JGZ-richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming M.M. Boere – Boonekamp, E. Anten – Kools, E.J.C. Coenen – van Vroonhoven, H.B.M. van Gameren – Oosterom, M.P. L’Hoir, B.E. van Sleuwen, L.A. van Vlimmeren, A.A.G. Winkel – Veninga Mei 2012

Inhoud Wat is voorkeurshouding en schedelvervorming? Prevalentie Oorzaken en gevolgen Achtergrond, doel en afbakening van de richtlijn Inhoud van de richtlijn Preventieve voorlichting en advies Signalering Differentiaal diagnostiek Ondersteuning en begeleiding Verwijzen en nazorg Veranderingen t.o.v. de huidige werkwijze Registratie Randvoorwaarden 2012

Wat is voorkeurshouding (VKH)? Naar één kant: driekwart van de tijd het hoofd naar één zijde gedraaid volgen met ogen en hoofd naar andere zijde is onvoldoende (vanaf 8 wk) beweeglijkheid van de nek is normaal Boere-Boonekamp, Pediatrics 2001 In middenpositie onvoldoende spontaan draaien van het hoofd in rugligging hoofd wordt bij voorkeur in de middenpositie gehouden Van Vlimmeren 2009 JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Wat is (deformatieve) schedelvervorming (SV)? het hoofd van de baby is vervormd als gevolg van prenatale en/of postnatale krachten op de groeiende schedel Bron: Collett 2005 JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming

Prevalentie voorkeurshouding Dwarsdoorsnede-onderzoek: bij zuigelingen < 7 mnd in 1997: 12,2% (Boere-Boonekamp 2001, 2005) Cohortonderzoek: bij pasgeborenen 0% en bij 7 wk 17,9% (Van Vlimmeren 2007) JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming maandag 3 april 2017

Prevalentie schedelvervorming Onderzoek bij geboorte: plagiocefalie bij 6-15% (Rubio 2008, Peitsch 2002, Van Vlimmeren 2009, Stellwagen 2008) Cohortonderzoeken: bij 6 wk en 4, 8, 12 en 24 mnd: plagiocefalie bij resp. 16%, 19,7%, 9,2%, 6,8% en 3,3% (ringmeting) (Hutchison 2004) bij geboorte, 7 wk, en 6, 12 en 25 mnd: plagiocefalie bij resp. 5,8%, 21,5%, 17,3%, 17,2% en 13,7% brachycefalie bij resp. 0,0%, 2,2%, 8,3%, 2,9% en 2,0% (plagiocefalometrie) (Van Vlimmeren 2009) JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming

Oorzaken en gevolgen Factoren die bij het ontstaan een rol spelen: verzorging: overwegend rugligging, geen variatie ligging hoofd in bed in eerste 6 weken, geen buikligging obstetrisch: stuit, vroege indaling kind: eerstgeborenen, jongens, kinderen met VKH van het hoofd, inactieve kinderen sociodemografisch: laag opleidingsniveau Gevolgen (fysiek, psychosociaal) natuurlijk beloop vrijwel altijd gunstig gemiddeld < 5% houdt SV met mogelijk negatieve gevolgen (pesten, negatief zelfbeeld, onzekerheid) Bron: Turk et al. 1996 JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Aanleiding en doel Aanleiding: wisselende preventieve voorlichting, hoge prevalentie, onrust ouders, wisselende aanpak na (soms late) signalering Doel: eenduidige adviezen over positionering en hantering van een zuigeling om voorkeurshouding en schedelvervorming te voorkomen tijdige en adequate signalering, diagnosestelling en eventuele verwijzing naar een medisch specialist en/of kinderfysiotherapeut ontraden van interventies waarvan bekend is dat ze risicovol zijn uniforme verzorgingsadviezen door de JGZ na signalering monitoring van het vervolg na verwijzing Doel van de richtlijn Komen tot een eenduidige en gezamenlijke ketenaanpak van voorkeurshouding en schedelvervorming bij zuigelingen. JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Afbakening richtlijn Wie zijn de richtlijn gebruikers? Primair: Jeugdarts (JA) en Jeugdverpleegkundige (JV) Secundair: verloskundigen, kinderverpleegkundigen, kraamverzorgenden, huisartsen, kinderfysiotherapeuten, kinderartsen, plastisch chirurgen. Voor wie is de richtlijn bedoeld? alle zuigelingen vanaf de geboorte tot de leeftijd van ca. een half jaar zuigelingen met een VKH/SV tot de leeftijd van 1 jaar Afbakening preventie, signalering, aanpak in JGZ, verwijzing, en behandeling buiten JGZ JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Inhoud van de richtlijn H1 Inleiding H2 Voorkeurshouding en schedelvervorming H3 Etiologie H4 Risicogroepen H5 Natuurlijk beloop H6 Preventie, signalering en aanpak in de JGZ H7 Therapeutische interventie H8 Criteria voor verwijzing voor diagnostiek en behandeling H9 Ketenzorg H10 Ouderperspectief H11 Stroomdiagram JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Preventieve voorlichting en advies Wanneer?  alle contactmomenten in het eerste half jaar Wie?  jeugdarts en jeugdverpleegkundige Wat  de drie kernadviezen Hoe?  preventiefolder uitreiken en tijdens contactmomenten aansluiten bij deze folder Beschrijving van de (verschillende vormen van) preventieve voorlichting en advies door de JGZ, zoals beschreven in de richtlijn Daarbij aangeven in hoeverre de in de richtlijn voorgestelde werkwijze verschilt van de huidige JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Preventie: drie kernadviezen (preventiefolder) Bij het wakker zijn De baby minimaal drie keer per dag op de buik leggen, wanneer hij wakker én onder toezicht is. Begin hiermee in de eerste week met 3-5 keer per dag gedurende 1-5 minuten. Breid dit uit naar 5 keer 15 of 3 keer 30 minuten per dag op de leeftijd van 3 maanden. De baby ontwikkelt hierdoor sterke nekspieren waardoor hij gemakkelijker naar alle kanten kan kijken. Bij het voeden De baby afwisselend op de rechter en linker arm vasthouden of recht voor op de benen leggen. Bij het slapen De baby altijd op de rug te slapen leggen en het hoofd afwisselend per slaap naar links en naar rechts draaien. Laat het kind niet op de zij of buik slapen, want dan is er een grotere kans op wiegendood. 2012

Signalering Wanneer en wie? eerste zuigelingenhuisbezoek door JV 1 keer door de JA in de eerste 6 wk op het CB, en 3 keer door de JA of JV tussen 6 wk en 6 mnd Hoe? anamnese bij voorkeur kijken naar één kant? voorkeurskant bij het voeden? schedelvervorming lichamelijk onderzoek voorkeurshouding hoofd schedelnaden en fontanellen (alleen JA) schedelvervorming (notatie volgens Argenta, alleen JA) romp-asymmetrie (alleen JA) Van Wiechen items, passend bij leeftijd Beschrijving van de signaleringsactiviteiten door de JGZ, zoals genoemd in de richtlijn Daarbij aangeven in hoeverre de in de richtlijn voorgestelde werkwijze verschilt van de huidige 2012

Uitgebreider onderzoek schedelvorm Met het gezicht van de onderzoeker afgekeerd: van bovenaf: symmetrie van voor- en achterhoofd verhouding tussen dwarse diameter en lengte schedel vorm voorhoofd (afplatting, opbolling) horizontale verplaatsing van oren t.o.v. elkaar (oordeviatie) van achter: uitstulping van het mastoïd en/of verticale verplaatsing van een oor Met het gezicht naar de onderzoeker toegekeerd: oogstand, draaiing van neus(punt), symmetrie gelaat

Classificatie Argenta Plagiocefalie (modificatie van Vlimmeren 2011) 2012

Differentiaal diagnostiek door arts Craniosynostose Gelokaliseerde asymmetrie van: hoofd/hals/schouders/armen wervelkolom heupen/benen Gegeneraliseerde asymmetrie: functioneel, waarschijnlijk op basis van omgevingsfactoren op basis van neurologische problematiek JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Beleid bij vermoeden craniosynostose of voorkeurshouding met achterliggende pathologie Verwijzen, evt. in overleg met huisarts, naar medisch specialist Verwijsbrief meegeven JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Ondersteuning en begeleiding bij ‘gewone’ VKH of SV Classificering volgens Argenta De drie kernadviezen staan centraal; nagaan of deze door de ouders worden begrepen en toegepast Intensivering hanteringadviezen  uitreiking interventiefolder: uitleg met voordoen door JA of JV Telefonische opvolging of evt. huisbezoek op indicatie door JV Monitoring verloop afwijking door JA  controle binnen 2 - 4 wk (regulier CB-bezoek) Beschrijving van de wijze waarop de JGZ de ouders en het kind kunnen ondersteunen en begeleiden, zoals beschreven in de richtlijn Daarbij aangeven in hoeverre de in de richtlijn voorgestelde werkwijze verschilt van de huidige JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Verwijzen en nazorg Bij onvoldoende effect na maximaal 4 wk  verwijzen naar kinderfysiotherapeut; brief meegeven Verwijzing naar manueel therapeut, osteopaat, chiropractor of craniosacraal therapeut wordt ontraden, omdat: effectieve behandeling wordt uitgesteld wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt in enkele gevallen van wervelmanipulatie zijn complicaties opgetreden Terughoudendheid t.a.v. verwijzing helmtherapie; op leeftijd 4-5 mnd afwegingen bespreken: gegevens over effectiviteit op lange termijn en over negatieve effecten ontbreken Beschrijving van de verwijscriteria, zoals beschreven in de richtlijn Naar wie verwijzen/sociale kaart Beschrijving van de wijze waarop de nazorg door de JGZ kan worden uitgevoerd, zoals beschreven in de richtlijn Daarbij aangeven in hoeverre de in de richtlijn voorgestelde werkwijze verschilt van de huidige JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 3-4-2017

Veranderingen t.o.v. de huidige werkwijze Preventieve advisering: eenvoudig, haalbaar, uniform naar aard en vorm (preventiefolder) Signalering: tijdig en adequaat Aanpak in JGZ: direct en intensief, uniform (behandelfolder), controle op begrip adviezen Verwijzing naar aanpak buiten JGZ: transparant, tijdig, gebaseerd op evidence (KFT, huisarts of medisch specialist) In hoeverre verschilt de in de richtlijn voorgestelde werkwijze van de huidige? Geef aan wat landelijk nieuw is in de richtlijn. JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Registratie Tijdens alle contactmomenten in eerste 6 mnd: kind heeft VKH en/of SV bij VKH en/of SV: voorlichting over voor- en nadelen alternatieve therapie bij SV: voorlichting over voor- en nadelen helmtherapie Tijdens contactmoment bij 8 wk: verwijzing naar KFT, huisarts of specialist, en indicatie voor verwijzing is VKH/SV Tijdens extra contactmoment voor follow-up: indicatie voor contactmoment is VKH en/of SV Wijze van registratie Indien er een wijzigingsvoorstel BDS is ingediend, geef dan aan. JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Randvoorwaarden Benodigde competenties en deskundigheid scholing in kennis en vaardigheden, vooral ook in het kunnen voordoen van de houdingsadviezen Samenwerking met (keten)partners afstemming in de keten van zorg JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Vragen en discussiepunten JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Contactinformatie Bregje van Sleuwen bregje.vansleuwen@tno.nl 088-866 61 52 Magda Boere-Boonekamp: magda.boere@tno.nl 088-866 61 36 centrumjeugdgezondheid@ncj.nl Met dank aan JGZ-Richtlijn Voorkeurshouding en Schedelvervorming 2012

Presentatie-titel | Wijzig deze tekst onder 'Beeld'>'Koptekst en voettekst' | maandag 3 april 2017