Tja, het verschil moet ergens vandaan komen, en niet per se van goeie klantenservice of menselijk personeelsbeleid.” (Piet Frantzen, voormalig baas van ASLK, De Standaard van 30.09.08)‏

Bovenstaande alternatieven zijn tijdelijke oplossingen die nooit duurzaam zullen zijn in dit economisch systeem. De meetlat waaraan we alle ontwikkelingen en alternatieven moeten meten is ‘eerst de mensen, niet de winst’. Dit is een systeemcrisis. Joseph Stiglitz: “Amerikaans triomfalisme na 1989, ‘het einde van de geschiedenis’, heeft nauwelijks 20 jaar geduurd” Alleen diepgaande verandering van de maatschappij zal de hebzucht die in het systeem zit kunnen oplossen. Een maatschappij waar niet de winst, maar de mens (behoeften) centraal staat = socialisme Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Keynes? Staatsbegrotingscrisis Weerstand Eisenprogramma Eerst de mens

Rol van de PVDA Steeds meer vraag naar Coherente verklaring Eerst de winst Concurrentie Productiviteitstijging Overproductiecrisis Krediet Financiële bubbel Economische crisis Creatieve destructie Groene economie? Keynes? Staatsbegrotingscrisis Weerstand Eisenprogramma Eerst de mens Rol v/d PVDA Steeds meer vraag naar Coherente verklaring Concrete oplossingen Consequente politieke partij

Twee groepen van verklaringen voor de crisis en de ‘oplossingen’ Mentaal: irrationaliteit van de hebzuchtige mens Politiek: neoliberalisme (minder overheid) en uitwassen van het financiële kapitalisme (deregulering) R/ Rijnlandmodel: meer ethiek én meer overheid

Mentale concepten.‘Oorzaak ligt niet in het systeem, wél in de natuur van de mens’. Moraal: hebzucht van de bankiers, gebrek aan ethiek Meer ethiek in de economie, ‘soberder leven, harder werken’ Psychologie:’gebrek aan vertrouwen’, ‘overmoed’ , ‘waanzin’ Verstand: irrationaliteit, verkeerde beslissingen, verkeerd gegokt, verkeerde politiek Slimmer ondernemen Beleid. Financiële uitwassen, korte termijnwinstdenken, wilde kapitalisme door tekort aan regulering, omwille van de neoliberale politiek. ‘Angelsaksisch model’ Meer regulering door overheid, sociaal gecorrigeerde markteconomie, sociaal-democratie Nee aan het financieël speculatief kapitaal, ja aan het industrieel productief kapitaal. ‘Rijnlandmodel’ combineert (1) meer ethiek met (2) meer overheid. Terug naar een ‘derde weg’ tussen kapitalisme en socialisme.

“Het kapitalisme is de uitdrukking van de meest fundamentele, beestachtige instincten van de mens: egoïsme en hebzucht”, stelt Professor William Buiter van de London School of Economics in Humo (11-2008) “We beleven heus niet de roemloze ondergang van een economisch model. De hebzucht zit niet in de markt, maar in de mens”, stelt Marc De Vos van het Itinera Institute (DS 3/10/08) Premier Leterme riep in de Kamer de bankiers op “tot een groter ethisch bewustzijn” (DM 15/10/2008). Karel Van Miert spreekt over ‘irrationaliteit’ en ‘virtuele grootheidswaanzin’ van de bankiers als oorzaken voor de huidige crisis (DM 4/10/08)

Vandenbroucke (SP.a) over crisis in de automobiel sector (De Morgen 25/11/2006): “harde economische logica – aanzienlijke vergissing” "Nogmaals, het is louter een kwestie van overcapaciteit. Het objectieve gegeven is dat de bedrijfsleiding zich heeft vergist. En dus probeert VW nu zijn rendabiliteit te herstellen en de capaciteit zo nuttig mogelijk te gebruiken. Daar zit een harde economische logica achter.”  “Volkswagen Vorst betaalde de prijs van foute inschattingen van het management. We leven in een kapitalistische vrijemarkteconomie en daarin worden fouten gemaakt. Niet alleen VW, de hele autosector heeft zijn productiecapaciteit volledig verkeerd ingeschat. Er is in Europa een capaciteit om 26 miljoen auto's te maken, terwijl er vorig jaar 20 miljoen zijn verkocht. Dat is een overcapaciteit van 20 procent, een aanzienlijke vergissing.”

In De Morgen van 29 januari 2000 titelt hoofdredacteur Yves Desmet zijn « State of the Union ”: “Nee tegen de marktsamenleving”. “Ja aan de markteconomie: zij is het doeltreffendste economische systeem dat we tot hiertoe hebben kunnen bedenken. Het is dan ook geen kwestie meer van -voor of tegen zo’n markt te zijn…. De markteconomie is het systeem dat de hoogste prestaties levert, punt uit. Ik wil hier dan ook niet pleiten tegen een markteconomie, maar wel tegen een marktsamenleving. (…) De vrije markt heeft geen enkele intrinsieke reden om zich te bekommeren om moraal of rechtvaardigheid. De markt is een amoreel systeem dat goed draait. (…) De economie volstaat niet, daarom hebben we de politiek nodig, die volstaat ook niet, en daarom hebben we de moraal nodig, maar ook die volstaat niet en daarom hebben we liefde nodig, kunst, zingeving, spiritualiteit.”

Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val. Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’ ‘Als de bedenkers van deze hypotheken zich hadden toegelegd op de doeleinden van hypotheken (leningen verschaffen voor eigenwoningbezit) in plaats van op maximalisering van hun winst, dan hadden ze misschien producten ontwikkeld die het eigenwoningbezit permanent zouden hebben verhoogd. Ze hadden zichzelf en anderen kunnen helpen. In plaats daarvan leverden hun inspanningen een hele reeks gecompliceerde hypotheken op die op korte termijn veel geld in het laatje brachten, maar tegen aanzienlijke kosten voor de samenleving als geheel’ (p.31)

Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val. Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’ ‘Alle banken gokten erop dat er niet echt sprake was van een zeepbel in onroerend goed, en dat de prijzen niet zouden dalen. Ze gokten er allemaal op dat de rente niet zou stijgen, en dat als dat wel zou geburen, hun debiteuren nog altijd hun leningen konden afbetalen. Dat waren domme gokken, en toen de wereld anders bleek te zijn dan ze hoopten, kwamen ze allemaal in de problemen en daarmee het systeem zelf’ (p.187) ‘Bankiers worden (doorgaans) niet hebzuchtiger geboren dan de meeste andere mensen. Ze hebben alleen meer gelegenheid en worden sterker geprikkeld om zich op andermans kosten te misdragen.’ (p.189)

Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val. Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’ ‘Het knippen en plakken van hypotheken tot effecten en vervolgens die effecten weer te knippen en plakken tot steeds ingewikkelder producten. Toen gokken – speculeren – in granen, goud, olie of varkenspens niet genoeg kansen bood voor riskante beleggingen, vonden ze synthetische producten uit, derivaten: van deze goederen afgeleide producten. In een vlaag van metafysisch vernuft vonden ze synthetische producten uit op basis van de synthetische producten. Dat bood nieuwe kansen voor riskante beleggingen en voor het incasseren van stevige provisies.’(p.207)

Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val. Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’ ‘Wiens brood men eet, diens woord men spreekt. De financiële sector heeft beide politieke partijen brood gegeven en bepaalt de agenda van de deregularisatie. ‘(p.248) ‘De onbillijkheid die zichtbaar geworden is nu de lonen dalen en de werkloosheid oploopt maar de bankbonussen omhoog schieten, of nu het vangnet van de grote bedrijven wordt uitgebreid terwijl dat voor gewone burgers ingekrompen wordt, roept verbittering en woede op.(…) We hebben geen keus: als we duurzame welvaart willen herstellen, hebben we sociale contracten nodig die gebaseerd zijn op vertrouwen tussen alle elementen van de samenleving.’(p.249)

Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val. Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’ ‘De ideologie van de vrije markt bleek een excuus voor nieuwe vormen van uitbuiting. Privatisering betekende dat buitenlanders tegen lage prijzen mijnen en olievelden in de ontwikkelingslanden konden kopen. Het betekende ook dat ze enorme winsten konden incasseren, dankzij monopolies zoals in de telecommunicatie. Liberalisering van financiële en kapitaalmarkten betekende dat buitenlandse banken forse rendementen konden maken op hun leningen, en als de debiteuren in de problemen kwamen, dwong het IMF de ‘socialisering’ van de verliezen af door hele bevolkingen de duimschroeven aan te draaien om de buitenlandse banken af te betalen.’(p.262)

Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val Joseph Stiglitz (2010) ‘Vrije val. Vrije markten en het falen van de wereldeconomie’ Over vrije markten en markten van informatie (prijzen, financiële markten …) ‘In deze gevallen is de winst van de een het verlies van de ander. Er wordt rijkdom herverdeeld, niet geschapen. (…) Investment banks hebben veel van hun geld verdiend aan handel in effecten. Maar bij elke transactie is er een tegenpartij: de winst van de ene partij gaat ten koste van de andere partij.’(p.312)