Als eten niet meer vanzelfsprekend is Miranda Lassche diëtist voedingsteam Medisch Centrum Alkmaar Vrijdag 19 maart 20120

Patiëntengroep Een tumor in de mond, keel en slokdarm Behandeld met chirurgie radiotherapie chemotherapie combinatie´s Vaak problemen met eten en drinken

Voedingsproblemen hoofd-hals oncologie Slikproblemen Verslikken Kauwproblemen Pijnlijke mond of keel Droge mond Hinderlijke slijmvorming Ruiken en proeven verminderd

Voedingsproblemen Brachytherapie Slijmvlies van de slokdarm enigszins geïrriteerd en gezwollen  pijn en zwelling eten en drinken kan tijdelijk moeizamer gaan Zuurbranden met medicatie is dit goed te behandelen en eventueel te voorkomen Na ongeveer 7 à 10 dagen zullen deze klachten afnemen en zal het effect van de inwendige bestraling merkbaar worden

In de praktijk (oesophagusbestraling) Problemen pas de laatste week van de behandeling + de 2 weken er na Oorzaak: oedeem + oesophagitis Advies: lidocaïne gel

Voedingsproblemen kunnen resulteren in:

S N A Q

Slikproblemen Oorzaak: Tumor Oedeemvorming door bestraling of operatie Tracheostoma Advies: Verander de consistentie van de voeding gemalen, vloeibaar

Verslikken (1) Oorzaak: Luchtpijp kan niet goed worden afgesloten t.g.v. de tumor (vaak bij larynx of palatum) bij oedeemvorming door bestraling of operatie Onvoldoende controle over het voedsel bij slikken door gevoelloosheid in de mond  waar bevindt zich het voedsel? (slikfoto!) als de tong minder goed bewogen kan worden (doet mee in het slikproces)

Verslikken (2) Advies: Geen dun vloeibare voeding Gebruik van verdikkingsmiddel Bewust slikken: met kin naar beneden nadenken bij het slikken

Kauwproblemen Oorzaak: Tumor in mond  m.n. bij tong en mondbodem Ingrijpende operatie Slecht gebit of ontbreken van gebit/prothese  extractie als voorbereiding behandeling Advies: Gemalen voeding, fijn gesneden voeding kauwbeweging van belang voor speekselproductie en smaak

Pijnlijke mond of keel (1) Oorzaak: Mucositis t.g.v. radio-/chemotherapie  combinatietherapie geeft meer en langduriger problemen dan de solo behandeling Schimmelinfectie (candida) kenmerkt zich door ‘plotseling’ sterk toegenomen pijn De tumor zelf: door de plaats of als het een open wond is

Pijnlijke mond of keel (2) Advies: Goede pijnmedicatie / anti-schimmelmedicatie Vermijden van scherpe, zure, zoute, harde, hete en heel koude voedingsmiddelen incl. alcohol Gemalen of vloeibare voeding Kunstmatige voeding: drinkvoeding of sondevoeding

Droge mond (1) = xerostomie Oorzaak: Verminderde en veranderde (draderige) speekselproductie t.g.v. radiotherapie op speekselklieren normaal: 500-750 ml per dag helder, waterig en vloeibaar speeksel Totaal ontbreken van speeksel

Droge mond (2) Advies: Drinken bij de maaltijden Royaal saus en jus gebruiken Pasta, ragout, slaatje, maaltijdsoep enz. Smeuïg beleg, veel boter/margarine Pap/vla/yoghurt, evt. met muesli/cornflakes Kauwgum en zure voedingsmiddelen stimuleren de speekselproductie míts de speekselklieren nog iets werken Kunstspeeksel (Oralbalance®)

Droog genoeg voor u, meneer?

Hinderlijke slijmvorming (taai en veel) Oorzaak: door bestraling van speekselklieren wordt de consistentie minder waterig en dikker → meerdere soorten speeksel over de dag Advies: mond spoelen, goede mondhygiëne zure melkproducten minder plakkerig koude dranken, ijswater niet veel mogelijkheden bij taai slijm

Ruiken en Proeven (1) Oorzaak: speeksel is nodig om te proeven door de tumor, de behandeling en het gebruik van medicatie kan de smaak veranderen (aversies) geen reuk = minder/niet proeven

Ruiken en Proeven (2) Advies: Kan per dag wisselen: blijf variëren, dingen uitproberen en altijd proeven Goed kauwen Temperatuur beïnvloedt de smaak Fris zure voeding wordt vaak gewaardeerd (fruit!) Neutrale smaken: pasta, rijst, pap Vleesvariaties: omelet, vis, ragout, samengestelde (eenpans-) gerechten

Obstipatie Oorzaak: Advies: Gebruik van minder vaste voeding en meer vloeibare voeding (bevat minder voedingsvezels) Gebruik van minder vocht (t.g.v. pijn bij slikken) Pijnmedicatie (opiaten) Advies: Vloeibare voeding met vezels (meer granen pap, muesli, fruitontbijt) Drinkvoeding met vezels Laxantia

Gewichtsverlies (1) Oorzaak: voedingsintake verminderd door moeilijker kunnen kauwen en slikken pijn spanning vermoeidheid (meer slapen = minder eetmomenten) verhoogde behoefte

Gewichtsverlies (2) Advies: Energieverrijkt dieet (meer calorieën) meer vetten en suiker (calorie-dichtheid verhogen) meer boter, room toevoegen, volle melkproducten energierijke tussendoortjes: cake, toetjes, noten, chips, franse kaas, plakje worst, stukje kaas, fruitsalade (met slagroom), ijs frequent (kleine) maaltijden (6-7 x per dag) consistentie aanpassen (vloeibaar en gemalen) dieetpreparaten Let op de vochtintake (> 1½ liter)

Dieetpreparaten Drinkvoeding Dieetpoeders Verdikkingsmiddelen Sondevoeding

Drinkvoeding Melk-basis Yoghurt-basis Vruchtensap-basis Toetjes Diverse soorten per fabrikant In Nederland: Abbott, Fresenius, Nutricia, Nestlé/Novartis Energie: varieert van 200 tot 400 kcal per flesje/pakje Eiwit: varieert van 6 - 20 gram per flesje Vitamines en mineralen: 50-100% van de dagelijkse behoefte in 3 flesjes

Ik zeg: DOEN! De manier waarop je het aanbiedt beïnvloedt de compliance Minder zoet als het koud is (ijsklontjes) of gemengd is met (karne)melk De ‘neutraal’ kan door ‘cup a soup’ of melk

Sondevoeding Vaak een ‘preventieve’ PEG bij chemo-radiatie behandeling Soms een neus-maagsonde

Dagelijkse behoefte Man, 58 jaar, 1.80 m, 75 kg, BMI = 23 Energie: berekenen met formule 2100 kcal Eiwit: 1,2 - 1,5 gram per kg 90 – 115 gram eiwit Vocht: 1½ - 2 liter drinkvocht in vaste voeding zit normaal ook ± 500 ml vocht, dus bij vloeibare voeding minimaal 2 liter! Advies: 1 l Nutrison Protein Plus (1250 kcal, 63 g eiwit) + 1 l Nutrison Multi Fibre (1000 kcal, 40 gram eiwit)

Sociale problemen Eten gaat heel langzaam(eten wordt koud, gezelschap moet wachten) Speeksel loopt uit de mond (schaamte in gezelschap) Geen vaste voeding meer kunnen gebruiken, wel trek (op visite altijd moeten weigeren) Sociale aspect van voeding gaat verloren Moeilijk verstaanbaar kunnen maken Verminking in gelaat, starende mensen Lotgenoten contact via patiëntenverenigingen

Bedankt voor uw aandacht!