Pioniers en proeftuinen voor een duurzaam Utrecht wat kan de bijdrage van de creatieve economie zijn? Toekomstvisie voor het grondgebied en samenleving Die heet Utrecht2040. vele bedrijven, instellingen en overheden uit deze provincie betrokken. Ik wil jullie meenemen in de wereld van de pioniers en kiemen, op weg naar een duurzaam en aantrekkelijk Utrecht Harm van den Heiligenberg 6 januari 2014

Wat Nijntje zoekt, dat zoeken we ook voor duurzaamheidsinnovaties. Het eiland van Schalkwijk is aangewezen als experimenteergebied voor duurzaamheid. Daar mag je dus wat meer dan in de rest van ons gereguleerde land.

“”Het Eiland kan proeftuin worden voor experimenten op het gebied van duurzaamheid”. Voordat ik u verder meeneem in duurzaamheidsinnovatie, Eerst iets over uitgangspositie van Utrecht

Een aantrekkelijke regio… Kennis/cultuur human capital Ligging Van oudsher: centrale ligging weg en spoor, logistiek knooppunt Steeds meer ook een ontmoetingspunt voor kennis (internationalisering) en cultuur Kennis en cultuur Kennis: opleidingsniveau, kwaliteit onderwijs, universiteit Cultuur: Rijke aanbod aan culturele voorzieningen, monumenten, Stadslandschap Rijke schakering woon/werk/recreatielocatie, historische binnensteden Stadslandschap: historische binnensteden, landschappelijk erfgoed. Landschap is archief van veelal agrarische activiteitenpatronen uit het verleden, boerderijlinten, verkavelingen, landgoederen langs Heuvelrug en Vecht, HWL, Limes, maar ook groenblauwe kwaliteit, groenblauwe ruggengraat Tussen de landschappen: schakelzones! Overgangen! stedeljke dynamiek-landelijke rust en ruimte, laag-hoog, veen-zand, etc. MAAR… Ligging ontmoetingspunt (Stads-)/landschap rijke schakering kwaliteiten

LANDSCHAPPELIJKE DIVERSITEIT Aantal landschappen binnen straal van 10 kilometer Bekrachtiging op Jaarbeurs

Bekrachtiging op Jaarbeurs KENNISHUB

…Onder hoge druk Kennis/cultuur achterblijvers en afhakers De kernkwaliteiten van Utecht staan onder hoge druk. het succes van Utrecht is tegelijk onze valkuil. Ligging onbereikbaarheid, lucht, geluid (Stads-)landschap afname kwaliteit door verstedelijking & klimaat

Missie: voortzetting van een goede kwaliteit van leven Kennis/cultuur behoud aantrekkingskracht duurzame ontwikkeling Evenwichtige groei: Niet alleen de losse hoekpunten: De kracht zit hem in de combinatie. Behoud aantrekkingskracht: de vestigingsfactoren goed houden: alle hoekpunten. Cultuur is belangrijke factor daarin Evenals landschappen, landschappelijk erfgoed Duurzame ontwikkeling: Evenwichtige groei van PPP. Ligging (Stads-)/landschap

OMGEVINGSTRENDS klimaatverandering afname biodiversiteit groei mobiliteit van bezit naar gebruik revival van de streek big society “van globaal naar locaal” Van fysiek knooppunt naar kennisknooppunt Afname distributiebedrijven, toename kennisintensieve bedrijven. Wel nog steeds groei mobiliteit bevolkingsgroei vergrijzing grote vraag naar woningen van fysiek naar kennisknooppunt?

EEN GEÏNTEGREERDE BLIK OP DE TOEKOMST Ruimte voor wonen, werken en natuur Ontwikkeling kenniseconomie Bereikbaar in een beter milieu Klimaatneutraal en klimaatbestendig Iedereen telt mee en kan meedoen (participatie) Kwaliteit natuur en landschap, duurzame landbouw Én: de zoektocht naar synergie!

VEERKRACHT ALS KANSRIJK CONCEPT Ecologisch: reageren op verstoring, aanpassingsvermogen Hoe: biodiversiteit, ..? Economisch: herstel na vraaguitval Hoe: diversificatie, relaties buitenwereld, ..? Sociaal: verwerken van tegenslag, crises, rampspoed Hoe: cohesie, zelforganisatie? Evolutionair: kan een systeem naar een beter/hoger niveau komen? Hoe: leren?

Utrecht2040 Netwerk De toekomst is nog ver weg, maar er zijn wel grote veranderingen nodig, Elke grote verandering begint in het klein, misschien wel in jouw stad, op jouw school of bij jou thuis. Nijntje uit Utrecht is voor jullie misschien wat kinderachtig. Maar ze heeft als klein meisje wel de wereld veroverd 13 13

GESTUURD, MAAR OOK VAN ONDEROP! UTRECHT2040 & EBU STRAT. AGENDA SLEUTELPROJECTEN Incubator: ontwikkelen creatief idee tot business case Proeftuin: uittesten van innovaties met partners van kennisinstellingen en bedrijven Living lab: opdoen van echte gebruikerservaringen Beste proeftuin heeft twee kenmerken: Excellent kennisaanbod Urgente maatschappelijke vraag DUURZAAMHEIDSPRIJS BIG SOCIETY

CO2 reductie bestaande bouw Transitiepad duurzame energie SLEUTELPROJECTEN 2013 CO2 reductie bestaande bouw Transitiepad duurzame energie Transformatie leegstaande kantoren Gebiedsontwikkeling A12-zone Elektrisch woon-werk verkeer Groene gebiedsontwikkeling DUURZAAMHEIDSPRIJS Lekker Utregs (2011) Groene Hoeve (2012) Brinkwal (2013) De toekomst is nog ver weg, maar er zijn wel grote veranderingen nodig, Elke grote verandering begint in het klein, misschien wel in jouw stad, op jouw school of bij jou thuis. Nijntje uit Utrecht is voor jullie misschien wat kinderachtig. Maar ze heeft als klein meisje wel de wereld veroverd

stabilisatie versnelling kiem 2040 INNOVATIE EN TRANSITIE NODIG “elke grote verandering begint klein” stabilisatie versnelling Take-off: pioniers in pilotprojecten Versnelling: early adoptors leren en schalen op. Zoals Marko Hekkert dit benoemt: ze moeten zich invechten in het bestaande regime. kiem visie 2040

GOEDE UITGANGSPOSITIE VOOR INNOVATIE Twee zeer “jonge” steden Hoog opleidingsniveau & topuniversiteit, HU, HKU, ROC Knooppunt van kennis Regionale concurrentiekracht: nr. 1 in EU Sterk regionaal netwerk Voedingsbodem voor innovatie “Test-bed” Goede uitgangspositie voor duurzaamheidsinnovaties. oude maar ook “jonge” steden. Veel “cultural creatives”. Pioniers en zgn. early adaptors van nieuwe levensstijl Knooppunt van kennis. WRR rapport: voor innovatie zijn is een kennis knooppunt nodig, waar andersdenkenden elkaar kunnen ontmoeten. Dit stimuleert kruisbestuiving van innovaties. Netwerk: driehoek kennis-bedrijfsleven-overheid. Dzh expertise bij onderzoekscentra, Adviesbureaus, bedrijven. Ondersteuning financiele/juridische/ICT diensten

HET VERLOOPT NIET PLANMATIG Er is wel een wenkend perspectief, maar voor de realisatie zijn we deels afhankelijk van de “big society”.

Wat is nodig in de transitie? stabilisatie early adopters, majority leren en opschalen cross-overs versnelling pioniers pilots, broedplaatsen LT doel KT innovatie kiem visie 2040 19 19

WAAR ONTKIEMT DE TOEKOMST? pilot incubator creatieve incubator proeftuin living lab In experimenteerruimte… Incubator: ontwikkelen creatief idee tot business case Proeftuin: uittesten van innovaties met partners van kennisinstellingen en bedrijven Living lab: opdoen van echte gebruikerservaringen Beste proeftuin heeft twee kenmerken: Excellent kennisaanbod Urgente maatschappelijke vraag

(Creatieve) broedplaatsen OLIEMOLENKWARTIER AMERSFOORTINC SOESTERBERG CARTESIUS/NUTRECHT DUTCH GAME GARDEN De kernkwaliteiten van Utecht staan onder hoge druk. het succes van Utrecht is tegelijk onze valkuil. UTRECHTINC ROTSOORD VEENENDAAL NIEUWEGEIN

TRENDS OP DE BROEDPLAATS Van bezit naar gebruik Big society “van globaal naar locaal” Van fysiek knooppunt naar kennisknooppunt Afname distributiebedrijven, toename kennisintensieve bedrijven. Wel nog steeds groei mobiliteit CREATIEVE BROEDPLAATS

WAT BIEDT CREATIEVE PROFESSIONAL? Denkt vrij Maakt chaos Denkt in alternatieve oplossingen Combineert onmogelijke dingen (crossovers) Brengt verbeeldingskracht in innovatieprocessen (Hagoort, 2012) Incubator: ontwikkelen creatief idee tot business case Proeftuin: uittesten van innovaties met partners van kennisinstellingen en bedrijven Living lab: opdoen van echte gebruikerservaringen Beste proeftuin heeft twee kenmerken: Excellent kennisaanbod Urgente maatschappelijke vraag

Ruimte voor wonen, werken, recreatie Pilot transformatie. Plug en play principe. Prefab elementen erin schuiven En hergebruik van bestaande structuur, én veel energiezuiniger dan voorheen, én wellicht ook over 50 jaar weer te transformeren.

Kennis-economie Incubator voor startende ondernemingen

Bereikbaar in een beter milieu Pilot met een elektrische bus, die onderweg opgeladen kan worden

Klimaat-neutraal Living lab smart grid in Amersfoort en Utrecht. Creeert Tevens sociale verbondenheid op buurtniveau. Bijzonder: in een bestaande wijk

Klimaat-bestendig Live dijk, een laboratorium in het echt, een proefopstelling met meetapparatuur

Iedereen telt mee I did slow fashion, duurzame mode, duurzame materialen, gericht op creëren van arbeidsplaatsen voor allochtone vrouwen. Prachtig voorbeeld van duurzaam ondernemerschap.sociaal ondernemerschap. Helaas ter ziele sinds enkele maanden. Maar echte pioniers kunnen tegen een stootje. Er wordt een doorstart gemaakt.

Natuur en landschap, duurzame landbouw Streekproduct Lekker Utregs Een van de vele labels Marktaandeel groeit. Streekproducten hebben vele voordelen: inkomen voor lokale boeren, verminderen voedselkilometers, terugvinden van de natuurlijke verbondenheid met voedsel, bijdrage aan identiteitsvorming van een streek

Weer terug op Eiland. In het ontwerp voor de groene hoeve komen vele langetermijndoelen samen: Wonen voor ouderen, sociale verbondenheid, streekproducten, ontvangen van kinderen, etc. 31 31 31 31 31

DISCUSSIE Bijdrage creatieve economie aan verduurzaming? Hoe kunnen we pioniers ondersteunen? Zoals ik heb laten zien: aan pioniers geen gebrek!! En nu: de versnelling in!! hoe ga je versnellen? Kiemfase: pioniers: lef hebben, overheid: ruimte geven Versnellingsfase: leren van anderen, kruisbestuiving van innovaties. Deelname aan Netwerken Overheid: ondersteunen en aandacht geven aan succesvolle pioniers 32 32 32