Overheidsfinanciën College 2, 6 mei 2008 Robert Inklaar R.C.Inklaar@rug.nl www.rug.nl/staff/r.c.inklaar/teaching

College vandaag H6: Collectieve goederen H7: Overdrachten Onderwijs (Sociale) verzekeringen & sociale zekerheid

Collectieve goederen: definitie Kernbegrippen: Rivaliteit Uitsluitbaarheid Voorbeeld: defensie Defensie voor 1 vermindert niet defensie voor een ander (niet rivaal) Defensie voor 1 is defensie voor allen (niet uitsluitbaar) Algemeen: Niet rivaal: marginale kosten per gebruiker van nul Niet uitsluitbaar: liftersgedrag (free riders)

Collectieve goederen: afbakening Muziek als collectief goed? Onzuivere collectieve goederen: rivaal of uitsluitbaar tot op zekere hoogte Tolwegen Dijken Quasi-collectieve goederen Wel rivaal & uitsluitbaar Toch markt falen (externe effecten, marktmacht, onzekerheid) Bijvoorbeeld: onderwijs Rivaliteit en uitsluitbaarheid: niet voldoende of noodzakelijke voorwaarde

Collectieve goederen: hoeveel? Rivale & uitsluitbare producten: Marginale baten per persoon per product = marginale kosten per product Collectieve goederen: extra product voor 1 is extra product voor allen Som van marginale baten = marginale kosten Informatieprobleem: nut is niet bekend Wegingsprobleem: nut van meer mensen afwegen => Arrow (h3): niet mogelijk

Effecten overheidsuitgaven Bestedingseffecten Hogere uitgaven => meer bestedingen => hoger BBP Generiek: een euro is een euro, type besteding is minder belangrijk Programmaeffecten Type is essentieel: euro voor kinderopvang is anders dan een euro voor onderwijs Meer geld naar onderwijs => beter geschoolde bevolking (?) => hogere economische groei of een gezondere bevolking (?) Meer geld naar kinderopvang => meer werkende ouders => verlichting vergrijzingsdruk

Onderwijs: publiek of privaat? NL: voornamelijk hoger onderwijs

Waarom publiek? Incomplete markten: lenen tegen toekomstig inkomen niet mogelijk Onzekerheid te groot Puur privaat systeem: alleen rijkeren kunnen onderwijs veroorloven Kwesties bij publieke financiering Aan wie geef je meer uit? Hoe hou je kwaliteit op peil?

H7 Overdrachten Verzekeringstheorie Zorg Sociale zekerheid 2 & 3 veel over situatie in 1997 Nadruk op algemene vraagstukken => zie deze sheets

Verzekeringstheorie Verzekering: afdekken van risico Premie in ruil voor dekking Verzekeraar: bundeling van risico’s geeft stabiliteit Premie=Risico*Uitbetaling + Kosten verzekeraar Risico-avers: nut van zekerheid kan opwegen tegen kosten verzekeraar Hangt af van risico en potentiële kosten Voorbeeld: verzekering tegen tandarts- of ziekenhuiskosten

Sociale verzekeringen essentieel Bron: CBS Zorgrekeningen

Martkfalen bij verzekeringen Adverse selection De beste risico’s verzekeren zich niet => De premie moet omhoog => De iets minder goede risico’s verzekeren zich niet => De premie moet verder omhoog => Etc. Moral hazard Zonder prijsprikkel en met elastische vraag leidt verzekering tot grotere afname (bijv. zorg) Eigen risico, eigen bijdragen, no-claim

Overheidsingrijpen zorg Adverse selection Verzekeringsplicht Moral hazard Potentieel ongeremde vraag naar zorg Informatie achterstand patiënten Potentieel ongeremd aanbod van zorg Huidige aanpak NL (p. 141): Concurrentie op verzekeringsmarkt Onderhandelingen verzekeraars – zorgaanbieders Eigen risico Betere kostenprikkels door declaratiesysteem

Verzekeringen & voorzieningen Vrijwillig Premie-inkomsten Sociale verzekeringen Verplicht voor bepaalde groepen Gefinancierd uit premies, uitbetaling afhankelijk van dekking Sociale voorzieningen Gefinancierd uit algemene middelen, gaat uit van behoeftes

Uitdagingen in sociale zekerheid Vergrijzing: meer druk op sociale zekerheid, minder financiering Omslagstelsel Fiscalisering AOW Effect op arbeidsaanbod Hogere premies => grotere wig Lengte werkloosheidsuitkeringen Arbeidsongeschiktheid als afvloeiing Bijstand is moeilijk uit te komen Kinderopvang Uitvoering publiek of privaat?

Hervormingen stimuleren arbeidsaanbod

Effecten sociale zekerheid Lange termijn: Raken mensen uitgerangeerd? Sociaal kapitaal? Wat zijn de kosten? Wordt de inkomensverdeling niet te scheef? Korte termijn: Sociale zekerheid als automatische stabilisator Uitgaven stijgen automatisch bij slechtere conjunctuur