Jaarverslag 2007 over de stand van de drugsproblematiek in Europa Naam, plaats, datum en tijd

2 Meest recente overzicht van de drugsproblematiek in Europa •Overzicht van het verschijnsel drugs in 29 Europese landen •Gegevens en analyses: in heel Europa en per land •Laatste trends en maatregelen •Speciale onderwerpen: •Drugs en autorijden •Drugsgebruik bij jongeren onder de 15 •Cocaïne- en crack-cocaïnegebruik: een groeiend probleem voor de volksgezondheid

3 Informatiepakket in meerdere talen Jaarverslag 2007: In druk en online in 23 talen • •Aanvullend online materiaal in het Engels: •Speciale onderwerpen •Statistisch bulletin •Gegevensprofielen per land •Nationale rapporten van Reitox

4 Deel I: Jaarverslag – overzicht 2007 •Na een decennium van toenemend drugsgebruik gaat Europa nu mogelijk een stabielere fase in •Heroïnegebruik en injecterend drugsgebruik minder populair •Cannabisgebruik stabiliseert en populariteit onder jongeren lijkt af te nemen in een aantal landen •Cocaïnegebruik stijgt weer en hoeveelheid in beslag genomen cocaïne bereikt recordhoogte •Hiv: het algemene beeld is positief, maar ongeveer nieuwe infecties onder injecterende drugsgebruikers in 2005 •Hoge aantallen drugsgerelateerde sterfgevallen

5 Cannabisgebruik stabiliseert •Ongeveer 70 miljoen volwassenen in de EU (15-64 jaar) hebben ooit cannabis gebruikt. Ongeveer 23 miljoen mensen hebben het afgelopen jaar cannabis gebruikt •Na de escalatie van het cannabisgebruik in de jaren negentig duiden de gegevens erop dat het gebruik in het algemeen stabiliseert en in een aantal landen daalt •Wat de landen met de hoogste percentages betreft: de percentages in Spanje zijn gestabiliseerd of beginnen te dalen, en de percentages in Tsjechië, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn met 3 tot 4 procentpunten gedaald •Gegevens over landen in de middenmoot laten een stabilisatie zien in Denemarken en Nederland

6 Figuur GPS-4: Trends in prevalentie van het afgelopen jaar onder jongvolwassenen (15-34), gemeten door nationale enquêtes

7 Populariteit onder jongeren lijkt af te nemen •In het Verenigd Koninkrijk is het gebruik onder jonge cannabisgebruikers (16–24 jaar) afgelopen jaar gedaald van 28,2% in 1998 tot 21,4% in 2006 •Spaanse schoolenquête (14-18 jaar): gebruik in afgelopen jaar gedaald van 36,6% in 2004 tot 29,8% in 2006 •Cannabisgebruik neemt nog steeds toe onder jongvolwassenen in Hongarije, Slowakije en Noorwegen, maar de stijging is in de meeste gevallen gering •De uitzondering is Italië. Het percentage jongvolwassenen dat in afgelopen jaar cannabis heeft gebruikt steeg van 12,8% in 2003 tot 16,5% in 2005.

8 Figuur GPS-10: Prevalentie in afgelopen jaar van cannabisgebruik per leeftijdscategorie in het Verenigd Koninkrijk, gemeten door nationale bevolkingsenquêtes

9 Meer aandacht voor intensief cannabisgebruik •Slechts een relatief klein deel van de cannabisgebruikers zegt de drug regelmatig en intensief te gebruiken •Maar daarbij gaat het nog steeds om ‘een aanzienlijk aantal personen’, aldus het verslag •18% van de 70 miljoen volwassenen die ooit cannabis heeft gebruikt, geeft aan het ook in de afgelopen maand te hebben gebruikt, d.i. meer dan 13 miljoen •Ongeveer 1% van de volwassen Europeanen (ongeveer 3 miljoen mensen) gebruikt de drugs mogelijk dagelijks of bijna dagelijks

10 Behandelaanvragen voor aan cannabis gerelateerde problemen •Tussen 1999 en 2005 is het aantal Europeanen dat zich heeft aangemeld voor de behandeling van aan cannabis gerelateerde problemen ongeveer verdrievoudigd •En het aantal nieuwe behandelaanvragen voor aan cannabis gerelateerde problemen steeg van naar •In 2005 hield 29% van alle nieuwe behandelaanvragen verband met cannabis •In Europa worden nu innovatieve behandelmethoden ontwikkeld om in te spelen op de zeer verschillende behoeften van occasionele, regelmatige en intensieve gebruikers

11 Figuur TDI-1, deel ii: Trend in geschatte aantal nieuwe cliënten dat zich aanmeldt voor behandeling per primair gebruikte drug ( ). Trend in aantallen cliënten per primaire drug.

12 Hoofdstuk 3, figuur 4: Trends in gebruikspatroon van behandeldiensten ( ). Voornaamste drug waarvoor cliënten behandeling aanvragen als percentage van alle aanvragen.

13 Cocaïnegebruik stijgt opnieuw •Verslag 2007: naar schatting 4,5 miljoen Europeanen (alle volwassenen in de leeftijdscategorie 15–64) hebben in het afgelopen jaar mogelijk cocaïne gebruikt •Verslag 2006: schatting van 3,5 miljoen volwassenen •Op één na meest gebruikte illegale drug na cannabis •Nog voor ecstasy en amfetaminen

14 Cocaïnecijfers •Ongeveer 12 miljoen Europeanen (4% van de volwassenen) hebben ooit cocaïne geprobeerd •Ongeveer 2 miljoen Europeanen hebben cocaïne in de afgelopen maand gebruikt, meer dan tweemaal zoveel als het aantal geschatte ecstasygebruikers •In de meeste landen met enquêtegegevens wordt een stijging gemeld in het gebruik van cocaïne onder jongvolwassenen (15-34 jaar) •Ongeveer 7,5 miljoen jongvolwassenen hebben ooit cocaïne geprobeerd, 3,5 in het afgelopen jaar, 1,5 miljoen in de afgelopen maand •In de landen met de hoogste prevalentie (Spanje, Verenigd Koninkrijk) was deze recente stijging relatief gering, wat erop kan duiden dat de prevalentie aan het afvlakken is. Een duidelijke toename werd gerapporteerd door Denemarken en Italië.

15 Hoofdstuk 5, figuur 7: Trends in de prevalentie in het afgelopen jaar van cocaïnegebruik onder jongvolwassenen (15–34)

16 Gevolgen van cocaïne voor de volksgezondheid •Eén indicatie voor de mate waarin cocaïnegebruik gevolgen heeft voor de volksgezondheid is de toegenomen vraag naar behandelingen voor aan deze drug gerelateerde problemen •In 2005 hield bijna een kwart (22%) van alle nieuwe hulpvragen in Europa verband met cocaïne: in totaal ging het om nieuwe cliënten, tegenover nieuwe cliënten in 1999 •De meeste hulpvragen worden gerapporteerd in een klein aantal landen: Spanje en Nederland zijn verantwoordelijk voor de meerderheid van de gerapporteerde behandelingen voor cocaïnegebruik •Behandeldiensten moeten zorg aanbieden aan een breed spectrum van cliënten (zie onder Speciale onderwerpen, deel II)

17 Recordhoeveelheid cocaïne onderschept •De aantallen cocaïnevangsten en de daarbij onderschepte hoeveelheden stegen tussen 2000 en 2005 in Europa • cocaïnevangsten met een totale recordhoeveelheid van 107 ton in 2005 (een stijging in onderschepte hoeveelheden van 45% ten opzichte van 2004) •Ongeveer de helft van het totale aantal cocaïnevangsten en het grootste volume aan onderschepte cocaïne komen voor rekening van Spanje (48,4 ton in 2005; 33,1 in 2004) •Portugal is het land met de op één na grootste hoeveelheid onderschepte cocaïne (18,1 ton in 2005; 7,4 ton in 2004)

18 Doorvoerlanden •De meeste cocaïne komt via het Iberisch schiereiland Europa binnen •De meeste cocaïne die in Europa wordt onderschept, komt het continent binnen vanuit Zuid-Amerika of via Midden-Amerika en het Caraïbisch gebied •West-Afrikaanse landen worden in toenemende mate gebruikt als doorvoerlanden •De EU reageert op veranderingen in de handelsroutes door het versterken van de coördinatie en de samenwerking tussen de lidstaten •Maritieme Analyse en Operatie Centrum Narcotica (MAOC-N) opgericht in september 2007

19 Hiv: positief algemeen beeld •Het aantal hiv-infecties onder injecterende drugsgebruikers was in 2005 in de meeste landen van de EU laag •Door de uitbreiding van het aanbod van diensten lijken hiv- epidemieën zoals die in voorgaande jaren in Europa werden gesignaleerd te zijn voorkomen •Ook in de Baltische staten een relatieve afname van het aantal nieuwe infecties •Maar in 2005 ongeveer nieuwe infecties onder injecterende drugsgebruikers in de EU •Van alle EU-lidstaten waarover gegevens beschikbaar zijn rapporteert Portugal het hoogste aantal hiv-infecties onder injecterende drugsgebruikers (+/- 850 nieuwe infecties in 2005) •Ongeveer injecterende drugsgebruikers zijn besmet met hiv, ongeveer 1 miljoen met hcv

20 Hoog aantal drugsgerelateerde sterfgevallen •Overdosering, een belangrijke oorzaak van vermijdbare sterfgevallen onder jonge Europeanen •Aantal sterfgevallen op historisch hoog niveau: 7 000–8 000 sterfgevallen door overdosering per jaar en geen neerwaartse trend waarneembaar in de meest recente gegevens •In verschillende landen is recentelijk een toename van het aantal sterfgevallen gerapporteerd, met duidelijke stijgingen van meer dan 30% in: Griekenland ( ), Oostenrijk ( ), Portugal ( ) en Finland ( ) •Europa kent nog geen alomvattende aanpak voor de preventie van overdoseringen •…en dreigt doelstelling om aantal drugsgerelateerde sterfgevallen te verminderen niet te halen

21 Drugsgerelateerde sterfgevallen (vervolg) •Mogelijke risicofactoren die het probleem mede veroorzaken: een stijging van het polidrugsgebruik door opiatengebruikers en de toegenomen beschikbaarheid van heroïne •De toenemende opiumproductie in Afghanistan doet de vraag rijzen of de algemene stabiele tot verbeterende situatie op het gebied van heroïnegebruik in Europa houdbaar is •6 610 ton opium geproduceerd in 2006 — 92% in Afghanistan •De geschatte wereldwijde heroïneproductie stijgt weer: 606 ton in 2006, tegen 472 ton in 2005 (UNODC, 2007)

22 Hoofdstuk 8, figuur 13: Algemene trend in acute drugsgerelateerde sterfgevallen, 1996–2005 voor alle lidstaten waarover gegevens beschikbaar zijn

23 Deel II: Speciale onderwerpen – overzicht 2007 Drie diepgaande onderzoeken worden in aanvulling op het Jaarverslag 2007 gepubliceerd •Drugs en autorijden •Drugsgebruik en gerelateerde problemen onder zeer jonge mensen (jongeren onder de 15) •Cocaïne- en crack-cocaïnegebruik: een groeiend probleem voor de volksgezondheid

24 Drugs en autorijden (1) •Na alcohol zijn cannabis en benzodiazepinen de meest voorkomende psychoactieve middelen onder Europese chauffeurs •Dit blijkt een consistente bevinding ongeacht het soort onderzoek (bijv. steekproefsgewijs of preventief testen op de openbare weg, in ziekenhuizen, autopsie) •De onderzoeken zijn gelijkelijk verdeeld over de vraag welk van de twee middelen het meeste voorkomt •Uitzonderingen: in Finland, Zweden, Letland en Noorwegen worden bij chauffeurs vaker amfetaminen dan cannabis en benzodiazepinen gevonden. In Slovenië worden vaker opiaten gevonden dan benzodiazepinen.

25 Drugs en autorijden (2) •Prestatietesten tonen aan dat het gebruik van cannabis en benzodiazepinen leidt tot beperking van de rijvaardigheid, afhankelijk van de dosering, tolerantie en verstreken tijd na inname •Risicobeoordelingonderzoeken tonen aan dat het combineren van deze drugs met alcohol leidt tot een significante toename van het risico betrokken te raken bij of verantwoordelijk te zijn voor een verkeersongeval •Chauffeurs die cannabis gebruiken zijn vaker jonge mannen, terwijl chauffeurs die benzodiazepine gebruiken vaker van middelbare leeftijd en vrouw zijn •Alcohol: nog steeds het meest voorkomende middel dat levensbedreigende situaties veroorzaakt op onze wegen

26 Drugs en autorijden (3) •Veel landen hebben wetten aangescherpt, straffen verhoogd of hun nationale strategieën om het probleem aan te pakken aangepast •De wettelijke maatregelen tegen autorijden onder invloed van drugs verschillen enorm per land, van ‘zero tolerance’- wetten (waarbij de opsporing van de stof zelf toegestaan is) tot wetten op basis van verminderd vermogen (toegestaan als de persoon niet in staat wordt geacht om te rijden) •‘Zero tolerance’-wetten voor illegale drugs (bijv. cannabis) zijn ingevoerd in België, Portugal en Zweden (1999) en in Frankrijk en Finland (2003) •Een aantal landen heeft wetten aangenomen om drugstesten op de openbare weg toe te staan of te definiëren (bijv. door speeksel of zweet te testen), maar voor enkele wetsvoorstellen wordt nog gewacht op betrouwbare testkits voordat ze in werking treden

27 Drugs en autorijden (4) •De meeste EU-lidstaten voeren massamediacampagnes over de gezondheidsrisico´s van het gebruik van middelen in combinatie met autorijden, maar deze zijn voornamelijk op alcohol gericht •Slechts ongeveer een vijfde van de EU-landen richt zich specifiek op cannabis en benzodiazepinen •Drugspecifieke preventieprogramma´s zijn nu een belangrijk onderdeel binnen rijscholen •Een identieke campagne voor alle verschillende middelen is mogelijk ongeschikt (cannabis- en benzodiazepinegebruikers hebben nogal verschillende profielen) •Velen zijn zich niet bewust van de mogelijke effecten van medicatie op de rijvaardigheid (vijf landen gebruiken pictogrammen op medicatieverpakkingen)

28 Drugsgebruik bij jongeren onder de 15 (1) •Gebruik van illegale drugs is zeldzaam onder zeer jonge mensen en regelmatig gebruik is nog zeldzamer •Het komt vooral voor onder specifieke groepen van de bevolking waar drugsgebruik voorkomt naast andere psychologische/sociale stoornissen •Cannabis is het meest gebruikte illegale middel, gevolgd door inhalatienarcotica (bijv. lijm, spuitbussen) •Onder de scholieren in de leeftijd van 15–16 jaar die zeggen cannabis te hebben gebruikt, komt gebruik voor de eerste keer vóór het dertiende levensjaar niet vaak voor (typisch 1%–4%) •Schoolenquêtes laten zien dat het dagelijkse roken van tabak vóór het dertiende levensjaar verschilt per EU-land (7%–18%). Tussen de 5% en 36% van de scholieren geeft aan vóór die leeftijd ooit dronken te zijn geweest

29 Drugsgebruik bij jongeren onder de 15 (2) •Weinig jongeren onder de 15 melden zich aan voor behandeling voor aan drugs gerelateerde problemen (minder dan 1% van alle cliënten) •Ze worden doorgestuurd door familie, sociale diensten of door het strafrechtsysteem •De overgrote meerderheid wordt behandeld voor primair cannabisgebruik, en in mindere mate voor het gebruik van inhalatienarcotica •Van jongeren onder de 15 met familieleden die psychoactieve middelen gebruiken, is bekend dat zij een groter risico lopen op drugsgebruik op jonge leeftijd (ten minste cliënten die behandeld worden voor drugsgerelateerde problemen wonen samen met hun kinderen) •In 2005 werden er in Europa 18 drugsgerelateerde sterfgevallen gerapporteerd onder jongeren onder de 15 (0,2% van het totale aantal van dergelijke sterfgevallen)

30 Drugsgebruik bij jongeren onder de 15 (3) •Maatregelen gericht op zeer jonge drugsgebruikers variëren van universele preventiebenaderingen (bijv. scholen, gemeenschappen) tot vroege interventies (bijv. consultatie) wanneer gebruik wordt vermoed •Tussen deze benaderingen in bevinden zich preventiemaatregelen die gericht zijn op groepen met een hoog risico (bijv. gezinnen die risico lopen) •In de meeste EU-landen worden maatregelen ter preventie van gebruik van legale stoffen op jonge leeftijd gezien als preventie van het gebruik van illegale stoffen op oudere leeftijd •Het bevorderen van het gebruik van illegale drugs onder jongeren wordt in verschillende landen streng bestraft •Ook de verkoop van illegale drugs in de buurt van scholen of plaatsen waar jongeren komen wordt streng bestraft

31 Cocaïne- en crack-cocaïnegebruik (1) Toenemende bezorgdheid in de afgelopen jaren over: •stijging van recreatief cocaïnegebruik en onder jongeren in het algemeen in enkele landen •gecombineerd gebruik van cocaïne en heroïne komt steeds vaker voor onder gebruikers met opiatenproblemen •problematisch gebruik van crack-cocaïne. Dit blijft zeldzaam, maar leidt tot bezorgdheid over enkele gemarginaliseerde groepen in een aantal gebieden

32 Cocaïne- en crack-cocaïnegebruik (2) •De negatieve effecten van cocaïnegebruik op de gezondheid zijn onder andere: cardiovasculaire, cerebrovasculaire en neurologische stoornissen •Het risico van de toxiciteit van cocaïne wordt mogelijk beïnvloed door gecombineerd gebruik van andere stoffen (bijv. alcohol, heroïne) •In 2005 zijn ongeveer 400 sterfgevallen gerapporteerd als zijnde cocaïnegerelateerd – sterfgevallen door een puur farmacologische overdosering komen relatief weinig voor •Mogelijk worden er minder cocaïnegerelateerde sterfgevallen gerapporteerd dan er in werkelijkheid voorkomen

33 Cocaïne- en crack-cocaïnegebruik (3) •Er zijn flexible behandeldiensten nodig die kunnen inspelen op de specifieke behoeften van zeer verschillende cocaïnegebruikers •Er bestaat momenteel geen effectieve medicatie om cocaïnegebruikers te helpen zich te onthouden van gebruik of het gebruik te verminderen •Cocaïnegebruikers die in behandeling zijn krijgen over het algemeen medicatie als antidepressiva of benzodiazepinen voorgeschreven ter verlichting van de symptomen (angst, depressie) •Nieuwe ontwikkelingen: experimentele therapeutische medicijnen ter vermindering van ontwenningsverschijnselen/verlangen blijken veelbelovend in therapeutische experimenten. Immunotherapie voor cocaïneverslaving door middel van een cocaïnevaccin (TA-CD) wordt onderzocht.

34 Tijd om de vooruitgang te meten •De drugssituatie in Europa is op dit moment complexer en heterogener dan tien jaar geleden •Het is belangrijk om te laten zien dat intelligente investeringen goede resultaten opleveren •Het drugsgebruik is in vele belangrijke aspecten gestabiliseerd, zij het op historisch hoge niveaus – voorzichtig optimisme is in een aantal gevallen gerechtvaardigd •Enorme stijging in de investeringen van landen in preventie, behandeling en schadebeperkende activiteiten en betere samenwerking bij toevoerreductie •Het meten van de vooruitgang op dit moment is cruciaal, nu we beginnen aan een periode van bezinning op de recent behaalde resultaten. In 2008 zal het EWDD bijdragen aan de evaluatie van het actieplan voor drugsbestrijding van de EU en aan het toetsingsproces van de SAVVN.