Vernieuwende partnerschappen Waarde creëren door samenwerking Peter Hartman President and Chief Executive Officer KLM Peter Hartman 1 1 Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013 1

Nederland als gateway to the world Concurrerende regio voor werken en wonen Bereikbaarheid en versterking Amsterdam als bestemming Concurrerende Hub luchthaven Visit costs, betrouwbare & snelle afhandeling en bereikbaarheid Sterk hub Netwerk KLM / SkyTeam WAT De Bull’s eye, is een plaatje dat gemaakt is in gezamenlijk overleg tussen KLM en Amsterdam Airport Schiphol en symboliseert NL. als gateway tot the world Amsterdam Schiphol Airport heeft zich ontwikkeld tot de vierde Mainport van Europa. Dat is in Nederland gelukt, ondanks een kleine thuismarkt van 16 miljoen mensen. Vgl. London Parijs en Frankfurt met thuismarkten van 60 – 80 miljoen mensen; Amsterdam is een goed punt om binnen Europa over te stappen. Wij - Nederland – is succesvol omdat het ons lukt de overstappende passagiers aan ons te binden. De transfer passagier reist via Nederland vanwege gunstige ligging en uitgebreid netwerk. De luchtvaart als economische motor van Nederland. De mainport Schiphol in combinatie met het netwerk van KLM is een belangrijke “asset” van Nederland; Internationaal concurrerend bedrijfsleven Nederland als vestigingsplaats Ontwikkelen infrastructuur & gebiedsontwikkeling 2 Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013

De luchtvaart als economische motor 17 Mln. inw. > 50 Mln. pax KLM Hub: 2nd Gateway from EUR to Greater China 171 bestemmingen (incl. partners) 46.000 connecties Network to/from AMS (S12) KLM-Groep & Partners (≈70%) Other carriers (≈30%) Pax ontwikkeling 2003 2012 Airline Industry NL € 26 mrd 290.000 banen Source: McKinsey/BCG 4de Mainport in Europa betreffende Pax en Long Haul bestemmingen, dankzij KLM & partners WAT Luchtvaart biedt werk ! De KLM Groep is met ruim 27.000 FTE’s in grootte de derde particuliere werkgever in Nederland. In totaal heeft KLM 37.000 medewerkers in dienst. Schiphol biedt 62.000 banen en de totale sector biedt aan bijna 300.000 mensen werk; Al sinds 2008 lukt het KLM om vast te houden aan het principe van Keeping the Family Together en hebben we gedwongen ontslagen kunnen vermijden. Dit mede dankzij een nieuw sociaal model in overleg met onze sociale partners Het netwerk van KLM is van belang voor heel Nederland. Mede door het netwerk van KLM is de regio Amsterdam een belangrijke vestigingslocatie voor Nederlandse en internationale bedrijven geworden. Ruim 200.000 bedrijven zijn in de regio AMS gevestigd. Onderzoek van BCG/Mc Kinsey wijst uit dat de BNP bijdrage van de sector – inclusief katalytisch effect - € 26 miljard is; Al vele jaren achtereen vliegt 70 % van het aantal passagiers dat via Schiphol reist met KLM en partners; Schiphol en KLM netwerk nr. 2 Gateway naar China (vanuit perspectief frequenties). No. 1 vanuit perspectief bestemmingen naar China; Dit alles hebben we opgebouwd omdat wij – Nederlanders – als pioniers het voortouw nemen, ondernemerschap tonen en durven Alle reden om zorgvuldig om te gaan met het belang van de Mainport samen met haar wereldwijde netwerk. 3 2 November, Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013

De wereld om ons heen Zes ontwikkelingen die de luchtvaart industrie sterk beïnvloeden EURO / EU ECONOMIE LEVEL PLAYING FIELD SOCIAL MEDIA GEO POLITIEKE ONTWIKKELINGEN GULF CARRIERS LCC Van WAT naar HOE onder de gegeven omstandigheden in de wereld en met Verwijzing naar de ontwikkelingen, zoals door de heer de Wijk geschetst. Zes belangrijke ontwikkelingen beïnvloeden de luchtvaartindustrie: - de economische crisis wereldwijd en in Europa - non-level playing field als gevolg van overregulering en over taxatie - innovatie, bijvoorbeeld social media - geopolitieke verschuivingen en instabiliteit - de ontwikkeling van luchtvaartmaatschappijen met andere business modellen, waaronder de low-cost carriers - de ontwikkelingen m.b.t. de luchtvaart in het Midden-Oosten 4 4 Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013

Verbinden van alle continenten via hubs & verder Continue focus op allianties om een sterk intercontinentaal netwerk te bouwen HOE Hoe hebben we bereikt waar we nu staan; in het verleden en in de toekomst; Groei door samenwerking met partners (i.t.t. intrinsieke groei); Streven is om een oneindig aantal Citypairs te kunnen aanbieden door aangaan van samenwerking en allianties; Bij het bouwen van ons wereldwijde netwerk hebben wij door de jaren heen een grote voorsprong opgebouwd door het aangaan van allianties, joint ventures en internationale samenwerking met partners. Bij het zoeken van partners wordt gezocht naar partners, die vergelijkbare producten en services leveren tegen minimale hetzelfde veiligheids niveau; Mondiale samenwerking met partners is noodzakelijk om het ‘logistieke spel’ wereldwijd op basis van gelijkwaardigheid te kunnen organiseren; Door het organiseren van wereldwijd netwerk wordt de wendbaarheid van de organisatie vergroot; als het de Europeaan economisch wat minder gaat, dan vliegt de Chinees en de Braziliaan nog we. Op dit moment is 20% van het aantal passagiers dat binnen ons netwerk vliegt Nederlands. Source: OAG 5 5 Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013

In de toekomst blijven vervoersstromen van Europa naar Noord Amerika en Azie van belang; groei neemt af North America Europe 3,5% 3,8% 2,2% 5,7% 5,1% 4,8% 6,4% Asia 5,1% 7,2% 6,7% Asia 6,0% 4,8% Middle East 6,0% 6,9% 7,4% 6,2% 4,3% 4,5% 5,1% Africa 6,5% Pacific WAT / TOEKOMST De toekomst ziet er niet slecht uit. Vervoersstromen tussen Europa en NAD blijven belangrijk en groot maar zullen minder groeien. Er zit groei in de passagiers stromen van en naar China, de BRIC landen en Afrika Opgebouwde competenties leren we ‘wereldwijd’ in te zetten 4,4% Latin America 5.198 13.760 2011 2031 CAGR +5.0% World RPK (in billions) Pacific Source: Boeing 2011-2031 ….% = annual growth of passenger traffic from 2011 till 2031 6 6 Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013

Door samenwerking met stakeholders Source: Stichting Management Studies HOE zijn we gekomen waar we nu staan Door samenwerking met stakeholders; door het fusies, allianties, samenwerking en aangaan van commitments - pioniersschap: durven. Durf samenwerking aan te gaan en kennis te delen - ondernemerschap/ pionierschap - innovatief; “ bottom-up. Innovaties komen vaak via creatieve ideeën uit de organisatie - en altijd ‘sustainable’. Sustainable levert geld op. Initiatief en deelname KLM aan de Sustainable Growth Coalition/ Jan Peter Balkenende. Een aantal van de deelnemende partners in de Dutch Sustainable Growth Coalition participeren in KLM biofuel programma. NB! Het initiatief hoeft niet altijd van de overheid te komen. Vaak is privaat initiatief veel effectiever. Alleen als je met je business model waarde hebt opgebouwd, kun je delen. Samenwerken met partners betekent delen. Soms zal je bereid moeten zijn meer te geven dan de andere partij. Delen betekent ook niet bang zijn om kennis, expertise of intellectuele eigendom te delen. Ga in de samenwerking uit van elkaars kracht en respecteer die. Erken elkaars business model en bouw samen aan een sterk systeem. Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013

Verantwoordelijkheid nemen en gezamenlijk kansen pakken Herkennen van assets op nationaal niveau en gemeenschappelijke visie Als afsluiting: Hoe kun je als klein land mee blijven doen en zorgen dat je op de wereldkaart blijft staan; Verwijs naar mogelijke rol van de overheid - Condities scheppen om op mondiaal niveau te kunnen opereren; voorkom belemmeringen op nationaal en Europees niveau - Nederland erken je “assets” die belangrijk zijn voor economische groei. Geef ruimte voor ontwikkeling van je “assets” maar zorg ook dat je grip houdt en borgt wat er is. Ga niet uit van vanzelfsprekendheden - Verantwoordelijkheid nemen als overheid en gezamenlijk kansen oppakken; Topsectoren beleid is hiervan een goed voorbeeld. - Werk aan een “shared vision” op belangrijke onderwerpen en leg je shared vision vast in concrete afspraken waar aan gewerkt wordt Investeren in de ‘assets van Nederalnd. Investeer in onderwijs, een aantrekkelijk belastingklimaat, goede infrastructuur en goede leefomstandigheden is noodzakelijk voor het verder uitbouwen van een aantrekkelijk vestigingsklimaat; Nederland, toon chauvinisme, net zoals de Fransen dat doen. 8 Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013 Bilderbergconferentie Vernieuwende Partnerschappen 1 februari 2013