Op geologische ontdekkingstocht in Europa

http://www.summitpost.org/mountain/rock/154791/kilauea.html door Mieke Eggermont

Deze les nemen we jullie mee op reis doorheen Europa. Langs een plek waar diep onder de zeespiegel nieuwe oceaanbodem wordt gevormd Maar ook naar een eiland dat ontstaan is, doordat oudere zeebodem weer in het binnenste van de aarde verdwijnt. We eindigen onze ontdekkingstocht tenslotte in een streek waar grote aardbevingen plaatsvonden en er zeker nog op komst zijn.

Inhoud Reisplan Divergerende randen in IJsland Convergerende randen in Santorini Griekenland Transforme randen in Turkije http://courses.science.fau.edu/~rjordan/phy1931/WEGENER/wegener.htm

Reisplan 1e stop IJsland België 3e stop Turkije 2e stop Santorini Physical map of Europe http://www.eurominority.org/version/maps/map-physical-map-europe.asp Voor copyright info http://www.eurominority.org/version/eng/maps.asp 3e stop Turkije 2e stop Santorini

IJsland eruption of Grímsvötn http://hraun.vedur.is/ja/englishweb/eruption_grimsvotn.html Ijs: Ijsland Photo Gallery / iceland_026 Diax 28-4-2005 diax@xs4all.nl Http://www.diax.nl/pages/iceland_042_F.htm Landschap: Ijsland Photo Gallery / iceland_042_F Diax 28-4-2005 diax@xs4all.nl http://www.diax.nl/pages/iceland_042_F.htm Geyser: http://www.urania.be/showpage.php?ID=426 Uitbarsting Helgafell 1973: http://www.tevoortwis.net/reizen/IJslandmap/IJslandpage/heimay.htm

IJsland Image by: Colin Rose, Dorling Kindersley http://mediatheek.thinkquest.nl/~ll125/en/platetec.htm IJsland ligt bovenop de Midden Atlantische rug en op een hot-spot (mantelpluim).

Noord Amerikaanse plaat Euraziatische plaat Midden Atlantische Rug The Earth from Apollo 17, 1972 dec 07 credit: NASA visible earth image made on 27-01-02 http://www.physics.unlv.edu/~jeffery/astro/earth/earth.html Inzet IJsland: This image is a work of a United States Geological Survey employee, taken or made during the course of the person's official duties. As a work of the United States Government, the image is in the public domain. For more information, see the USGS copyright policy. De Noord-Amerikaanse en de Euraziatische plaat divergeren en trekken zo IJsland in twee.

Een van IJslands meest actieve vulkanen zit opgesloten onder de 8300 km2 grote Vatnajvkull gletsjer. 1-10-96 Een uitbarsting van deze sub-glaciale vulkaan deed in 1996 het bovenliggende gletsjerijs inzakken en smelten. Photograph courtesy of Magnús Tumi Guðmundsson Science Institute, University of Iceland October 1, 1996, 12:30 p.m. http://volcanoes.usgs.gov/Hazards/What/Lava/Vatnajokull19961003_caption.html Photograph courtesy of Magnús Tumi Guðmundsson Science Institute, University of Iceland October 3, 1996, 4:30 p.m. http://volcanoes.usgs.gov/Hazards/What/Lava/Vatnajokull19961003_caption.html October 12. The 9 km long and 4 km wide glacier depression above the eruptive fissure viewed from the north. The eruption has declined markedly. The Grímsvötn depression lies south of the eruption site. http://www.hi.is/~mmh/gos/photos2.html 3-10-96 12-10-96 Zelfde plek 36u later, de vulkaanuitbarsting is door het ijs gebroken. De uitbarsting zelf duurde 10 dagen.

uitbarstingsoverstroming. Op 5 november 1996 stroomde 15-10-96 9-10-96 Het smeltwater deed het waterniveau van het subglaciale meer, ontstaan door de geotherme activiteit van de vulkaan, in 14 dagen 94 m stijgen. brug October 9. The eruption column rising to 15.000 feet through cloud cover. http://www.hi.is/~mmh/gos/photos2.html October 15. The southern end of the ice canyon 2 days after the eruption ceased. http://www.hi.is/~mmh/gos/photos2.html The water flows southwards into Grímsvötn, carrying small blocks of ice. http://www.hi.is/~mmh/gos/photos2.html Jökulhlaup, 5 November 1996 at 1200 UT http://www.hi.is/~mmh/gos/photos3.html Jökulhlaup, 5 November 1996 at 1430 UT http://www.hi.is/~mmh/gos/photos3.html 5-11-96 5-11-96 Dit veroorzaakte enkele weken later een verwoestende glaciale uitbarstingsoverstroming. Op 5 november 1996 stroomde 15 000 m3 water/seconde over de vlakte.

Noord Amerikaanse plaat Euraziatische plaat RIFT VALLEI Noord Amerikaanse plaat Dit lijkt een normale vallei maar is eigenlijk de RIFT VALLEI van de Midden Atlantische Rug die ter hoogte van IJsland boven water loopt. Ze vormt de grens tussen de Euraziatische en de Noord-Amerikaanse plaat. Looking eastward across the Thingvellir rift valley from the North American side, the faults on the European side appear as dark, linear cliffs, some marked by snow patches. The rectangular slab in the foreground is a marker on Logberg, the site of the Althing. Here, Viking leaders spoke to their followers assembled on the valley floor below. http://www.pangaeasci.com/_iceland.htm The Mid-Atlantic Ridge, Iceland, 2006 http://eis.bris.ac.uk/~glxfw/places.html

Van IJsland reizen we door naar Santorini, een Grieks eiland in de Middellandse Zee ten noorden van Kreta. IJsland http://www.eurominority.org/version/maps/map-physical-map-europe.asp 2e stop Santorini

Santorini Foto’s Marlina Elburg (4) Professor in Petrology, Department of Geology and Soil Science, Ghent University. Inzet kaart Griekenland Turkije met Santorini: http://www.decadevolcano.net/santorini/figures/santorini_geography.gif Luchtfoto Santorini rechtsboven: http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/Images/aster_santorini_lrg.jpg

Santorini De eilanden van Santorini zijn het resultaat van twee miljoen jaar vulkanische activiteit. Ten zuiden van Santorini duikt de Afrikaanse plaat onder de Euraziatische plaat (subductie). De Euraziatische plaat wordt hierdoor ingedrukt met verhoogde seismische activiteit (zeebevingen) en vulkanisme tot gevolg. Euraziatische plaat * Luchtfoto http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=4826 * The South Aegean Volcanic Arc and the tectonic setting of Santorini. After Friedrich (1994) http://www.decadevolcano.net/santorini/santorini_geology_geography.htm#tectonic Afrikaanse plaat

Zuidelijke calderawand De laatste grote vulkaanuitbarsting dateert van ± 1600 vC. Toen stortte de caldera in en kreeg Santorini zijn huidige vorm waarbij enkel de randen van de krater nog boven water uitsteken. Zuidelijke calderawand De vulkaan is nog steeds actief, in het midden van de caldera is ondertussen een nieuw eiland ontstaan. De laatste vulkanische activiteit dateert van 1950 Foto’s Marlina Elburg Professor in Petrology, Department of Geology and Soil Science, Ghent University. ‘Nieuw’ eiland (20e eeuw) Uit archeologische vondsten blijkt dat de uitbarsting van ± 1600 vC een rijke, goed ontwikkelde beschaving verwoest heeft. Sommige geologen denken dat de legende van de verzonken stad Atlantis zo ontstaan is.

Van Santorini reizen we naar onze derde en laatste bestemming, Izmit, Turkije. IJsland http://www.eurominority.org/version/maps/map-physical-map-europe.asp 3e stop Turkije Santorini

Izmit Turkije Kaart: http://www.cnn.com/WORLD/europe/9908/20/turkey.quake.02/turkey.izmit.bursa.quake.jpg Kaart platen: http://www.ipgp.jussieu.fr/~lacassin/WebTecto/rech/tectorecherche/IzmitWEB/Nov99.html Schade muur: http://staff.aist.go.jp/yoshioka-t/earthquake/izmit.html Ingestort gebouw Izmit: http://www.univ-ubs.fr/ecologie/seismes.html Gekanteld gebouw: http://www.seas.ucla.edu/~wallace/earthquakes.htm Scheur: http://arsiv.hurriyetim.com.tr/deprem/ituraporu2.htm

Izmit ligt op de Noord-Anatolische breuk. Dit is een transforme rand zoals de San Andreas breuk. Op 17 augustus 1999 werd Izmit getroffen door een aardbeving (7,4 op schaal van Richter) met 10000 doden. Het aardoppervlak scheurde over een afstand van 60 km open. De Euraziatische plaat verschoof 2,7 m ten opzichte van de Anatolische plaat Euraziatische plaat Anatolische plaat Izmit Transform faults http://www.riverdell.k12.nj.us/staff/molnar/onotesch4.htm Figure from K. Okumurea, T. Yoshioka and Ismail Kuscu, 1993, Surface Faulting on the North Anatolian Fault in These two Millennia, U.S. Geological Survey Open-file Report, 94-568, p 143-144. http://equake.geol.vt.edu/acourses/4154/turkey.html Sporen:http://userpage.fu-berlin.de/~geodyn/audioquakes/Turkey1.html Aardbeving Izmit http://www.krabbels.com/?p=473 http://noorderlicht.vpro.nl/artikelen/21626726/

In bovenstaande figuur opgesteld in 1997 worden in het rood de Sinds 1939 hebben zich langs deze breuk nog 11 andere grote bevingen voorgedaan (> 6.7 schaal van Richter). Toen in augustus 1999 de stad Izmit werd getroffen, was deze aardbeving voorspeld. Izmit In bovenstaande figuur opgesteld in 1997 worden in het rood de gebieden weergegeven met verhoogd risico voor aardbevingen. Er bestaat 12% kans dat een volgende grote aardbeving ten westen van Izmit zal plaatsvinden, in de omgeving van Istanbul. Kaartje Istanbul – Izmit: http://www.lenntech.com/environmental-disasters.htm Foto IStanbul Author Author Christiaan Briggs Time of creation 9 Feb, 2003Licence GNU FDL and CC-by-SA Christiaan Briggs Warmte opname http://equake.geol.vt.edu/acourses/4154/turkey.html Izmit aardbeving http://www.islamicvoice.com/september.99/features.htm

http://www.summitpost.org/mountain/rock/154791/kilauea.html