Burgerschap en media “Op zoek naar responsievere media: nieuwe vormen van publieke verantwoording hard nodig” Sessie: Mediavorming 26 april 2005 Leen d’Haenens KULeuven – dept. Communicatiewetenschap

Medialogica RMO (2003) overheidmedia burger Publiek domein: Politieke instituties Media-instituties Maatschappelijk middenveld

Basiswaarden van de media 1. Vrijheid van meningsuiting 2. Pluriformiteit in de media 3. Onafhankelijkheid van de media 4. Verantwoordelijkheid Politieke Markt Publieke Professionele

Veranderingen in driehoeksverhouding Van verzuiling naar integrale markt 8 trends: 1. globale en lokale trends vervangen nationale 2. opkomst van ICT 3. integrale nieuwsmarkt + politiek-publicitair complex 4. commercialisering 5. professionalisering 6. maatschappelijke verantwoording 7. informalisering 8. politiek als entertainment

Veranderingen in de media: concurrentie, commercialisering Pers: concentratievorming versus onafhankelijke journalistiek Omroep: ‘duaal bestel’, publieke versus commerciële omroep Verzwakte positie van burger(schap) Versterking van verantwoording van media versus verzwakte burger

Medialogica en burgers Kenmerken medialogica:  Snelheid  Framing  Personalisering  Meutevorming en hypes  Kracht van herhaling  Anchormen en interpretators  Burgers in beeld  Nieuwswaarde als criterium Gevolgen voor burgers:  Actieve waakhond  Hoge info-dichtheid  Burger in beeld  Nieuws op maat  Empowerment  Haastwerk  Vertrouwensverlies  Scheiding van arena’s  Verlies van gedeelde ervaring + _

Beleidsadvies Overheid:  Actieve vrijheid: zelfregulering, overheid intervenieert indirect en voorwaardenscheppend  Pluriformiteit, transparantie en onafhankelijkheid stimuleren  Ondergrenzen formuleren (persfusieregeling)  Publieke omroep Media:  Publieke verantwoording (Mediawatch / Nieuwsmonitor)  Meer publieke reflectie (jaarlijks debat) Burgers:  Empowerment  Bescherming jeugd (Kijkwijzer)

Sociale verantwoordelijkheid: geen eensluidende theorievorming Verantwoordelijkheid versus verantwoording (Hodges, 1986) Verantwoordelijkheid: bij wet vastgelegd (‘assigned’); op basis van zelfregulering (‘contracted’); zelf opgelegd (‘self-assigned’); geweigerd (‘denied’) (McQuail, 2000) Verantwoording tgo politiek, markt, professie, publiek

Organisatie maatschappelijke verantwoordelijkheid van media STURING BeginselBesluitvormingParticipatieInstrumentEffecten MARKT Concurrentie, ondernemingen Vraag en aanbodKoopkracht, geldMarktpositie, kijk-, luister- en oplagecijfers Welvaart, flexibiliteit, maar: voorkeur ‘mainstream’ OVERHEID Hiërarchie, bureaucratie Wet- en regelgeving Bevoegdheid, dwang Begroting, jaarverslag, contracten Rechtvaardigheid, maar: traagheid, sturing op ‘inhoud’ problematisch PROFESSIE Vakkundigheid, beroepsethiek ZelfreguleringOpleiding, ‘peer review’ Reflectie, code, Raad Journalistiek Onafhankelijkheid, maar: gebrek aan representativiteit PUBLIEK Vrijwilligheid, verenigingen, pressiegroepen Discussie, dialoogBetrokkenheidOpenheid, terugkoppeling: hoorzittingen, ombudsman Vorming publieke opinie, sociaal kapitaal, maar: voluntarisme Bronnen: Bardoel & d’Haenens (2003); RMO (2003); Bertrand (1997).

(Best) practices van maatschappelijke verantwoordelijkheid media Contract tussen overheid en omroep  Royal Charter – UK  Concessiewet – NL  Beheersovereenkomst - VL Ombudsman Vormen van zelfregulering (codex) Toezichtsorganen en zelfregulering Vormen van publieksconsultatie Professie op zoek naar burgers

Balans Concrete uitwerking van sociale verantwoordelijkheid: van individuele beroepsethische reflectie naar collectieve sociale verantwoordelijkheid van de mediaorganisatie Groeiende professionalisering, maar toch: redactie- en programmastatuten niet bestand tegen ongewenste fusies

Revitalisering relatie met publiek: Pers: podium- en forumachtige pagina’s, ombudslieden, lezers-redacteuren Omroep: nieuwe beoordelingsmechanismen via visitatieprocedure, opgenomen in Concessiewet; wettelijk verplichte programmastatuten aarzelend ingevoerd Spanningsveld: publieke vs comm. omroep

Nieuwe media: grotere verwachtingen ivm aanspreekbaarheid en interactie met burgers bv. ‘communities’: via het internet de kijker actief betrekken Sociale verantwoordelijkheid en verantwoording: hoewel nog vaag en niet onomstreden, toch serieus genomen Oude maatschappelijke verbanden ><meer betrokkenheid burgers