Suicide en de ontwikkeling van suicidepreventie bij psychiatrische ziekten D. Linszen, psychiater Ypsilon minisymposium: Zorg om zelfdoding bij mensen met een psychiatrische ziekte

Klinisch beloop van schizofrenie Premorbide Prodromaal Progressief (85%) Restversch. Ontstaan van Psychose Functioneren Prodromal period marks the point where the individual’s behavior begins to deviate from normal functioning prior to the onset of psychotic symptoms. Much of what we know about the course of schizophrenia during the progressive and residual phases is based on prospective longitudinal research that follows well-diagnosed samples recruited after the onset of psychosis. Whereas in the prodromal phase, most of what we know here is based on retrospective accounts from individuals who are already ill. Prospective research is just beginning in this area, so we don’t yet have a firm handle on the criteria that signal the start of the prodromal phase, or when the person is approaching the threshold for active illness. Psychotische Symptomen B 15 20 25 40….

Beloop schizofrenie (‘life time’) 15% één psychotische episode zonder negatieve symptomen 35% meer psychotische episodes zonder of met lichte negatieve symptomen 35% meer psychotische episodes met toenemende negatieve symptomen 15% chronische psychotische en negatieve symptomen NB 5-10% suïcides in de eerste 10 jaar 3

Het Amsterdamse “kritieke periode” interventie onderzoek bij patiënten met eerste-episode psychosen en ouders (1998-2007): 4

Uitkomst na 5 jaar : recidief in 3 ART conditions (n: 170)

Beloop van schizofrenie Levenslang beloop A’damse 5 jaar interventie EEN psychotische episode 15 % 48 % MEER psychotische episodes 70 % 45 % met /zonder negatieve sympt. Continu psychotische sympt. 15 % 7 % met negatieve symptomen Suicides in the first 5 years 5 % 4 % (Bleuler, Ciompi, Harding, Mc Glashan, Hegarty)

Goed / redelijk 57 % Matig / slecht 43 % Amsterdamse Kritieke Periode Interventie: Sociaal functioneren na 5 jaar interventie Goed / redelijk 57 % Matig / slecht 43 % Criteria: zelfstandig wonen, betaalde baan / studie, vrijwilligerswerk

ER IS BEWIJS VOOR EEN GUNSTIG EFFECT VAN BEHANDELING OP HET BELOOP VAN PSYCHOSEN EN SCHIZOFRENIE 8

Beloop van schizofrenie Levenslang beloop A’damse 5 jaar interventie EEN psychotische episode 15 % 48 % MEER psychotische episodes 70 % 45 % met /zonder negatieve sympt. Continu psychotische sympt. 15 % 7 % met negatieve symptomen Suicides in the first 5 years 5 % 4 % (Bleuler, Ciompi, Harding, Mc Glashan, Hegarty)

Risicofactoren suicide schizofrenie Psychose (m.n. wanen) Depressie symptomen Ziektebesef, besef van de noodzaak van behandeling en van de gevolgen van de ziekte Hogere opleiding en socioeconomische status Alcohol- en drugsmisbruik/afhankelijkheid bij suicidepogingen

Suicide (= tot voor kort constant) 80-90% psychiatrische stoornis Depressie (15%) 60% Bipolaire stoornis (3%) 15-19% Borderline pers.st. 3-10% Schizofrenie (1%) 5-10% al of niet in combinatie met: Alc.misbruik/afhankelijkheid tot 30% Drugsmisbr./afhankelijkheid tot 25% (inclusief AD en pijnbestrijders)

Twee nieuwe ontwikkelingen: Vroege herkenning Herkenning van risicofactoren bij psychiatrische stoornissen

Psychose en co-morbiditeit: een ontwikkelingsperspectief = aspecifieke en/of negatieve symptomen = positieve symptomen Duur onbehandelde ziekte fase (DUI) Premorbide fase Duur onbehandelde prodromale fase (DUPP) Duur onbehandelde psychose fase (DUP) Duur 2 tot 5 jaar Duur 1/2 tot > 2 jaar Mijlpalen normale ontwikkeling soms vertraagd of niet gehaald: Spreken en lopen Relatie met leeftijdgenoten Vroege onverwachte problemen op school Neurologisch “soft signs” Ultra-hoge-risico toestand (UHR) Start drugs misbruik: meestal Cannabis Eerste behandeling Start prodromale fase: Angst, depressie, dwang Bipolaire st./manie Persoonlijkheidsst.(borderline) Alc. drugsmisbruik Cognitieve symptomen Negatieve symptomen (eetstoornissen) Risico factoren voor de ontwikkeling van psychose: Genetische predispositie Zwangerschaps complicaties Geboorte complicaties Autisme / ADHD Functionele achteruitgang: Problemen op school, studie of werk Problemen met ouders, vrienden etc. Andere consequenties, nl suïcide pogingen, agressie, gedragsstoornissen 14

“Mentale stoornissen zijn de chronische ziekten van de jongeren” Insel and Fenton (2005)

Oplossing: Creeer en Implementeer de Best Mogelijke Werkzame Interventies en Verdedig ze “Op het ogenblik worden psychische stoornissen gediagnosticeerd op basis van symptomen die in een laat stadium zijn ontstaan, vermoedelijk jaren nadat hersensystemen zijn gaan afwijken van een normale ontwikkeling. Het diagnosticeren van schizofrenie of van een bipolaire stoornis met het ontwikkelen van een psychose kan hetzelfde zijn als het diagnosticeren van een ziekte van de kransslagaderen door een myocardinfarct. Een van de meest hoopvolle benaderingen van het verminderen van de morbiditeit en mortaliteit van ernstige psychiatrische ziekten is die ziekten te benaderen volgens de strategie van hart- en vaat ziekten (63% vermindering sterfte). Vroege diagnose mbv van (bio) markers zijn de reden van deze vermindering. Vroege diagnose van de meeste psychiatrische aandoeningen in de adolescentie met biomarkers zou de ernst van deze ziektes en de sterfte door suicide kunnen verminderen. T. Insel: 1. Arch Gen Psychiatry 2009, 66:128-133) 2. http://www.youtube.com/watch?v=u4m65sbqbhY (2013)

Belangrijkste psychische stoornissen (60-70%) met een ontstaan tussen 14 en 25 jaar met een verhoogde kans op suicide Psychotische stoornissen (MAD) Niet-affectieve/ affective Psychotische stoornissen Stemmingsstoornissen (SAD) (depressie, bipolair, angst) Persoonlijkheidsstoornissen: antisociaal (man.) borderline (vrl) (BAD) Alcohol- en drugs misbruik (BAD) Eetstoornissen (FAT en LEAN) obesitas en anorexie

Vroeg detectie en geindiceerde preventie Het focus op jonge mensen (12-25) in de cruciale risicoperiode is cruciaal….MAAR… Het (G)GZ systeem is het zwakst waar het het sterks zou moeten zijn …..DUS….. Nieuwe stigma-vrije, bij de ontwikkeling passende cultuur moet worden ontwikkeld

Vroege detectie en geindiceerde preventie Stadium Definitie Verwijzers Potentiele interventies Verhoogd risico op psychotische of symptomen van ernstige stemmingsstoornissen, maar thans asymptomatisch First-degree young relatives of probands Op de hoogte brengen van psychiatrisch stoornissen Familie en drug voorlichting Korte cognitieve vaardigheidstraining 1a Milde of niet-specifieke symptomen, lichte verandering of achteruitgang in het functioneren Screenen van jongeren populaties Verwijzing door huisartsen of schooltutoren Formele informatie of psych. stoornissen/eHealth Problemen oplossen en steun Familie psychoeducatie Reductie/staken drugsmisbruik Sport/fitness 1b Ultra-hoog risico: matige maar subklinische stemmings-/psychotische /negatieve symptomen met matige neurocognitieve veranderingen en functionele achteruitgang (GAF < 70) Verwezen door onderwijsinstanties, huisartsen, eerste hulp / krisisdiensten, sociale diensten Formele CBT/CM Reductie staken drugsmisbruik Omega-3 vetzuren Atypische antipsychotica? Antidepressiva, stemmingsstabilisatoren? 2 Eerste psychotische episode met matige tot ernstige symptomen, neurocognitieve stoornisen en achteruitgang in functioneren (GAF 30 - 50) Verwezen door huisartsen, eerste hulp / krisisdiensten, sociale diensten, GGZ instellingen, drug en alcohol instellingen Atypische antipsychotica Rehabilitatie / IPS

Het in kaart brengen van Biomarkers en Klinisch Stadium Structurele MRI Neurocognitie Electrofysiologie Neuroimmunologie Oxidative stress HPA axis dysregulatie Sz BD MD 1a 1b 2 3 4

Waarschuwingssignalen voor Suicide Praten over dood te willen Zoeken naar een manier om dood te gaan Praten over gevoelens van hopeloosheid of doelloosheid Praten over gevoel klem te zitten of over een onverdragelijke pijn Spreken over een ander tot last te zijn Toename van alcoholgebruik of drugs Angstig, geagiteerd of roekeloos gedrag Te weinig of teveel slapen Terugtrekken of zich geisoleerd voelen Woede tonen of erover praten wraak te nemen Vertonen van extreme stemmingswisselingen

Negen suicide preventie aanbevelingen UK Zorgen voor 24-uurs crisis teams Verwijderen van materialen waarmee men zich kan suicideren Follow up contact met patienten binnen 7 dagen na ontslag Actief huisbezoek, inclusief intensieve steun voor mensne met een ernstige psychiatrische stoornis Zorgen voor regelmatige training van de staf in het actief behandelen van patienten met een suicide risico Behandelen van co-morbiditeit (psychiatische stoornissen en alc. & drugmisbruik / afhankelijkheid Reageren op therapie-ontrouwe patienten Informatie uitwisselen met justitie (veiligheid) Multidisciplinair overleg en het delen van informatie met de familie

Uitgebreid rapport, met een schets van dit man-op-de- maan project, dat verwijst naar vele, ook internationale websites http://www.surgeongeneral.gov/library/reports/national-strategy-suicide-prevention/ http://www.samhsa.gov/prevention/

Celebrating Children’s Mental Health Awareness Day and National Mental Health Awareness Month President Obama heeft Mei uitgeroepen tot Nationale Mentale Gezondheid Bewustwording Maand. Dat moet helpen om een negatieve houding en discriminatie tegen het krijgen van geestelijke gezondheidszorg uit te bannen en te vertellen dat hulp zoeken geen teken van zwakte, maar eerder een teken van kracht is.. Als onderdeel van de Nationale Mental Health Awareness Month ondersteunt SAMHSA de Nationale “Mental Health Awareness” Dag op 9 mei 2013.

Preventing Suicide: A Toolkit for High Schools De Drugs Misbruik- en Mentale Gezondheid diensten (SAMHSA) binnen het Amerikaanse Ministerie van Gezondheid en Sociale Zaken bracht onlangs een nieuwe brochure uit als onderdeel van een nationale campagne met als doel om één van de vijftien middelbare scholieren te helpen die zich jaarlijks proberen te suïcideren.

Suicide en de ontwikkeling van suicidepreventie bij psychiatrische ziekten Discussie Ypsilon minisymposium: Zorg om zelfdoding bij mensen met een psychiatrische ziekte