Salarisenquête van bedrijfsjuristen in België Luik, 19 mei 2005 Marc BIHAIN Human Resources Director ING Belgium

Overzicht van de uiteenzetting Het beroep in enkele cijfers... De individuele kenmerken De kenmerken van de onderneming Over de bezoldiging... Het verloop van de loopbaan volgens functie en geslacht Andere factoren die het salaris bepalen De wijzen van bezoldiging Besluitvorming

Methodologie De definitie van de "bedrijfsjurist" omvat de functies jurist, juridisch verantwoordelijke, juridisch/fiscaal/administratief directeur en secretaris-generaal Verdeling in drie categorieën: adviseur, manager, directeur Bruikbare antwoorden: 286 Een behoorlijk representatieve steekproef van de juristen van 30 tot 50 jaar De salarissen worden bruto voorgesteld, zonder boni, participatie, aandelenopties en overige voordelen Gegarandeerde anonimiteit van de gegevens

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 2 - De kenmerken van de onderneming

Het beroep in enkele cijfers… Snel overzicht over de resultaten (1) 39% van de juristen zijn vrouw 1 jurist op 10 is tussen 25 en 30 jaar oud, 1 jurist op 2 is tussen 30/40 jaar en 1 jurist op 3 behoort tot de leeftijdscategorie 40/55 jaar 70% van de juristen volgde een 3de cyclus en 23% volgde een opleiding in het buitenland 37% van de juristen deed beroepservaring op aan de balie en 7% verwierf professionele ervaring aan de universiteit 98% van de juristen werkt voltijds, maar 23% werkt regelmatig thuis

Het beroep in enkele cijfers… Snel overzicht over de resultaten (2) 48% van de juristen legt zich overwegend toe op handelsrecht en vennootschapsrecht. Het aantal dienstjaren van 52% van de juristen varieert tussen 3 en 9 jaar; 18% heeft een anciënniteit van meer dan 15 jaar 57% van de juristen werkt voor een onderneming met meer dan 1.000 werknemers 70% van de juristen werkt in Brussel 60% van de juristen is “adviseur", 25% "manager" en 15% "directeur"

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 60% 25% 15% 50 100 150 200 250 300 Personen Functie / geslacht Vrouw 112 75 22 15 Man 174 94 51 29 Totaal (286) Adviseurs (169) Managers (73) Directeurs (44)

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 0% 20% 40% 60% 80% 100% Percentages Functie / geslacht Vrouw 39% 44% 30% 34% Man 61% 56% 70% 66% Totaal Adviseurs Managers Directeurs

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Personen Leeftijd / Geslacht Man 18 41 34 19 12 Vrouw 37 31 16 9 6 1 Jonger dan 25 jaar Tussen 25 en 29 30 en 34 35 en 39 40 en 44 45 en 49 50 en 54 55 en 60 Ouder dan 60 jaar

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 5 10 15 20 25 30 Personen Jonger dan 25 jaar Tussen 25 en 29 Tussen 30 en 34 Tussen 35 en 39 Tussen 40 en 44 Tussen 45 en 49 Tussen 50 en 54 Tussen 55 en 60 Ouder dan 60 jaar Leeftijd / Functie / Geslacht Adviseurs M Managers M Directeurs M Adviseurs V Managers V Directeurs V

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 0% 20% 40% 60% 80% 100% Percentages Full time / Part time Man 99% 1% Vrouw 96% 4% Full time 90% 70% 50%

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 70% 31% 11% 10% 7% 6% 4% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 80% Totaal Rechten Management Fiscaliteit/Boekhouding Overige Economie Financiën Aanvullende opleiding 65% 37% 1% 7% 6% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Totaal Balie Notariaat Universiteit Openbaar Ambt Overige Aanvullende ervaring

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 31% 11% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Handel Vennootschappen Burgerlijk Bank en financiën Informatica en intellectueel Verzekeringen Sociaal Overige domeinen Bouw Internationaal Fiscaal Publiek en administratief Europees Consumptie Mededinging Faillissementen en concordaten Vervoer Stedenbouw Milieu Strafrecht en gerechtelijke procedures Rechtstakken

Het beroep in enkele cijfers… 1 - De individuele kenmerken 5% 30% 57% 7% 0% 10% 20% 40% 50% 60% 1 taal 2 talen 3 talen 4 talen Gebruik van vreemde talen

Het beroep in enkele cijfers… 2 - De kenmerken van de onderneming 10 20 30 40 50 60 Personen Insurrance Bank Finance Telecom Informatic Energy Technology Food Chemical Car/Air Other industry Consultancy R&D Distribution Media Hotel/Restaurant Real Estate Public Services Building Logistics Others Sector / functie Adviseurs Managers Directeurs Financiële sector 35%

Het beroep in enkele cijfers… 2 - De kenmerken van de onderneming 70% 20% 10% 50 100 150 200 Personen Brussel Vlaanderen Wallonië Werkplek Adviseurs Managers Directeurs

Het beroep in enkele cijfers… 2 - De kenmerken van de onderneming 27 15 26 30 74 45 17 10 20 40 50 60 70 80 Personen Minder dan 50 Tussen 50 en 100 Tussen 100 en 250 Tussen 250 en 500 Tussen 500 en 1000 Tussen 1000 en 5000 Tussen 5000 en 10000 Tussen 10000 en 20000 Meer dan 20000 Kleine / Middelgrote / Grote ondernemingen 57% van de juristen werkt voor een onderneming met meer dan 1000 werknemers

Het beroep in enkele cijfers… 2 - De kenmerken van de onderneming 3,3 3,2 2,2 3,8 7 12,3 20,1 24,7 5 10 15 20 25 Juristen Minder dan 50 Tussen 50 en 100 Tussen 100 en 250 Tussen 250 en 500 Tussen 500 en 1000 Tussen 1000 en 5000 Tussen 5000 en 10000 Tussen 10000 en 20000 Meer dan 20000 Aantal juristen per type onderneming

Het beroep in enkele cijfers… 2 – Het profiel van de bedrijfsjurist

Uitgaande van de onderzochte steekproef is de bedrijfsjurist: Eerder een man dan een vrouw Eerder jong dan oud Eerder adviseur dan manager of directeur Gespecialiseerd in handelsrecht en in vennootschapsrecht Een voormalig advocaat met een bijkomende juridische opleiding in België Drietalig Tewerkgesteld in Brussel, binnen een grote onderneming actief binnen de financiële sector

En dan dringen we nu door tot de kern van de uiteenzetting: De bezoldiging van de bedrijfsjurist! “I hope you’re not trying to suggest that I didn’t pay you enough Foster”

Over de bezoldiging… 1 - Het verloop van de loopbaan volgens functie en geslacht 2 - Andere factoren die het salaris bepalen 3 - De wijzen van bezoldiging

Over de bezoldiging… Snel overzicht over de resultaten (1) De voornaamste factoren die een impact hebben op de bezoldiging zijn: De leeftijd De functie Het geslacht De internationale dimensie De secundaire factoren: De grootte/omzet van de onderneming De activiteitensector De juridische specialiteit

Over de bezoldiging… Snel overzicht over de resultaten (2) Het gemiddeld jaarsalaris van de bedrijfsjurist bedraagt aan het begin van de loopbaan 41.000 € en aan het einde van de carrière 101.000 € De variabele bezoldiging en bedrijfswagens zijn regelmatig gebruikte vormen van bezoldiging; aandelenopties zijn daarentegen veel minder gebruikelijk De variabele bezoldiging, bedrijfswagens en aandelenopties worden veeleer toegekend aan juristen met ervaring en gaan doorgaans gepaard met een hoger salaris binnen dezelfde functie- en ervaringsklasse

Over de bezoldiging… 1 - Het verloop van de loopbaan volgens de functie Adviseurs / Managers / Directeurs - Waarneming 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 110.000 120.000 Bruto jaarsalaris (vast) Adviseurs - Perc. 50 40000 50000 60000 70000 65000 77500 Managers - Perc. 50 55000 87500 110000 90000 Directeurs - Perc. 50 85000 95000 25/30 jaar 30/35 35/40 40/45 45/50 50/55 55/60

Over de bezoldiging… 1 - Het verloop van de loopbaan volgens de functie Voor het opstellen van een salarisbeleid: Aan de hand van de waargenomen gegevens, hebben we getracht om de loonvariatie tussen de leeftijdsgroepen 1 (25/30 jaar) tot 7 (55/60 jaar) voor de adviseurs/managers/directeurs in beeld te brengen Toegepaste methode: Logaritmische functie die een steeds stijgende trend (reeks punten die maximaal naar de geobserveerde punten toe evolueren) vertoont Het resultaat wordt uitgedrukt in de vorm van een curve waarop fictief een salaris (Y) voor iedere functie met iedere leeftijd (X) overeenstemt.

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens de functie Adviseurs / Managers / Directeurs Waargenomen gegevens 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 1 2 3 4 5 6 7 8 Bruto jaarsalaris (vast) Adviseurs Managers Directeurs

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens de functie Adviseurs / Managers / Directeurs - Evolutie 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 110.000 120.000 130.000 1 2 3 4 5 6 7 8 Leeftijdscategorieën Bruto jaarsalaris (vast) Log. (Directeurs) Log. (Adviseurs) Log. (Managers)

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens de functie 2 3 4 5 6 7 25/30 jaar 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar 45/50 jaar 50/55 jaar 55/60 jaar Adviseurs 39.650 € 55.750 € 65.200 € 71.850 € 77.000 € 81.300 € 85.000 € Managers 43.750 € 64.000 € 76.000 € 84.350 € 91.000 € 96.250 € 101.000 € Directeurs - € 84.250 € 95.650 € 103.750 € 110.000 € 115.000 € 119.500 € 2.848 € 4.005 € 4.684 € 5.162 € 5.532 € 5.841 € 6.106 € 3.143 € 4.598 € 5.460 € 6.060 € 6.537 € 6.915 € 7.256 € 6.052 € 6.871 € 7.453 € 7.902 € 8.261 € 8.585 € 66% 68% 69% 70% 71% 76% 79% 81% 83% 84% 85% 100% Functie / Leeftijdscategorieën Jaarbasis Maandelijkse basis Salaris%

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Worden vrouwen even goed betaald als mannen?

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Mannen / Vrouwen - Waarneming 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 Bruto jaarsalaris (vast) Mannen - Perc. 50 45000 55000 70000 85000 95000 82500 90000 Vrouwen - Perc. 50 35000 50000 60000 65000 M / V - Perc. 50 40000 80000 92500 75000 25/30 jaar 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar 45/50 jaar 50/55 jaar 55/60 jaar

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Gewicht van mannelijke directeurs en managers? 5 10 15 20 25 30 Personen Minder dan 25 jaar Tussen 25 en 29 Tussen 30 en 34 Tussen 35 en 39 Tussen 40 en 44 Tussen 45 en 49 Tussen 50 en 54 Tussen 55 en 60 Ouder dan 60 jaar Leeftijd / Functie / Geslacht Adviseurs M Managers M Directeurs M Adviseurs V Managers V Directeurs V

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Adviseurs Mannen / Vrouwen - Vaststelling 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 Bruto jaarsalaris (vast) Adviseurs M - Perc. 50 52500 62500 80000 Adviseurs V- Perc. 50 50000 60000 65000 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Managers Mannen / Vrouwen - Vaststelling 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 Bruto jaarsalaris (vast) Managers M - Perc. 50 55000 80000 92500 Managers V - Perc. 50 52500 75000 72500 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Adviseurs / Managers / Directeurs - Vaststelling 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 110.000 Bruto jaarsalaris (vast) Directeurs M - Perc. 50 55000 102500 92500 Directeurs V - Perc. 50 75000 85000 70000 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Ter illustratie van deze algemene trend: Aan de hand van de waargenomen gegevens hebben we getracht om de loonvariatie tussen de leeftijdsgroepen 1 (25/30 jaar) tot 7 (55/60 jaar) voor mannen en vrouwen aan te tonen Toegepaste methode: Logaritmische functie die een steeds stijgende trend (reeks punten die maximaal naar de geobserveerde punten toe evolueren) vertoont Het resultaat wordt uitgedrukt in de vorm van een curve waarop fictief een salaris (Y) voor elk der beide geslachten met iedere leeftijd (X) overeenstemt.

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Mannen / Vrouwen Vastgestelde gegevens 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 1 2 3 4 5 6 7 8 Leeftijdscategorieën Bruto jaarsalaris (vast) Man Vrouw

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht Mannen / Vrouwen - Evolutie 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 1 2 3 4 5 6 7 8 Leeftijdscategorieën Bruto jaarsalaris (vast)

Over de bezoldiging… 1 - het verloop van de loopbaan volgens geslacht 2 3 4 5 6 7 25/30 jaar 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar 45/50 jaar 50/55 jaar 55/60 jaar Mannen 41.500 € 63.500 € 76.750 € 86.000 € 93.250 € 99.000 € 104.000 € Vrouwen 36.700 € 56.000 € 67.250 € 75.350 € 81.500 € 86.650 € 91.000 € 2.981 € 4.562 € 5.514 € 6.178 € 6.699 € 7.112 € 7.471 € 2.636 € 4.023 € 4.831 € 5.413 € 5.855 € 6.225 € 6.537 € Salaris V/M% 89% 88% 87% Geslacht / Leeftijdscategorieën Jaarbasis Maandelijkse basis

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen De internationalisering van de activiteiten 20.000 € 30.000 € 40.000 € 50.000 € 60.000 € 70.000 € 80.000 € 90.000 € 100.000 € 110.000 € 120.000 € 1 tot 2 jaar 3 tot 5 jaar 6 tot 9 jaar 10 tot 15 jaar Meer dan 15 jaar Bruto jaarsalaris (vast) Log. (Nationale missies) Log. (Nationale en internationale missies) Log. (Internationale missies)

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Gebruik van vreemde talen 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 110.000 120.000 130.000 140.000 3 tot 5 jaar 6 tot 9 jaar 10 tot 15 jaar Meer dan 15 jaar Bruto jaarsalaris (vast) Log. (1 taal) Log. (2 talen) Log. (3 talen) Log. (4 talen)

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Derde cyclus nationaal / internationaal 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 110.000 120.000 130.000 140.000 3 tot 5 jaar 6 tot 9 jaar 10 tot 15 jaar Meer dan 15 jaar Bruto jaarsalaris (vast) Log. (Buitenlandse opleiding) Log. (Nationale opleiding) Log. (Geen opleiding)

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Nationale / internationale ervaring 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 3 tot 5 jaar 6 tot 9 jaar 10 tot 15 jaar Meer dan 15 jaar Bruto jaarsalaris (vast) Log. (Geen andere ervaring) Log. (Nationale ervaring) Log. (Internationale ervaring)

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Grootte van de onderneming 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000 110.000 25/30 jaar 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar 45/50 jaar Bruto jaarsalaris (vast) Log. (Middelgrote ondernemingen) Log. (Grote ondernemingen) Log. (Kleine ondernemingen)

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Omzet 20.000 € 30.000 € 40.000 € 50.000 € 60.000 € 70.000 € 80.000 € 90.000 € 100.000 € 110.000 € 120.000 € 25/30 jaar 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar 45/50 jaar Bruto jaarsalaris (vast) Log. (Meer dan 50.000.000) Log. (Tussen 25 en 50.000.000) Log. (Minder dan 10.000.000) Log. (Tussen 10 en 25.000.000)

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Activiteitensectoren 160000 150000 Chemical 140000 130000 Energy 120000 Telecom Technology 110000 Finance 100000 Distribution Bruto jaarsalaris (vast) Bank 90000 Consultancy 80000 Informatic 70000 Insurance 60000 50000 40000 30000 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar 45/50 jaar

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Beoefende juridische specialiteit 110.000 Vennootschappen 105.000 Handel 100.000 Fiscaal 95.000 Bank en Financiën 90.000 85.000 Sociaal Bruto jaarsalaris (vast) Bouw 80.000 Burgerlijk 75.000 Verzekeringen 70.000 65.000 Informatica 60.000 55.000 50.000 45.000 40.000 35.000 6 tot 9 jaar 10 tot 15 jaar Meer dan 15 jaar

Over de bezoldiging… 2 - De andere factoren die het salaris bepalen Werkplek 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 Bruto jaarsalaris (vast) Mannen 78000 76000 75000 Vrouwen 65000 55000 Brussel Vlaanderen Wallonië

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging Komen alternatieve bezoldigingswijzen frequent voor? “Perhaps, Mr Hartwelder, you can arrange to have the company pay me in cash rather than in stock options”

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging Adviseurs Managers Directeurs Aandelenopties 22% 40% 45% Representatiekosten 35% 47% 68% Belgische tankkaart 36% 51% Buitenlandse tankkaart 11% 15% 25% Geboortepremie 53% 58% 34% Variabel loon 56% 64% 77% Maaltijdcheques 72% 79% 70% Hospitalisatieverzekering 92% 95% 89% Pensioenverzekering 93% Bedrijfswagen 66%

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging Wat vertegenwoordigt de bonus in het totale pakket van de bedrijfsjurist?

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging 20 40 60 80 100 120 Juristen Variabel salaris / Totaal salaris Variabele bezoldiging Directeurs 10 4 9 7 Managers 26 8 17 5 Adviseurs 75 23 29 27 6 Geen bonus Bonus 5% Bonus 5/10% Bonus 10/15% Bonus 15/20% Bonus > 20%

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging 0% 20% 40% 60% 80% 100% Personen Adviseurs Managers Directeurs Variabel salaris / totaal salaris Variabele bezoldiging Bonus > 20% Bonus 15/20% Bonus 10/15% Bonus 5/10% Bonus 5% Geen bonus

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 180.000 Bruto jaarsalaris (vast) Variabele bezoldiging Geen bonus 56.500 65.350 77.500 Bonus 5% 62.400 66.250 85.000 Bonus 5/10% 61.500 73.000 97.250 Bonus 10/15% 87.500 Bonus 15/20% 69.000 105.000 127.000 Bonus > 20% 82.500 121.000 171.000 Adviseurs Managers Directeurs

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Personen Adviseurs Managers Directeurs Bedrijfsauto - Functie Geen auto Met auto

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 Gemiddeld jaarloon Adviseurs Managers Directeurs Bedrijfsauto - Salaris Geen auto Met auto

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging 0% 20% 40% 60% 80% 100% Personen 25/30 jaar 30/35 jaar 35/40 jaar 40/45 jaar 45/50 jaar 50/55 jaar Bedrijfsauto - Leeftijd Geen auto Met auto

Over de bezoldiging… 3 - De wijzen van bezoldiging 0% 20% 40% 60% 80% 100% Personen Adviseurs Managers Directeurs Bedrijfsauto – Maandelijkse huur Huur < 500 €/maand Huur 500/750 € maand Huur 750/1,000 € maand Huur > 1,000 € maand

Besluitvorming De trends

Besluitvorming Een aanzienlijke groep jongeren Een toenemende vervrouwelijking van de populatie, maar op het vlak van salaris en functie houdt de discriminatie aan Een ruime vertegenwoordiging van juristen binnen grote ondernemingen Een aanzienlijke vertegenwoordiging van juristen in Brussel Een doorgedreven opleiding en eerdere beroepservaring

Besluitvorming De leeftijd oefent de grootste impact uit op het salaris De hoge graad aan verantwoordelijkheden en de beheersdimensie van de functie drijven het salaris uiteraard op Een voor de hand liggend voordeel voor meertalige juristen die internationaal zijn gericht De variabele bezoldiging wordt in beperkte mate toegepast Bedrijfswagens zijn betrekkelijk verspreid, overwegend bij juristen met beroepservaring Systemen van aandelenopties zijn niet sterk verspreid

Niet geld maar arbeidsvreugde telt!