Sociologie van organisatie en beleid. Prof. J. Vilrokx

Het gemene gezicht: organisaties als instrumenten van overheersing. Lauriane Van der Eecken Eline Severs

Onze organisaties worden onze dood! Voedselverontreiniging Milieuvervuiling Bedrijfsongevallen en beroepsziekten Multinationals in derde wereldlanden -beroven gastland van natuurlijke hulpbronnen -bevorderen afhankelijkheid Gg

Het gemene gezicht van organisaties: Organisaties beïnvloeden op een negatieve wijze, dankzij of ondanks zichzelf. Organisaties als rationele onderneming is meer ideologie dan werkelijkheid.

Organiseren door domineren. Organiseren steeds verbonden met sociale dominantie Combinatie van prestatie en uitbuiting Asymmetrische machtsverhoudingen slavenarbeid loonarbeid bv. piramide van Gizeh

Radicale organisatietheoretici: aandacht voor hoe organisatiewijzes werkgevers ertoe brengen werknemers uit te buiten Invloeden: Karl Marx, Max Weber, Robert Michels

1) Max Webers “ijzeren kooi”. bureaucratie als vorm van sociale dominantie ontstaan van overheersing: 1) geweld en bedreiging 2) patronen van formeel gezag: heersers als rechtmatige gezaghebbers en onderdanen als natuurlijk gehoorzaam

3 types van sociale dominantie: 1) charismatische overheersing: leidersfiguur als profeet, held, volksmenner 2) traditionele overheersing: respect voor tradities en verleden ( bv. overerving) 3) rationeel-wettige overheersing: macht bevestigd/beperkt door wetten, regels, reglementen en procedures

Macht/gezag hangt samen met vermogen om legitimering te vinden Administratieve apparaat= basis van gezag brug tussen heerser en onderdrukten -Iedere vorm van overheersing: bepaalde legitimiteit en specifieke administratieve org. -Bureaucratiseringsproces: = bedreiging voor de vrijheid en vrijzinnige democratie

2) Robert Michels “ijzeren wet van de oligarchie”: Leiders, zelfs democr. verkozen, neigen naar eigenbelang + bewaren van de eigen macht. Oligarchische tendensen onder moderne organisaties Subtiele processen van socialisatie en overtuiging dominantie Onpersoonlijke principes+ streven naar efficiency= nieuwe slavendrijvers pessimistisch over dominerend karakter vd moderne org.

3) Karl Marx Moderne samenleving: proces van overheersing door rationalisering Overheersing door het zoeken naar toegevoegde waarde en oppotten v kapitaal

Hoe organisaties hun werknemers gebruiken en uitbuiten: Organisatie= steeds op klasse-onderscheid gebaseerd - eerste org. in hiërarchische samenleving (heersende klasse boeren-slaven) - moderne org. : eigenaar-manager-arbeider Industrialisatie onwikkelde 3-klassensysteem: - fabrieksproductie, verstedelijking - arbeid als handelswaar, arbeiders afh. van beloningssysteem - loonarbeid: winst afh. van efficiënt gebruik van arbeidstijd (management)

Organisatie van arbeidsproces dmv beloningssysteem: - geïnstitutionaliseerde klasseverdeling op de werkplek - steeds meer gestandaardiseerde functies - strenger, nauwlettendere organisatie deskilling= homogenisatie van de arbeidsmarkt - ontstaan strijdbaar klassebewustzijn - noodzaak aan nieuwe beheersstrategieën verdelingen aan brengen tss verschillende types arbeiders

Primaire en secundaire arbeidersmarkten: ongelijk niveau van voorrechten en kansen + verdeling personeel post arbeid afh. van conjunctuur omwille van homogenisering primaire arbeidsmarkt: carrière maken- hoge graad van bekwaamheid- bedrijfsspecifiek-selectiemechanismen-loyaliteit secundaire arbeidsmarkt: lager geschoolden, minder betaald personeel in kantoren, fabrieken en werk in open lucht -weinig kapitaalinvesteringen (opleiding-bijscholing) -sterk afhankelijk van conjunctuur

Verleent organisatie controle op interne en externe omgeving: - loyaliteit binnen 1e arbeidsmarkt zorgt voor voorspelbaarheid - beperkte investeringen binnen 2e arbeidsmarkt zorgt voor flexibiliteit

Segmentatie binnen 1e en 2e arbeidsmarkt talrijke indelingen naar beroep, ambacht en vakbond. Indeling binnen 1e markt: betrekkelijk onafhankelijke functies werknemers in ondergeschikte rol Veroorzaakt verschillende controlemogelijkheden Oorzaak: 1) “verdeel en heers” 2) vanuit beroepsgroepen/vakbonden Bevorderde de klassemaatschappij: - concurrentie tss arbeidsmarkten - bel. invloed op het politiek bewustzijn - middenstand arme blanken & etnische minderheden

Secundaire arbeidsmarkt en geïnstitutionaliseerde discriminatie: 2e markt= afspiegeling van sociale attitudes en patronen van vooroordeel en discriminatie (minderheden naar 2e markt) Institutionalisering door migranten en gastarbeiders

Moderne organisaties: Scheppen/bevorderen secundaire arbeiders Degraderen arbeid Bevorderen ongelijkheid, segmentatie en discriminatie Zorgen voor een patroon van begunstiging/bevoorrechtiging Versterken sociaal-economische tegenstellingen

Beroepsrisico’s, beroepsziekten en bedrijfsongevallen: Marx: “het kapitaal leefde als een vampier die het levensbloed vd arbeid opzoog” Kapitaal trok zich niets aan van gezondheid en levensduur vd arbeider tenzij samenleving het daartoe dwong efficiency veiligheid: - gebrekkige infrastructuur, onderhoud, gebrek aan veiligheidsuitrusting - proefondervindelijke methode - vb. asbestprobleem, bruine-long ziekte

Economie van gezondheid en veiligheid: Multinationals in derde wereld landen: - niet gestoord door Westerse gezondheidswetgeving Zeer moeilijk om naleving vd wetgeving af te dwingen 1970: Wet op de beroepsveiligheid en gezondheid in VS en Canada = keerpunt Goedkoper vergoedingen uit te keren dan preventiemaatregelen te treffen

Boetes niet hoog genoeg om riskante bedrijven te sluiten Relatie veiligheidsbeamte en inspectie - org. dringen in verslagen ernst/ aantal mogelijke risico’s vaak terug in het algemeen blijft efficiency voor veiligheid gaan

De geradicaliseerde organisatie radicaal referentiekader Polarisatie arbeid kapitaal wij zij Segregatie op werkvloer white blue collar

Oorzaak Combineren primaire en secundaire arbeid geen maxime!

Kenmerken (1) UITBUITING Solidariteit arbeidersbeweging hervormingen haat democratie STRIJD

Kenmerken (2) POLITIEKE TACTIEKEN Managers: Verdeel en heers (tot confrontatie) Arbeiders: Samen sterk

Radicale opvatting als ideologisch instrument Pluralistische manager: “samen sterk” ifv eenheid, welwillendheid Radicale werknemer: “samen sterk” ifv strijd tegen management

MN & de wereldeconomie MN = soevereine staten met invloed op IP gespreide belangen Ontstaan: hegemonie VS na ‘70: populariteit 3de wereld

MN: Evolutie FASE 1: de gespecialiseerde onderneming FASE 2: het gedifferentieerde conglomeraat FASE 3: de financiële reus

FASE 1: Specialisatie Einde 19e Eeuw Bezit economische hulpmiddelen geografische spreiding MONOPOLIE

FASE 2: Diversificatie Risico’s spreiden defensief beleggen nieuwe afzetmarkten ….

FASE 3: Concentratie 1960 Vietnam: hoogconjunctuur aandelenmarkt opkopen & fusioneren drang tot concentratie bedrijfsconcentratiecijfers vb: ITT

MN: Middelen Sterk gecentraliseerde leiding Monolitische macht Kartels Druk op politiek

Sterk gecentraliseerde leiding CHANDLER: “visible hand” eerder Sovjet dan vrije markt

Monolitische macht Benadering Weber: bureaucratische org totalitair regime belangen elite top = onaantastbaar Verticale integratie, onderzoek, marketing bron van voorzieningen + afzetmarkt = intern bestuurd gebied

Kartels MIROW & MAURER “Hunting ground” Technologie en octrooien vestiging hoofdkantoor!

Druk op Politiek Rof afhankelijkheid gastland Belangen MN op politieke agenda MN als autoritaire macht in democratie: pol macht zonder politieke verantwoordelijkheid vb: ITT & CIA in Chili

Wereldeconomie beheerst door organisaties Macht ondernemer > politicus & mensen

MN & uitbuiting Macht Centrale besluitvorming Belang MN > belang gemeenschap Dilemma attractie beheersing - Afhankelijkheid en overheersing - Strijdige machtsbokken Canada: 1974-1984 Foreign Investment Review Agency

MN & de derde wereld CRITICI: VERDEDIGERS: Staat & MN als partners bij systematische overheersing VERDEDIGERS: Staat & MN als partners bij vooruitgang, modernisering.

CRITICI MN = moderne plunderaars uitbuiting plaatselijke economie uitbuiting plaatselijke bevolking kapitaaluitstroom rol MN rol buitenlandse “hulp” uitstroom technologie manipulatie buitensporige wisten medogenlooshandelen

VERDEDIGERS Handelen MN Handelen staat binnen kader sociale verantwoordelijkheid VN ILO .. Handelen staat Naleven contractuele verplichtingen erkennen MN

Sterke en Zwakke punten van de metafoor Overheersing of ongewenst effect van rationeel handelen? Dualisme & partijdigheid WEBER: streven naar rationaliteit = overheersing

Sterk Ideologie, ethiek overheersing  toevallig neveneffect organisatietheorie instrument voor sociale verandering legitimiteit radicaal referentiekader

Zwak Complottheorie uitbuitende  niet-uitbuitende organisaties moet centraal staan! Extreme vorm linkse ideologie