ZORG OM VERNIEUWING Bouwstenen voor een nieuw regeerakkoord Instituut “Clingendael” - 25 januari e Clingendael European Health Forum

Clingendael, 25 januari 2006 Tilburgse School voor Politiek en Bestuur TNS-Nipo Zorg om Vernieuwing

Inleiding

Dynamiek in de gezondheidszorg Patiënten/Zorgvragers/Burgers Zorgaanbieders/ professionals Zorgverzekeraars Rijksoverheid Overheidsdiensten Gemeenten Medische industrie Banken Werkgevers EU

Vraagstelling Hoofdvraag Aan welke randvoorwaarden moet voldaan worden zodat een marktgerichte zorg ook innoverend kan zijn? Deelvragen: •Hoe verhouden de trends aan de vraagzijde zich tot de trends aan de aanbodzijde? •Zijn randvoorwaarden voor innovatie en vraaggerichtheid in het nieuwe zorgstelsel aanwezig? •Welke kansen en bedreigingen treden op?

De innovatieparadox (1) Er treedt een drietal paradoxen op bij de ontwikkeling en verspreiding van innovaties. 1. Decentralisatieparadox: >Centralisatie in het kader van decentralisatie. >Van controle vooraf naar toezicht achteraf: verwijdering of verplaatsing van bureaucratie? >Oorzaak: de wetgever, maar ook instellingen, verzekeraars, beroepsgroepen en burgers zelf.

De innovatieparadox (2) 2. Informatieparadox >Meer meten is niet altijd meer weten. >De grenzen van de transparantie. 3. Keuzevrijheidsparadox >Naarmate patiënten meer keuzes voorgeschoteld krijgen dan kiezen ze steeds minder. >Vraagsturing is soms ‘verkapte’ aanbodsturing.

Onderzoeksverantwoording •Universiteit van Tilburg >Expertgesprekken/interviews >Stakeholderanalyse >Documentonderzoek •TNS-Nipo >Enquête zorgverleners (n=290) >Enquête burgers (n=549) •Gezamenlijke analyse: confrontatie van perspectieven van verschillende stakeholders.

Trends (vraagkant)

Tevredenheid over Nederlandse gezondheidszorg

Belangrijkste problemen in de gezondheidszorg TotaalHuis-Specia- publiekartsenlisten %% Wachtlijsten37268 Hoge werkdruk33818 Onpersoonlijk14126 Te weinig geld1145 Slechte samenwerking10148 Bureaucratie, papierwerk73234 Te grote invloed derden72629 Management/vergadercultuur5818 Gemiddeld aantal genoemde problemen1,722,232,05

Wie is verantwoordelijk voor de beschikbaarheid van goede zorg?

Stelling: ‘In ziekenhuizen heb je tegenwoordig te veel managers in verhouding tot het aantal doctoren’

Behoefte aan zorgverleners buiten kantooruren

Heeft iedereen in de praktijk gelijke rechten op gezondheidszorg …. TotaalHuis-Specia- publiekartsenlisten Op dit moment?%% Ja Nee Weet niet Over 15 jaar?%% Ja Nee Weet niet

Meningen over solidariteit

Marktgedrag (aanbodkant)

Strategieën Veel voorkomende strategieën: •Specialisatie (Centers of Excellence) •Verwetenschappelijking •Ontwikkeling opleidingen (teaching hospitals) •Internationalisering (Euregio) •Fusie-, alliantie- en netwerkvorming >Defensieve, offensieve en differentiatiestrategieën

Typering marktgedrag •Gemeenschapsgericht ondernemersgedrag >innovatie via zorgconcerns, zorgnetwerken, coalitieverbanden •Intern gericht ondernemersgedrag >innovatie via modernisering productieprocessen, ICT •Marktgericht ondernemersgedrag >innovatie via vermarkting van zorg en diensten

Afstemming vraag en aanbod: meer keuzevrijheid?

Voor welke producten heeft keuzevrijheid het gunstige effect?

Leidt grotere keuzevrijheid tot ….. TotaalHuis-Specia- publiekartsenlisten %% Lagere prijzen Hogere prijzen Geen verschil/kan niet beoordelen Betere kwaliteit Slechtere kwaliteit Geen verschil/kan niet beoordelen

Leidt grotere keuzevrijheid tot ….. Voor twee Voor éénof meer Nooit product producten overgestapt overgestaptovergestapt %% Lagere prijzen Hogere prijzen Geen verschil/kan niet beoordelen Betere kwaliteit Slechtere kwaliteit Geen verschil/kan niet beoordelen

Afstemming vraag en aanbod: innovatieve praktijken?

In welke sector is innovatie het meest nodig? TotaalHuis-Specia- publiekartsenlisten %% Gezondheidszorg Overheid Onderwijs Landbouw486 Industrie464 Banken en verzekerings- bedrijven312 Bouw133 Anders1-3 Weet niet

Belangrijkste niveau van innovatie volgens zorgverleners

Wie is verantwoordelijk voor innovatie van de gezondheidszorg? TotaalHuis-Specia- publiekartsenlisten %% De overheid Zorgverzekeraars1033 Huisartsen en specialisten93455 Ziekenhuizen15413 Farmaceutische bedrijven111 Andere(n)542 * Voornamelijk de eigen werkgever.

Hoe belangrijk is innovatie in en van de gezondheidszorg?

Verwachtingen van de Zorgverzekeringswet: prikkel tot innovatie?

Weet men voldoende af van de nieuwe zorgverzekering?

Hoe pakt nieuwe Zorgverzekeringswet financieel voor u uit?

De kwaliteit van de zorg zal door de nieuwe Zorgverzekeringswet …

Leiden eigen risico en no claim tot afname van de vraag naar zorg?

Verklaringen voor de innovatieparadox

De belangrijkste invloedsfactoren •Stelselproblemen •Niet alles wat kan is geoorloofd en andersom •De patiënt komt er aan, maar is er nog niet •Culturele en sociale factoren doorslaggevend •De aanwezigheid van een korte én/of lange termijn perspectief op innoveren •Afnemend vertrouwen

Enkele kansen voor innovatie •Ruimere aanbodmogelijkheden •Overheid als marktmeester •Koopkrachtige en geïnformeerde burgers •Best practices doen volgen •Grote bereidheid tot veranderen (niet bij burgers!) •Meer transparantie: benchmarks, keuzemogelijkheid •Prikkels voor doelmatigheid en kwaliteit •Managementprofessie ontwikkelt zich verder •Nieuwe spelers komen de zorgarena binnen

Bedreigingen voor innovatie •Onzekerheid en onduidelijkheid stelselverandering: dalend vertrouwen •Nieuwe bureaucratie: toezicht & controle •Reactieve houding veld (innoveren loont niet altijd) •Slechte communicatie over best practices •Innoveren loont niet altijd •Dominantie prijs boven kwaliteit •Grenzen aan keuzevrijheid •Defensief marktgedrag (monopolisering) •Slecht imago managers en verzekeraars

Conclusies & aanbevelingen

Enkele conclusies •Stelselherziening alleen is niet voldoende voor innovatie. •Innovatieparadox treedt op: te beperkte verspreiding en implementatie van innovaties. •Innoveren is samenspel (ook cultureel bepaald!). •Wisselend vertrouwen in nieuw zorgstelsel: >experts: gematigd positief >zorgverleners: negatief over mogelijke keuzevrijheid en over invloed verzekeraars en niet-medici >consumenten: onduidelijkheid, onzekerheid, maar wél negatieve financiële verwachtingen voor de toekomst; >men gaat wel switchen van verzekeraar

Voorbij de innovatieparadox: aanbevelingen 1. Verspreiding van innovaties via keteninnovatie 2. Meer prominente publicatie van best en bad practices 3. Sterker aanspreken beroepsverenigingen op implementatie! 4. Stel kwaliteit centraal in het toezicht 5. Politiek moet zich beheersen 6. Versterking kennisinfrastructuur (via innovatiecentra) 7. Verzekeraars beoordelen op inkoop innovatieve praktijken 8. Betere instrumentatie patiënten- en consumenten 9. Industrie moet zijn innoverende rol versterken 10. Krachtig arbeidsmarktbeleid en focus op innovaties op het gebied van preventie.

Wie is de grote ‘winnaar’ bij de invoering van de Zorgverzekeringswet? TotaalHuis-Specia- publiekartsenlisten %% GEEN ‘grote winnaar’ De zorgverzekeraars De overheid30914 De minister zelf De farmaceutische bedrijven421 Anders973 Weet niet1224