Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra Brussel, 5 december 2012 Analyse van de informele arbeidsmarkt en zijn arbeidsmigranten in België Frederic De Wispelaere & Jozef Pacolet HIVA – Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving KU Leuven

‘It’s time to acknowledge how little we really know about unobserved economy despite forty years of effort to measure their size and growth’ Feige, Urban, ‘The more people know about fraud, the more they discuss it, and the better society can fight it’ OLAF, Deterring Fraud by Informing the Public

1.Toegang tot de Belgische arbeidsmarkt: welke mogelijkheden ondanks migratiestop? 2.Link met de informele economie: een aantal concepten 3.SUBLEC: bevraging naar niet-aangegeven inkomen en arbeid 4.Controleresultaten 5.Conclusie Inhoud 3

Toegang tot België en zijn arbeidsmarkt 4 Bron: Geets e.a. (2006), Nieuwe migranten en de arbeidsmarkt

5 Toegang tot België en zijn arbeidsmarkt Bron: Eigen figuur

OESO – International Migration Outlook Permanent inflows into selected OECD and non-OECD countries, total and by category of entry, 2010 Bron: OECD – International Migration Outlook 2012

Vrij verkeer van werknemers: afgeleverde arbeidskaarten, ArbeidskaartVlaanderenBrusselWalloniëDuitst. Gem.België 2006A B (8 742) (116) (149) 83 (44) (9 051) C Totaal A B (25 243) (775) (650) 113 (66) (26 734) C Totaal A B (32 522) (858) (815) 133 (90) (34 285) C Totaal A23 B C Totaal A B C Totaal A B C Totaal Bron: FOD WASO

Vrij verkeer van werknemers: afgeleverde arbeidskaarten in Vlaams Gewest, Bron: Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie, Dienst Arbeidsmigratie en Uitzendkantoren, Jaarverslag 2011

9 Vrij verkeer van werknemers: afgeleverde arbeidskaarten in Vlaams Gewest, (vervolg) Bron: Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie, Dienst Arbeidsmigratie en Uitzendkantoren, Jaarverslag 2011

10 Recht op vestiging: aantal zelfstandigen Bron: RSVZ, Jaarverslag 2011

11 Vrij verkeer van diensten: detachering Bron: RSZ

12 Vrij verkeer van diensten: detachering Bron: RSZ

Ruime definitie van de informele economie 13 Bron: Pacolet & De Wispelaere (2009)

Fraudedriehoek 14 Moraliteit, gedrag Belasting,regulering, ‘red tape’ Controle, pakkans, handhaving Bron: Pacolet & De Wispelaere (2009)

Wijze waarop iemand ‘persoon zonder wettig verblijf’ kan worden 15 Bron: Geets et al. (2006), Nieuwe migranten en de arbeidsmarkt

• Vatbaar voor zwartwerk (zie Mededelingen over zwartwerk door de EC) • Tewerkgesteld in arbeidsintensieve sectoren met lage winstmarges. Onder meer land- en tuinbouw, horeca, bouw • Via individueel of collectief netwerk • Typologie: zwartwerk als overlevingsstrategie • Kans op uitbuiting Profiel irreguliere immigranten 16

Eurobarometer naar zwartwerk: EC (2007),Special Eurobarometer 282. Undeclared work in the European Union Opinie: Welke van de volgende personen zijn volgens U het meest vatbaar voor zwartwerk?

• Bevraging Belgische bevolking (18-75 jaar) over aangegeven en niet- aangegeven inkomen en arbeid • In opdracht van FOD Sociale Zekerheid en POD Wetenschapsbeleid • Samenwerkingsverband HIVA KU Leuven, CREPP Ulg, METICES ULB • Uitgevoerd in 2010 • Pilootstudie: 246 personen bevraagd via face-to-face survey. Gebaseerd op gegevens sociale parastatalen. Irreguliere immigranten zijn niet bevraagd. • Gedetailleerde vragenlijst over bijdrage- en uitkeringsfraude, andere vormen van fiscale fraude – zowel opinievragen als eigen gedrag SUBLEC: bevraging naar niet-aangegeven inkomen en arbeid 18

SUBLEC: Opinie over de vier meest vatbare socio- economische categorieën voor zwartwerk 19 Bron: Eigen berekeningen op basis van data SUBLEC

SUBLEC: in welke mate zijn volgende gedragingen (on)aanvaardbaar? (1= helemaal onaanvaardbaar; 10= helemaal aanvaardbaar) 20 Bron: Eigen berekeningen op basis van data SUBLEC

SUBLEC: omvang van zwartwerk 21 SUBLECEurobarometer: België Eurobarometer: EU27 Vraag naar zwartwerk: diensten/goederen Algemeen38,8%11% - Diensten35,2%15%9% - Goederen14,1%8%6% Gemiddeld bedrag (€) % BBP per capita1,9%0,6%0,5% Aanbod van zwartwerk: diensten/goederen Algemeen14,1%6%5% Gemiddeld bedrag (€) % BBP per capita0,6%0,2% Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC

22 SUBLEC: Mogelijke determinanten van fraude ParameterVariabele Vraag naar zwartwerk Aanbod van zwartwerk Fiscale fraude(3) Intercept -0,3613-2,1466***0,5952* GeslachtMan-0,03310,6068**0,0162 RegioFranstalig-0,08960,424*-0,2762 Socio-economische groep Zelfstandige0,8488**0,17010,1999 Uitkeringsgerechtigde-0,4383**-0,7391***0,3426* Inactief-0,40790,33950,0457 Kent iemand (vraag)Ja0,8468*** Kent iemand (aanbod)1,1406** Kent iemand (fiscale fraude) -0,0152 Inkomen (1)Moeilijk-0,3393*0,15080,0667 Moraliteit (2)Totaal akkoord-0,5279*-0,652*0,3207 Redelijk akkoord0,261-0,5856*-0,0158 Niet akkoord-0,1914-0,23-0,1203 Opmerking: *, **, en *** geven een significantieniveau van respectievelijk 10%, 5% en 1% weer. 1Komt men rond op het einde van de maand? 2De belastingen zijn te hoog? 3Belastingaangifte niet volledig correct ingevuld. Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC • Mannen bieden meer zwartwerk aan • Zelfstandigen kopen meer goederen en diensten in het zwart • Uitkeringsgerechtigden frauderen minder • Belang demonstratie-effect fraude van anderen

23 SUBLEC: Opinie over determinanten van zwartwerk Uiteraard is de uitgespaarde belasting het voornaamste motief tot zwartwerk Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC

24 SUBLEC: Opinie over maatregelen ter bestrijding van zwartwerk • Maar belastingen worden minder vermeld om het zwartwerk terug te dringen • Meer controle wordt wel verwacht • En boven bleek reeds dat demonstratie-effect van gedrag van anderen speelt Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC

Controleresultaten TSW, Bron: Pacolet e.a. (2007), Zwartwerk in België Aantal instellingen gecontroleerd op zwartwerk Aantal onregelmatigheden: - Vreemde werknemers Sociale documenten Deeltijdse arbeid Totaal onregelmatigheden Onregelmatigheden t.o.v. gecontroleerde inrichtingen op zwartwerk42,2%41,8%41,7%39,3% - Vreemde werknemers3,6%3,8%3,3%4,1% Vaststellingen vreemde werknemers Onregelmatigheden t.o.v. vaststellingen42,3%45,0%45,2%45,7% • Beperkt aantal onregelmatigheden gerelateerd aan vreemde werknemers • Beperkt aandeel in totaal aantal onregelmatigheden • Evenwel zeer inbreukgevoelig

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie) 26 Années/ jaren Travailleurs contrôlés en infraction à la loi du 30 avril 1999 relative à l'occupation des travailleurs étrangers / Gecontroleerde werknemers in strijd met de wet van 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers Pro justitiaRapports pénaux/strafrechtelijke verslagen Total travailleurs étrangers en infraction (Pro justitia + Rapports pénaux) / Totaal buitenlandse werknemers in inbreuk (Pro justitia + strafrechtelijk verslag) Total Infraction / Totaal inbreuken Total Travailleurs étrangers en infraction/ Totaal buitenlandse werknemers in inbreuk Total Infraction / Totaal inbreuken Total Travailleurs étrangers en infraction/ Totaal buitenlandse werknemers in inbreuk Bron: SIOD/SIRS, 2011 Verhoging aantal controles?/ Meer gerichte controles?/Toename inbreukgevoeligheid?

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, 2005-,2010 (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie) 27 Pays/Landen Totaal buitenlandse werknemers inbreuk 12,1° en 12,2°(legaal en illegaal verblijf) Total Travailleurs étrangers en infraction 12,1° et 12,2° (séjour légal et illégal) % wijziging 2010 tov 2005 Brésil/Brazilië % Bulgarie/Bulgarije % Chine (République populaire)/Volksrepubliek China % Equateur/Ecuador % Inde/India % Maroc/Marokko % Pakistan % Pologne/Polen % Roumanie/Roemenië % Turquie/Turkije % Bron: SIOD/SIRS, 2011

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, 2010 (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie) 28 Bron: SIOD/SIRS, 2011 Landen (Top 20) Land- en tuinbouw Voedings- industrie Vervaar- digen producten van metaal Bouw- nijverheid Garages Groot- handel Klein- handelHoreca Vervoer te land Post en telecomm.Reiniging Sport, ontspanning en recreatie Huishoudens als werkgever van huishoudelijk personeel Andere sectorenTotaal Brazilië0% 16%0% 3%0% 76%1%4%0%100% Roemenië11%1%11%30%0% 5%19%1%0%3%2%0%19%100% Marokko2%5%0%6%4%3%31%24%2%1%6%0% 16%100% Bulgarije1%9%0%25%4%2%11%36%0% 4%0% 8%100% Ecuador0% 99%0% 100% China0% 6%0% 1%90%0% 4%100% Indië10%0% 31%3%21%14%6%4%0% 10%100% Pakistan0% 1%13%4%61%9%0%6%0% 6%100% Turkije0%15%0%6%13%0%28%35%0% 4%100% Algerije5%0% 5% 13%28%30%0% 15%100% Népal0% 6%0% 28%56%0%6% 0% 100% Egypte0% 17%0% 83%0% 100% Kameroen0% 6%31%0%25%0% 38%100% Afganistan0% 43%0%29%0% 21%0% 7%100% Tunesië0%7%0%20%0% 7%40%0% 13%0%13%100% Oekraïne0% 64%0% 14%0% 14%7%100% Bangladesh0% 36%21%0%29%0% 14%100% Irak0% 21%0%14%57%0% 7%100% Ivoorkust7%0% 7%0%7%50%7%0% 21%100% Péru0% 100% Anderen3%5%0%20%4% 7%44%2%0%2% 6%100% Totaal2% 1%14%3%1%10%22%1% 34%1% 7%100%

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, 2010 (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie) 29 Bron: SIOD/SIRS, 2011 Landen (Top 20) Land- en tuinbouw Voedings- industrie Vervaardigen producten van metaal Bouw- nijverheidGarages Groot- handel Klein- handelHoreca Vervoer te land Post en telecomm.Reiniging Sport, ontspanning en recreatie Huishoudens als werkgever van huishoudelijk personeel Andere sectorenTotaal Brazilië 4%2%0%35%0% 1%4%0% 69%38%81%0%31% Roemenië 53%5%96%23%1%0%5%9%13%0%1%25%3%28%10% Marokko 8%22%4%5%14%21%33%11%27%12%2%0% 23%10% Bulgarije 6%36%0%17%10%12%10%15%7%0%1%0% 11%9% Ecuador 0% 26%0%3%0%9% China 0% 2%0% 24%0% 3%6% Indië 14%0% 28%6% 2%27%18%0% 4%3% Pakistan 0% 12%9%18%1%0%24%0% 2%3% Turkije 0%15%0%1%9%0%6%4%0% 1%2% Algerije 4%0% 1%3%15%5%2%0% 4%2% Népal 0% 2% 0%6%0% 1% Egypte 0% 1%0% 2%0% Kameroen 0% 1%15%0%1%0% 4%1% Afganistan 0% 8%0%2%0% 18%0% 1% Tunesië 0%2%0%1%0% 1%0% 13%0%1% Oekraïne 0% 3%0% 6%1% Bangladesh 0% 2%1%0%24%0% 1% Irak 0% 4%0%1%2%0% 1% Ivoorkust 2%0% 1%0% 1%7%0% 2%1% Péru 0% 8%1% Anderen 10%18%0%12%9%24%6%17%20%0% 25%8%7%8% Totaal 100%

• Invloed wettelijk kader op toetreding Belgische arbeidsmarkt en controle ervan (behandeling in sociaal strafwetboek, omzetting Richtlijn 2009/52) • Tewerkstelling arbeidsmigranten: invloed formele vraag op informeel aanbod? • Inbreukgevoeligheid: sector- en landgebonden • Creëren van deugdzame spiraal van verhoogde pakkans, verbeterde belastingmoraliteit en lagere fraude Conclusies 30