Invloed van klimaatverandering op de waterhuishouding in Vlaanderen Patrick Willems K.U.Leuven - Afdeling Hydraulica & Onderzoekscentrum Duurzame Aarde (LSUE)

Lopend en recent onderzoek voor … Federaal Wetenschapsbeleid Vlaamse Overheid Dept. Mobiliteit en Openbare Werken Waterbouwkundig Laboratorium Vlaamse Milieumaatschappij Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek CLIMAR Programme SSD « Science for a Sustainable Development »

Inhoud lezing: Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Neerslag en verdamping -> hydrologie Oppervlaktewater -> overstromingen en laagwater langs rivieren in het binnenland Bodemvocht en grondwater Rioleringen Zeespiegelstijging -> kust en Schelde Wind -> golfopzet kust en Schelde

Neerslag en temperatuur / verdamping Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Neerslag en temperatuur / verdamping Programme SSD « Science for a Sustainable Development »

Klimaatscenario’s voor Vlaanderen Statistische analyse en stochastische neerschaling van: 31 simulaties met 12 regionale klimaatmodellen 27 simulaties met mondiale klimaatmodellen (broeikasgasemissiescenario’s IPCC tot 2100) DMI 25 km

Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 Toename temperatuur en verdamping zomer: +2 tot 7°C winter: +1.5 tot 4°C

Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 Neerslag: totale neerslagvolumes winter: tot +60% : toename in winter zomer: tot -70% : afname in zomer (minder kleine regenbuien) aantal natte dagen zomer: tot -50%

Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 Neerslag: extreme zomerbuien meer intens grootste bui in 2 jaar: tot +30% winter: + 0 tot 60% zomer: - 0 tot 70%

Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 Neerslag: extreme zomerbuien meer intens grootste bui in 10 jaar: tot +50% winter: + 0 tot 60% zomer: - 0 tot 70%

Tot nog toe … Trends en natuurlijke oscillaties in extreme neerslag, Ukkel, 1898 – 2005, 10 min. piekintens. zomerbuien: voorbije 15 jaar jaren 1910-20 jaren 1960

Tot nog toe … Trends en natuurlijke oscillaties in extreme neerslag, Ukkel, 1898 – 2005, dagneerslag winter: voorbije 15 jaar jaren 1910-20 jaren 1960

Klimaatscenario’s Klimaattrends Hoog = Nat Midden Laag = Droog Klimaatscenario’s Huidig Klimaattrends Consistentie recente trends met resultaten klimaatmodellen: Voorbeeld: dagneerslag winter

Regionale verschillen Neerslagwijziging 10% hoger aan de kust: (= natter in winter, minder droog in zomer): winter zomer

Hoog- en laagwater rivieren in het binnenland Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Hoog- en laagwater rivieren in het binnenland Programme SSD « Science for a Sustainable Development »

Invloed op piekafvoeren rivieren Klimaatscenario 2100, Regionale verschillen % toename uurl. piekafvoeren: Laag-scenario Hoog-scenario Overstromingskansen kunnen toenemen of dalen ! Afhankelijk van verhouding neerslagverand./verdampingverand. Voor hoog-scenario: tot 35% toename in piekafvoeren

Invloed op laagwaterdebieten Klimaatscenario 2100, Regionale verschillen % toename laagwaterafvoeren: Laag-scenario Hoog-scenario Negatieve invloed op land- en tuinbouw en fruitteelt Vlaanderen heeft een lage waterbeschikbaarheid: internationaal beschouwd als regio met “ernstig watertekort” Bovendien zal de vraag naar drinkwater stijgen bij drogere en warmere zomers: de watervraag op zulke dagen ligt tot 40% hoger Laagwaterdebieten dalen in alle scenario’s (laagste zomerdebiet daalt met 20 tot 70%) Toename laagwaterproblemen: waterkwaliteit, irrigatienoden, waterproductie, scheepvaart, ecologische toestand riviervallei, ... Vlaanderen zeer kwetsbaar door hoge bevolkingsdichtheid

Bijkomende analyses Invloed op socio-economische overstromingsschade, grondwater, natuur, ...: MIRA-S 2009: milieuverkenning tot 2030 (VMM) NARA-S 2009: natuurverkenning tot 2030 (INBO) : 11 december Vlaams Parlement Wordt voorgesteld in het Vlaams Parlement op 11 december

Zeespiegelstijging / kust Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Zeespiegelstijging / kust CLIMAR

relatieve jaarlijks gemiddelde zeespiegel [m] CLIMAR Invloed op kust Stijging gemiddeld jaarlijkse zeespiegel Oostende 1927-2006: 1.7 tot 4 mm/jaar; ± 20cm in 100 jaar relatieve jaarlijks gemiddelde zeespiegel [m] jaar

Invloed op kust Klimaatscenario 2100: CLIMAR 60cm tot 2m zeespiegelstijging Hoogwaters stijgen sneller dan gemiddelde zeespiegel; laagwaters stijgen trager: verhoogde tij-amplitude  getijslag neemt toe 0 tot 8% toename in windsnelheid  stormopzet verandert weinig Geen of kleine toename in golfhoogte- en periode, maar golfbelasting op kust neemt beduidend toe (door toenemende waterdiepte)  extreme golven op diep water veranderen weinig

Invloed op kust en Schelde CLIMAR Invloed op kust en Schelde Invloeden: Verhoogde kans op bresvorming en overstromingsrisico’s Kust en Schelde Bijkomende uitwateringsmoeilijkheden van Polders en Ijzer naar kust Zoutindringing duinen en polders T=70 jaar KBR T=350 jaar klimaat 2050 T=70 jaar T=17 000 jaar: klimaat 2100 T=25 jaar

Rioleringen en bergings- en infiltratievoorzieningen Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Rioleringen en bergings- en infiltratievoorzieningen Programme SSD « Science for a Sustainable Development »

Invloed op rioleringen Bij hoog-klimaatscenario 2100: Terugkeerperiode ontwerpneerslag: 1.5 maand wordt 1 maand 2 jaar wordt 1 tot 1.5 jaar 5 jaar wordt 2 jaar 50 tot 100 jaar wordt 10 jaar +/- verdubbeling frequentie rioleringsoverloop (idem overloop buffervoorzieningen) Benodigde bergingsvolumes: 20 tot 30% hoger

Algemene conclusies en aanbevelingen Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen: Algemene conclusies en aanbevelingen

Algemene conclusies Invloed klimaatverandering op waterhuishouding in Vlaanderen: Huidige klimaatscenario’s tot 2100: Evolutie naar verdroging Toename overstromingskans vooral vanuit kust Ook hogere korte-duur regenwaterpieken Maar: klimaatscenario’s zijn geen voorspellingen ! Ze evolueren met onze kennis Onzekerheden zijn groot; een deel van de onzekerheden ontsnappen aan onze evaluatie Maatregelen ? Houd rekening met de mogelijke gevolgen van klimaatverandering ! Ook met de grote onzekerheden ! “no regret” maatregelen, “climate proof” investeringen Maak maatregelen en ontwerpen aanpasbaar (flexibele strategie) Neem nu al uit voorzorg kosteneffectieve maatregelen (die in ieder potentieel klimaatscenario nuttig zijn), en bouw een flexibele strategie uit: een strategie die gaandeweg kan aangepast worden wanneer de wetenschap meer inzicht krijgt in de problematiek “No regret” moet eigenlijk “low regret” zijn Adaptatie (aanpassing aan) en mitigatie (tegengaan van klimaatverandering) zijn een en/en-noodzaak (geen of/of-verhaal) Combinatie van harde en zachte maatregelen nodig

Maatregelen Tegen overstromingsrisico’s: bijkomende beschermingsmaatregelen: Masterplan Belgische kust (opmaak einde 2010): strandophoging en verbreding door zandsuppleties, verstevigen duinvoeten door beplantingen Geactualiseerd Sigmaplan: gecontroleerde overstromingsgebieden en natuurgebieden (1650 ha in 2030) en dijkverhogingen in steden en industriegebieden anticipatief inspelen op dreigende wateroverlast: voorspellings- en waarschuwingssysteem optimaler benutten van beschikbare berging door intelligente sturingsmethode Masterplan Belgische kust moet afgerond zijn tegen einde 2010 (veiligheidstoetsing incl. zeespiegelstijging tot 2050), waarna de opmaak van de MER’s van start kan gaan Geactualiseerd Sigmaplan in 2005 goedgekeurd door de Vlaamse Regering

Maatregelen Tegen verdroging: Maximale opvang van regenwater in infiltratiebekkens, open grachten, ... Bijsturing vergunningen- en heffingenbeleid, sturend waterprijzenbeleid Sensibilisering rationeel watergebruik “Water-audit” bij nieuwbouw en herbouw/verbouwing Innovatieprogramma waterefficiënte en waterarme productie Strengere vergunningen en hogere heffingen voor bedreigde grondwaterlagen Duitsland: particulieren en bedrijven belast volgens het aantal m2 verharde oppervlakte (incl. dakoppervlakte) waarvan het water afstroomt naar de riolering Waterprijzenbeleid: totale kost (economische + milieukost) volledig doorrekenen (kostenterugwinprincipe KRW) Water-audit: evaluatie en controle gericht op duurzaam watergebruik

Maatregelen Tegen toenemende tijdsvariatie neerslag: verdroging + hogere kort-duur regenwaterpieken: vraagt meer aandacht voor planning regenwaterafvoer nood aan bijkomende regenwaterberging- en infiltratievoorzieningen

Maatregelen Meer tijdelijke berging voorzien (lokale terreindepressies) komt ook tegemoet aan verdrogingsproblematiek

Maatregelen Accepteren van een verhoogde frequentie van water op straat Met kleinschalige maatregelen schade beperken

Bijkomende noden betere afstemming tussen waterbeheer en ruimtelijke planning / stedelijk ontwerp, groenvoorziening betere afstemming tussen: code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen watertoets gewestelijke stedenbouwkundige verordening andere stedenbouwkundige voorschriften