Overheid en geld: een gedragseconomische invalshoek Henriëtte Prast Lid WRR Hoogleraar Universiteit van Tilburg

Gedragseconomie Benut inzichten uit psychologie en neurologie om economisch gedrag te verklaren Vertrekt vanuit feitelijk waargenomen gedrag Probeert systematiek te ontdekken Probeert beleidsconclusies te trekken

Slecht nieuws (1) Er is een groot verschil tussen weten en voelen – ook als het gaat om geld Ons mentale kapitaal is verdeeld over een planner en een doener Zelfs als mensen weten wat goed voor ze is, gedragen ze zich er (vaak) niet naar Betalen om niet te eten

Slecht nieuws (2) Mensen zijn niet rationeel te maken (Maar dat moeten we ook niet willen)

Slecht nieuws (3) Overheid denkt nog altijd dat we wel varen bij Transparantie Informatie Educatie

Slecht nieuws (4) Financiële innovatie gezien als boosdoener Terwijl die juist tot minder belasting kan leiden, mits goed ontworpen Crisis maakt het er niet eenvoudiger op Mede schuld van het beleid dat innovatie niet goed word benut

Goed nieuws (1) Mensen laten zich graag sturen Door zichzelf Door een ander Bewust Onbewust

Het wordt er niet eenvoudiger op 1950 20??

Goed nieuws (2) Innovatie kan leiden tot minder complexiteit - mits goed vormgegeven Voorbeeld: 4 jaar Harvard voor

(Optie op) vier jaar Harvard Wat er ook gebeurt op financiële markten Wat er ook gebeurt met het collegegeld Wat er ook gebeurt met de euro/dollar

Hoe? Standaarden: wie zwijgt stemt toe Commitment mechanismen: Odysseus aan de mast Zinvolle keuzes: what you see is what you get (Harvard optie) Mentaal boekhouden: Labeling Frequentie

Odysseus aan de mast

Nog een sturingsmechanisme Etiketten – what’s in a name Frequenties – vakantiegeld, loon

What’s in a name? Etiket = naam van inkomenscomponent kinderbijslag vakantiegeld bonus belastingteruggave levensloopbijdrage

Vraag Stel: gezinsinkomen stijgt met bedrag x. Hoeveel daarvan wordt er uitgegeven aan de kinderen? Antwoord (Peter Kooreman, AER, 2000):

Dat hangt er van af….

Crisis intermezzo Stel je hebt een meevaller van $ 50. Hoe wordt dat geld besteed? Bonus: $22,04 uitgegeven Teruggave: $ 9,55 uitgegeven

Kopzorgen Groep a: heel simpel cognitief klusje (getal onthouden) Groep b: moeilijker cognitief klusje (getal met meer cijfers onthouden) Wie kiest wat?

Boodschap Innovatie en complexiteit zijn in beginsel welvaartverhogend Betere keuze-architectuur maakt complexiteit mogelijk zonder dat dit leidt tot meer stress en slechte keuzes Hier ligt een grote (en nog niet onderkende) uitdaging voor de overheid

Maternalisme = libertair paternalisme Zonder geboden en verboden Zonder belastingen en subsidies Zonder dure voorlichtingscampagnes sturen op basis van belangen van de klant (burger, consument, patient)

Uitdagingen Hoe voorkomen we dat maternalisme verwordt tot manipulatie? Hoe zorgen we ervoor dat keuze-architectuur ertoe leidt dat mensen die dat nodig hebben erop vooruit gaan zonder dat mensen die dat niet nodig hebben er op achteruit gaan? Hoe prikkelen we financiële instituties tot welvaartsverbeterendee innovaties?

WRR project De overheid als keuze-architect: hoe kan beleid gedrag sturen Zonder verboden en geboden Zonder financiele prikkels Met behoud van keuzevrijheid Rekening houdend met mens van vlees en bloed “Libertair paternalisme”

De crisis en de overheid Crisis is niet het einde van het systeem Crisis bevat vele elementen waarvoor wetenschappers al lang hebben gewaarschuwd Depositogarantie Kleine banken Risico naar individu is onwenselijk Nominale garantie is geen garantie

De crisis en de overheid (2) Schuld geven aan bonuscultuur is veel te makkelijk en populistisch Schuld geven aan aandeelhouder idem

Overheid, denk na over Futures in de index Geindexeerde staatsobligaties Kleine banken Aandeelhouder is wel nuttig Pensioenrekening niet doorschuiven naar volgende generaties Meer focus op producten die levensstandaard garanderen