§4.1 Kennismaken met de Middellandse Zee

Planning Zeestromen 3 vormen van plaatbewegingen Geologische tijdschaal Pangea 3 fasen van gebergtenvorming Europa

Bijzonderheden Middellands Zeegebied (MZ) 2 ingangen: Straat van Gibraltar & Suezkanaal. Nauwelijks eb en vloed door smalle ingang straat van Gibraltar. De kustlijn van MZ is erg onregelmatig Verscheidenheid aan kustvormen is groot. (Delta’s, lagunes, stranden en kliffen).

Zeestromen Figuur 4,8 bekijken Wat zie je ? De MZ kent een hogere saliniteit (zoutgehalte) dan de Atlantische oceaan Dit komt door: Horizontale stromen (verdamping, aanvulling zoet/zoutwater) Verticale stromingen (toename zoutgehalte)

Horizontale en verticale stroming

Verticale stroming: “zoutpomp” Zout water is zwaarder en zakt dus naar de bodem

Wat zie je op dit plaatje ?

Zeestromen (samenvattend horizontale stroming) Figuur 4,8 bekijken Wat zie je ? De MZ kent een hogere saliniteit (zoutgehalte) dan de Atlantische oceaan Dit komt door: Horizontale stromen (verdamping, aanvulling zoet/zoutwater) Verticale stromingen (toename zoutgehalte) Er verdampt ontzettend veel water in het MZgebied. Er verdampt meer water dan er bij kan worden gevoerd door de rivieren. (alleen zoetwater verdampt, zout blijft achter). Je zou zeggen dat de zeespiegel daalt. Waarom gebeurd dit niet ? En het zoutgehalte is in Oost MZgebied groter hoe komt dit? Dit komt door aanvulling van nieuw oceaanwater uit de Atlantische oceaan.

Zeestromen (Verticale stroming) Doordat de zon fel schijnt in Mzgebied, veel verdamping! Daardoor blijft er veel zout over Zout water is zwaar en zinkt af en stroomt over de bodem van de oceaan richting straat van Gibraltar. Uitwisseling Atlantische oceaan – MZ gaat niet zo gemakkelijk. Figuur 4,9 bekijken. Er ligt een soort drempel in de straat van Gibraltar. Daardoor wordt MZ steeds zouter.

Platentektoniek 3 hoofdvormen van platentektoniek: Convergerende plaatbeweging (naar elkaar toe) Gebergtevorming Subductiezone Divergerende plaatbeweging (Van elkaar af) Mid-oceanische rug(gen) Horsten en slenken Transforme plaatbeweging (langs elkaar af) Langs elkaar bewegen Aparte vorm van vulkanisme: Hotspot

Geologische tijdschaal Exogene en endogene processen zijn processen die dag in dag uit doorgaan voor miljoenen jaren. Je ziet pas effect na duizenden jaren. Toch willen geografen de wereld kunnen bestuderen en classificeren. Toen hebben ze de geologische tijdschaal bedacht. Aarde 4,6 miljard jaar oud Ze moesten voor deze enorme tijd een tijdschaal bedenken: De geologische tijdschaal De schaal is gebaseerd op: Fossielen Karakteristieke gesteentelagen

Men ontdekte door onderzoek te doen naar Fossielen en gesteentes dat alle werelddelen ooit een keer aan elkaar vast hebben gezeten. Dit noemen wetenschappers Pangea. Vanaf dat moment bestuderen de meeste wetenschappers de recente drift van platen. Pangea

Continental drift

3 Fasen van gebergtevorming: 1e en oudste [400 miljoen jaar]: Caledonische gebergtevorming 2e [300 miljoen jaar]: Hercynische gebergtevorming (daardoor ontstond pangea). (vb: Ardennen, Appalachen, Eifel, Centraal massief, gebergtes midden spanje en zuid duitsland) 3e en jongste [65 miljoen jaar]: Alpiene gebergtevorming (Vb: Alpen, Himalaya) De Hercynische en Alpiene worden genoemd in je boek Waarom zijn er ‘geen’ gebergtes meer vanuit de Caledonische fase?

Middellands zeegebied en plaattektoniek

Ligging en topografie ► De Middellandse Zee is het grootste binnenmeer te wereld.

Op de grenzen van platen ► Gebied ligt op de grens van drie continenten: Afrika, Europa en Azië. De breuklijnen lopen door de zee.

Platentektoniek rond Middellandse Zee Vanwege de convergerende platen wordt het Middellandse Zeegebied gekenmerkt door: gebergten, aardbevingen, vulkanisme

Platentektoniek rond Middellandse Zee Het Middellandse Zeegebied bestaat uit een groot aantal microplaten, die bestaan uit oceanische korst en continentale korst.

Platentektoniek rond Middellandse Zee Elk gebied in het Middellandse Zeegebied wordt gekenmerkt door een bepaalde manier waarop de aardkorstplaten ten opzichte van elkaar bewegen en botsen.

Ontstaan Middellandse Zee

Na Pangea Op het moment dat Afrika wegdreef ontstond er op de bodem van de Tethyszee een divergerende plaat. (ongeveer 180 miljoen jaar geleden).

► De Tethyszee bestond gedurende Jura, Krijt en Tertiair. ● Uit een breuklijn ontstond een oceanische rug waaruit magma kwam. Dit basalt kwam op de bodem van de oceaan en werd bedekt met klei en kalksteen.

Platentektoniek rond Middellandse Zee 120 miljoen jaar tot nu! Langzaam maar zeker beweegt Afrika in noordelijke richting. De Middellandse Zee is het laatste overblijfsel van een oceaan die tussen Europa en Afrika lag. In de komende tien miljoen jaar zal de Middellandse Zee zich sluiten!

Het westelijke deel van de Middellandse Zee ► Vanaf het Krijt schoof Afrika naar het noorden en werd de Tethyszee kleiner. Stukken van Afrika schoven over Europa en zo ontstond het Alpiene plooiingsgebied met de Pyreneeën, Karpaten en Alpen. Uiteindelijk verdween de Tethyszee in het westelijk deel.

► Onderdelen van de Afrikaanse plaat botsen met de continentale Europese plaat en er vindt subductie plaats volgens het zogenaamde ‘roll-back’-principe. Het gebied in de Middellandse zee waar subductie plaats vindt verplaatst zich oostwaarts. ■ Afrika beweegt ca. 1 cm/jaar naar het noorden

Het voorbeeld Italië De ondiepe Adriatische Zee: continentale korst De diepe Middellandse Zee: oceanische korst

Het voorbeeld Italië 1 Continentale korst duikt Op welke van deze drie plaatsen verloopt de subductie volgens het ‘schoolboekje’? 1 Continentale korst duikt onder continentale korst 2 Continentale korst duikt onder continentale korst 3 Oceanische korst duikt onder continentale korst

Het voorbeeld Italië De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

Het voorbeeld Italië De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

Het voorbeeld Italië De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

Het voorbeeld Italië De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

Het oostelijke deel van de Middellandse Zee ► Aan het begin van de Jura schoof Afrika in zuidoostelijke richting van Europa. Zo werd het oostelijk deel van Griekenland en heel Turkije gevormd. ● Er ontstaan nieuwe subductiezones met rijen vulkanen op plaatsen waar een stuk aardkorst aan de zuidrand van Europa vast komt te zitten. ■ Aardbevingen ontstaan door platenbewegingen en door het wegzakken van delen van platen.

De Egeïsche plaat Op de grens van de Egeïsche plaat en de Afrikaanse lijkt sprake te zijn van ‘gewone’ subductie. Toch is het iets gecompliceerder!

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat Oceanische aardkorst Continentale aardkorst Omdat de Afrikaanse plaat uit oude (=zware) oceaanbodem bestaat duikt deze steeds makkelijker en eerder weg; de Egeïsche plaat wordt hierdoor uitgerekt en daalt De wegduikende plaat duwt Kreta omhoog ►de eilanden zijn de toppen van een verdronken gebergte!

De Egeïsche plaat Dankzij subductie ontstaat er vulkanisme: de vulkanische boog ligt op enige afstand van de plaats waar de subductie begint.

Het Arabische blok ► Het afgebroken continent (Arabisch schiereiland) beweegt noordwaarts en botst op Turkije en Iran. Zo ontstonden plooiingsgebergten. ● Om naar het noorden te kunnen schuiven werden Turkije, Griekenland, Bulgarije westwaarts verplaatst.

● Turkije beweegt 5 á 6 cm/jaar noordwestelijk ● Turkije beweegt 5 á 6 cm/jaar noordwestelijk. Er zijn regelmatig aardbevingen. ● Door de westwaartse beweging botsen Europese en Afrikaanse platen. ● In Oost-Afrika breekt, in het verlengde van het Arabisch blok, een deel van het Afrikaanse continent af.

Pangea

Terug naar pangea Vanaf pangea veranderde de aarde flink. Zie atlas 193A. Afrika komt los van Europa. De Tethyszee kan uitbreiden (voorloper Middellandse Zee). En botst daarna met volle kracht op Europa in (Alpiene plooiing)

Paragraaf 3.1 Actieve aarde Geologische tijdsschaal Pangea Gebergtevormende periode Middellandse Zee Voor pangea Convergerende plaatbeweging (Hercynische plooiing) Na pangea Tethyszee Mid-oceanische rug Klei / kalksteen Convergerende plaatbeweging (Alpiene plooiing) [in verschillende fasen (begon 65 milj geleden – rust – nu weer)]

Klei en kalk Klei = sediment dat in zee beland. Kalk = dode zeediertjes op de bodem van de oceaan. Stapelt zich jaar in, jaar uit op. Komt onder hoge druk te staan. Kalk versteent  kalksteen

80 miljoen jaar later (dus 100 miljoen jaar geleden) Afrika begon weer naar het noorden te schuiven. (twee platen naar elkaar toe). Nu spreek je dus van convergerende platen. De Afrikaanse plaat botst tegen europa. Dit ging miljoenen jaren door Er werd opnieuw geplooid (alpiene plooiingsfase) Alpen Kalksteen en klei opgeheven (daarom vind je schelpen hoog in de bergen) In Europa heb je zowel subductiezone als gebergtevormende plaatbeweging.

Paragraaf 3.1 Actieve aarde Geologische tijdsschaal Pangea Gebergtevormende periode Middellandse Zee Voor pangea Convergerende plaatbeweging (Hercynische plooiing) Na pangea Tethyszee Mid-oceanische rug Klei / kalksteen Convergerende plaatbeweging (Alpiene plooiing) [in verschillende fasen (begon 65 milj geleden – rust – nu weer)]

Plaattektoniek (schaalniveau)

Plaattektoniek (schaalniveau)

Plaattektoniek (schaalniveau)

Binnen Middellands Zeegebied Binnen middellands Zeegebied veel verschillende plaatbewegingen Waaronder subductiezone

Roll-back principe Aparte vorm van subductie in Europa. Het zogenaamde roll-back principe. ‘Staart’ breekt af, door het gewichtsverlies schiet het overige omhoog Je ziet dit in de Tyrrheense Zee